Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma
Yüklə 448,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Monoteizm Hakkında Schmidt ile Pettazzoni Arasındaki Tartışma 137
bulunsa da bunun yanında başka dinî ve hatta büyüsel biçimlere de yer verildiği için hakikî bir monoteizmden bahsedilemez. 104
1931‟de yayımlanan Origine et Évolution de la Religion adlı eserinde Schmidt, Pettazzoni‟nin bu kitabını değerlendirmektedir. Schmidt‟e göre Pettazzoni‟nin tezinin zayıf noktası, basit bir gerçeklik olmayan gökyüzünü kişileştirilmiş bir fenomen olarak ele almasından kaynaklanmaktadır. Gökyüzünde yaşayan ve semavî fenomenlerin arkasına gizlenerek bunları birleştirdiği kabul edilen bir Varlık, gökyüzünün kişileştirilmiş hâli olamaz. Diğer taraftan Schmidt, Pettazzoni‟nin teorisinin olgularla örtüşmediğini ifade etmektedir. Schmidt‟e göre Yüce Varlığın tek oluşunu gökyüzünün birliği ile izah etmek doğru değildir. Zira “gökyüzünü kişileştirmek, gökyüzüne bir kişi yerleştirmekten ibaret ise neden biri gök gürültüsü, diğeri yağmur vs. ile ilgilenen birkaç tanesi düşünülmesin?” 105
1949 yılında Brüksel Üniversitesinde verdiği “Monoteizmin Oluşumu” başlıklı konferansta Pettazzoni, Schmidt‟in “İlk Monoteizm” (Urmonotheismus) teorisini “bilim yoluyla vahiy doktrininin eski konumuna bir dönüş” 106 olarak değerlendirmektedir. Pettazzoni, ilkel kabilelerde yer alan Yüce Varlık kavramını monoteizm ile özdeşleştirmenin ne derece mümkün olduğu konusu üzerine eğilmekte ve bu konuda benimsenmesi gereken yaklaşımı şöyle ifade etmektedir: Bence monoteizm problemine girişmeyi metodolojik yönden mümkün kılan bir tek tarz bulunmaktadır; o da bir kez daha tarihteki büyük monoteist dinleri hareket noktası olarak alıp, bunlardan monoteizmin ne olduğuna ilişkin pozitif ve somut bir kavram çıkararak bilinenden bilinmeyene doğru ilerlemektir.
104 Raffaele Pettazzoni, “Das Ende des Urmonotheismus?,” Numen, 3:2 (1956), s.157. Anthropos Enstitüsü üyesi misyoner Paul Schebesta (1887-1967), Schmidt‟in avcı-toplayıcı kabilelerin dininin monoteist karakterine ilişkin tezini test etmek üzere Orta Afrika‟da yaşayan Bambuti Pigmeleri arasında bir alan araştırması yürütmüştür. Bu araştırmanın sonucuna göre Schmidt‟in kabul ettiği gibi Bambuti Pigmelerinin dini salt bir monoteist karakter arz etmek yerine dualistik bir niteliğe sahiptir. (Bkz. Zimon, a.g.e., s.253). Pettazzoni‟nin eleştirisini haklı gösteren bu örnek, Schmidt‟in Urmonotheismus teorisinin olgularla örtüşmekten ziyade ideal bir inşadan ibaret olduğunu da göstermektedir. Schmidt, Urmonotheismus‟u hiçbir olumsuz unsur taşımayan mükemmel bir din olarak takdim etmektedir. Zimon‟un belirttiği gibi Schmidt, ilk dinin mükemmel olduğu varsayımından hareketle ilkel halkların dinlerini ele almakta ve bunlardaki olumsuz unsurları, bozulma süreci sonucunda daha sonra meydana geldiklerini düşündüğü için göz ardı ederek ilk din şeklini yeniden inşa etmeye çalışmaktadır. Sadece kendi teorisini destekleyecek verileri dikkate aldığı için Schmidt seçici davranmakta ve dolayısıyla da sübjektif ve keyfî bir yaklaşım sergilemektedir (Bkz. Zimon, a.g.e., s.250). 105
Schmidt, Origine et évolution de la religion, s.269. 106
Pettazzoni, “The Formation of Monotheism,” s.4. 138
Ramazan Adıbelli
Monoteist karakteri kuşku götürmeyen dinler, öncelikle Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam‟dır. Her biri diğerleriyle iyi bilinen genetik ilişkilere sahip olan bu üç büyük din dışında bir din daha vardır ki düalist yapısına rağmen monoteist akideler içerisine dâhil edilmelidir; o da Zerdüştlük‟tür. Dolayısıyla monoteizme ilişkin her araştırma, monoteizm ve bunun nasıl şekillendiği hakkında tarihsel bakımdan kabul edilebilir bir fikir elde etmek için bu dinlere müracaat etmelidir. 107
ve Zerdüştlük‟ten hareketle bir monoteizm kavramı geliştirilmesini savunan Pettazzoni, bu monoteist dinlerin ortak karakterlerini şu şekilde sıralamaktadır: 1) Bu dinlerin her biri daha önce var olan politeist çevre içerisinden yeni bir din olarak çıkmışlardır, 2) Bunların her biri dinî bir reform ve bir reformcunun icraatı ile sıkı bir ilişki içerisindedir, 3) Monoteizm düşüncesi, her zaman yeni bir din kurucusu olarak ortaya çıkan bir peygamberin tebliğinin konusudur. Pettazzoni‟ye göre bu kriterlerin hepsi monoteist dinlerde mevcuttur. Yahudi monoteizmi, eski Doğu politeist kültlerine karşı ortaya çıkmıştır. Hıristiyanlık, pagan Greko-Romen ve barbar Batı‟nın çeşitli dinleri ile mücadele etmiştir. İslam ise putperest Arapların geleneksel dinlerine sert bir tepki göstermiştir. Aynı şekilde Zerdüştlük de İranlıların geleneksel dinlerine karşı koymuştur. Sonuç itibariyle Pettazzoni, monoteizmi, politeizmin reddi olarak tanımlamakta ve böylece hem Vahiy teorisinden hem de evrim teorisinden farklı bir izah tarzı getirmektedir. Evrimci teoriye göre monoteizm, çok az farklılaşmış birçok ruha inançla başlayıp evrim süreci sonunda tek Tanrı inancına indirgenmiştir. Monoteizmin oluşumu ile ilgili bu izah tarzını Pettazzoni, zihinselci bir bakış tarzı olarak görmektedir. Evrimci teoriyi reddeden Pettazzoni, kendisinin daha az zihinselci ve daha çok dinî bir bakış açısını benimseyeceğini bildirmektedir. Ancak o, tarihsel açıdan “İlk Monoteizm” teorisini de kabul edilebilir bulmamaktadır. Tarihteki büyük monoteist dinleri referans alarak monoteizmi, politeizmin reddi olarak tanımlayan Pettazzoni‟ye göre bu tanım gereği monoteizm, politeizmi gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla politeizmin inkârı olan monoteizm, Schmidt‟in “İlk Monoteizm” teorisinde öne sürdüğü gibi ilk din şekli olamaz. Animist teoriyi reddettiği gibi Schmidt‟in teorisini de reddeden Pettazzoni, ilkel halklarda antropolog ve
107 Pettazzoni, a.g.e., s.6. Yüklə 448,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|