Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma
Yüklə 448,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Monoteizm Hakkında Schmidt ile Pettazzoni Arasındaki Tartışma 139
etnologların keşfettikleri şeyin tarihsel anlamda bir monoteizm değil, bir Yüce Varlık düşüncesi olduğuna ve bu düşüncenin gerçek monoteizm ile özdeşleştirilmesinin yanlış olduğuna ve dolayısıyla da yanlış anlamalara sebebiyet vereceğine dikkat çekmektedir. Böylece Pettazzoni‟ye göre monoteizmin politeizmden sonra meydana geldiği kesinlik kazanmaktadır. Ancak Pettazzoni, evrimci teorinin varsaydığı gibi monoteizmin politeizmden türemediğine de dikkat çekmektedir. Madem monoteizm ne ilk din şekli ne de politeizmden türemişse o hâlde bu fenomen nasıl meydana gelmiştir? Bu soruya Pettazzoni‟nin verdiği cevap onun monoteizm tanımlaması ile bire bir örtüşmektedir. Pettazzoni‟ye göre monoteizm, evrim (evolution) sonucunda değil, devrim (revolution) sonucunda meydana gelmiştir. Zira her monoteist dinin ortaya çıkışı, dini bir devrime bağlıdır. 108
Dio adlı eserinden otuz üç yıl sonra yayımlanan L’onniscienza di Dio‟nun önsözünde Pettazzoni, 109
Schmidt‟in “İlk Monoteizm” teorisinin Tanrı hakkındaki teolojik spekülasyonları antropolojik verilerle desteklemeyi ve böylece vahiy doktrinini bilim alanında ispat etmeyi amaçladığını ifade etmektedir. İptidai monoteizm teorisinin bir belirsizlik ve yanlışlığa dayandığı konusu üzerinde bir kez daha duran Pettazzoni‟ye göre belirsizlik, vahşi halkların Yüce Tanrılar hakkındaki düşüncesine monoteizm adını vermekten kaynaklanmaktadır. Yanlışlık ise en arkaik kültüre Eski Ahit‟ten Yeni Ahit‟e geçerek Hıristiyanlık tarafından oluşturulan ve dolayısıyla Batı uygarlığına ait olan Tanrı düşüncesini uygulamaktan ileri gelmektedir. Somut tarihi gerçekliği içerisinde monoteizm, diğer bütün tanrıları reddederek tek bir Tanrıya inanmayı ifade etmektedir. Pettazzoni, bu durumun da politeizmi gerekli kıldığını ve dolayısıyla monoteizmin ilk din şekli olamayacağını savunmaktadır. Ancak Pettazzoni, evrimci teorinin yaptığı gibi monoteizmin tedrici ve kaçınılmaz biçimde politeizmden türediği anlamına gelmediğine burada da dikkat çekmektedir. 110
108 Pettazzoni, a.g.e., s.9. 109 Bu önsöz, adı geçen kitap basılmadan önce “On the Attributes of God” başlığı ile müstakil bir makale olarak yayımlanmıştır: Raffaele Pettazzoni, “On the Attributes of God,” Numen, 2:1/2 (1955), ss.1-27. Bu makale Fuat Aydın tarafından dilimize “Tanrının Sıfatları Üzerine” başlığı ile çevrilerek yayımlanmıştır: Pettazzoni, Tanrı’ya Dair, ss.37-67. 110
Raffaele Pettazzoni, The All-knowing God: Researches Into the Early Religion and Culture, (New York: Arno Press, 1978), s.2. Pettazzoni‟nin adı geçen kitaba yazdığı önsöz, “On the Attributes of God” başlığı ile müstakil bir makale olarak yayımlanmıştır: Raffaele Pettazzoni, “On the Attributes of God,” Numen, 2:1/2 (1955), ss.1-27. Bu yazının Türkçe çevirisi: Pettazzoni, Tanrı’ya Dair, ss.37- 67.
140
Ramazan Adıbelli
Ömrünün sonlarına doğru yazdığı “The Supreme Being: Phenomenological Structure and Historical Development” (Yüce Varlık: Fenomenolojik Yapı ve Tarihsel Gelişim) başlıklı yazısında Pettazzoni, Yüce Tanrının birçok farklı biçime sahip olduğunu ve Semavî Tanrının da bunlardan sadece bir tanesi olduğunu ifade etmektedir. Pettazzoni‟ye göre Yüce Varlık, temelde gökyüzünün mitik bir kişileştirilmesidir. Pettazzoni, konumunun başlangıçtaki teorik temelinin herhangi bir değişime uğramadan bu konudaki düşüncesinin geliştiğini ve artık Schmidt‟in Yüce Varlığın, Semavî Varlığa indirgenemeyeceği yönündeki görüşünü kabul ettiğini belirtmektedir. 111
Pettazzoni‟ye göre örneğin Çin tanrısı Tien, Moğol tanrısı Tangri, Yunan tanrısı Zeus, Roma tanrısı Jupiter vs. gibi birçok Yüce Varlık, birer Semavi Varlıktan oluşmaktadır ve bunlar da aynı zamanda gökyüzünün mitolojik yönden kişileştirilmiş hâlini ifade etmektedir. Fakat bu durum, Yüce Varlıkların hepsi için geçerli değildir. Zira Yüce Varlıkların hepsi Semavî Tanrı değildir. Nitekim Pek çok topluluk için, Yüce Varlık, semavî bir Baba değil, bir Toprak Anadır. Pettazzoni, Semavî Tanrı ile Toprak Ana arasındaki temel ayrımı şu şekilde izah etmektedir: Gök Baba [inancının] arkasında uzun bir pastoral ataerkil uygarlık gele- neği vardır. Toprak Ana [inancının] arkasında ise, uzun bir ziraî anaerkil uygarlık geleneği yer almaktadır. Gök Baba, sürülerinin ürünleriyle yaşayan göçebelerin tipik Yüce Varlığıdır. Sürüler meralarda yaşarlar; meralar ise gökyüzünden yağan yağmura bağımlıdır. Toprak Ana, toprak ürünleriyle yaşayan çiftçilere özgü Yüce Varlıktır. Tarım ve besicilikten çok daha önceki zamanlarda Yüce Varlık, hayvanların Efendisi idi. Avcılıktaki başarı bu Efendiye bağlı idi. Yüce Varlık anlayışında insan varoluşu için hayatî olan nedenler her zaman rol oynamıştır. Yüce Varlık anlayışı, entelektüel ihtiyaçlardan ziyade varoluşsal kaygılardan kaynaklanmaktadır (…) Varoluşsal kaygı, Yüce Varlığın yapısındaki ortak temeldir; fakat bu yapı,
111
Raffaele Pettazzoni, “The Supreme Being: Phenomenological Structure and Historical Development,” The History of Religions: Essays in Methodology, Mircea Eliade & Joseph M. Kitagawa (eds.), http://www.religion-online.org/showchapter.asp?title=580&C=762, 15.05.2009. Mircea Eliade ile Joseph M. Kitagawa‟nın editörlüğünü yaptığı bu kitabın Türkçe çevirisi: Dinler Tarihinde Metodoloji Denemeleri, Din Bilimleri Yayınları, Konya 2003. Pettazzoni‟nin bu makalesi, “Yüce Tanrı İnancının Fenomenolojik Yapısı ve Tarihsel Gelişimi” başlığı ile adı geçen çeviride yer almaktadır (ss.73-80). Bu makalenin diğer bir çevirisi Fuat Aydın tarafından gerçekleştirilmiştir: Raffaele Pettazzoni, “Yüce Varlık Düşüncesi,” çev. Fuat Aydın, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2002), ss.139-146; aynı makalenin “Yüce Varlık: Fenomenolojik Yapı ve Tarihsel Gelişim” başlığı ile yeniden yayımlandığı yer: Pettazzoni, Tanrı’ya Dair, ss.27-35. Yüklə 448,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|