Yusupova Z. X
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Normal tezlanish
– normal bo‗yicha traektoriyaning mazkur nuqtasidagi urinmasi bo‗ylab yo‗nalgan a tezlanish vektorining tarkibiy qismi. Odam harakatlari – mexanik hisoblanadi, ya‘ni bu, harakatlanuvchi gavda yoki uning qismlari holatini boshqa jismlarga nisbatan o‗zgarishi. Operativ nazorat – sportchi holatini mazkur momentda ekspress-baholash, masalan, konkret sport mashqini bajarganidan yoki trenirovka mashg‗ulotidan keyin. Og‘irlikning kuchi – odamga nisbatan tashqi kuch. Potensial energiya – odam gavdasining mexanik tizimi elementlarini o‗zaro joylashishiga bog‗liq. Relaksatsiya – mushakning doimiy uzunligi paytida tortish kuchini sekin-asta kamayishida namoyon bo‗ladigan mushak xususiyati, masalan, sapchib tushishda va yuqoriga sakrashda, agarda, tizzalarda chuqur o‗tirish vaqtida odam pauza qilsa. Saggital yassilik – odam gavdasini, asosiy turish holatida (odam vertikal turgan, oyoqlari birlashtirilgan, qo‗llari tanasi bo‗ylab tushirilgan) ikkita nisbatan teng qismlarga – chap va o‗ng qismlarga ajratadi. 333 Sinergist-mushaklar – gavda zvenolarini bitta yo‗nalishda siljitadigan mushaklar. Sirpanishning ishqalanishi – jism boshqasiga nisbatan ma‘lum bir tezlik bilan harakatlanganida yuzaga keladi. Sport biomexanikasi – odamning harakat amallarini sport mashqlarini bajarishi paytida o‗rganadi. Struktura – mazkur tizim ichidagi elementlar o‗rtasidagi mumkin bo‗lgan barcha ko‗p sonli munosabatlar. Tayanchning reaksiya kuchlari – tayanch tomonidan rivojlantiriladigan kuchlar. Tayanchning reaksiyasi – qarshilik ko‗rsatish hodisasi. Tashqi kuchlar – mazkur jismga boshqa jismlarning ta‘siri paytida yuzaga keladigan kuchlar. Tezkor-kuch sifatlari – kuch sifatlarining bir turi bo‗lib, ular, harakatlarni bajarishning har xil tezliklari paytida, odamning kuchni namoyon qilish qobiliyatini tavsiflaydi. Tezlik – bu, bosib o‗tilgan yo‗lni, unga sarflangan vaqtga nisbati. U, gavda holatini fazoda qanchalik tez o‗zgarishini ko‗rsatadi. Tezlik – vektor bo‗lganligi tufayli, u, gavdani yoki gavda nuqtasini qanday yo‗nalishda harakatlanayotganligini ko‗rsatadi. Tezlanish – bu, gavda harakatlanishi tezligini o‗zgarishini, ushbu o‗zgarish sodir bo‗lgan vaqt oralig‗i davomiyligiga nisbatiga teng bo‗lgan kattalik. Tezkorlik sifatlari – odamni, vaqt bo‗lagining mazkur sharoitlari uchun minimal bo‗lgan harakat amallarini bajarish qobiliyati. Tibbiyot biomexanikasi – jarohatlanishlarning sabablarini, oqibatlarini va oldini olish usullarini o‗rganadigan, protezlar qurish muammolari bilan shug‗ullanadi. Tizim – umumiy ko‗rinishda, berilgan maqsadli funksiyalarni bajarish uchun bir-biri bilan ma‘lum tarzda bog‗langan va o‗zaro harakat qiladigan elementlar birikmasi. 334 Traetkoriya – gavdaning harakatlanuvchi nuqtasini fazoda bosib o‗tadigan chizig‗i. Trenajyor – butun mashqlarni yoki ularning asosiy elementlarini, bajarilayotgan harakatlar rejimlarini reglamentlash va ularni maqsadli o‗zgartirish imkonini beradigan, maxsus yaratilgan sun‘iy sharoitlarda qayta tiklash imkonini beradigan moslamalar majmuasi. Trenirovka moslamalari – odamning gavdasiga qotiriladigan va harakat sifatlari ko‗rsatkichlarida yoki mashqni bajarish texnikasining parametrlarida ayrim kutilgan o‗zgarishlarga erishishni ta‘minlaydigan har qanday moslamalar. Frontal yassilik – saggital yassilikka perpendikulyar bo‗lib, odam gavdasini oldingi va orqa qismlarga ajratadi. Chuqurlashtirilgan majmuaviy tadqiq qilish – tayyorgarlikning erishilgan darajasini aniqlash va sportchilarni mas‘uliyatli musobaqalardan oldin jamoaga tanlash. Elastik kuch – ыattiq jismning deformatsiyasi paytida, berilgan kuchlarning ta‘siri ostida yuzaga keladi, chunki jism o‗zining shaklini o‗zgartirishi paytida, bunga o‗zining kristallik panjarasini molekulalararo o‗zaro ta‘siri hisobiga qarshilik ko‗rsatadi. Energiya (odam organizmidagi) – bu, biokimyoviy reaksiyalarning natijasi hisoblanadi. Ergonomik biomexanika – odamni atrof-muxit predmetlari bilan o‗zaro harakatlarini o‗rganish, konstruksiyalarini ratsionallashtirish va ularni harakat faoliyati jarayonida inson bilan o‗zaro harakatini optimallashtirish maqsadida sport jihozlari, qurilmalari, trenajyorlar va trenirovka moslamalarini ishlab chiqish bilan bog‗liq. Energiya – bu, ishni bajarish imkoniyati, bu, mexanik tizimda mavjud bo‗lgan ―resursni‖ uni bajarish uchun ma‘lum bir me‘yori. Undan tashqari, energiya – bu, bir turdagi harakatni boshqa turga o‗tishi. 335 Erkinlik darajasi – agarda, jismni ma‘lum bir yo‗nalishdagi harakati chegaralanmasa, ya‘ni ushbu yo‗nalishda uning aloqalari bo‗lmasa, jism ko‗rsatilgan yo‗nalishda erishadigan daraja. Qaytar aloqa – tizimning chiqish signalini, uning ishchi parametrlariga ta‘sirini anglatadi. Qattiqlik – bu, qo‗yiladigan kuchlarga qarshi harakat qilish qobiliyati. Qisqaruvchanlik – bu, mushakni qo‗zg‗algan paytidagi qisqarish qobiliyati: natijada mushak qisqaradi va tortish kuchi yuzaga keladi . Harakatlanish – bu, gavdaning yakuniy va dastlabki holatini vektorli farqi. Demak, harakatlanish harakatning yakuniy natijasini tavsiflaydi. Harakat birligi – bu, somatik hujayra va harakat neyronining dendritlari, uning aksonini ko‗p sonli shoxchalari va u innervatsiya qiladigan mushak tolalari. Harakat (jismoniy) sifati – odamning jismoniy imkoniyatlarini har xil harakat holatlarida namoyon qilinishining ma‘lum bir sifat me‘yori. Harakat (yoki biomexanik) tizimi – asab tizimining harakatni amalga oshirishida ishtirok etadigan komponentlarini o‗z ichiga oladi. SHuning uchun, odamning harakat amalini tuzilish qonuniyatlari ko‗rib chiqilganda, asab-mushakli apparat to‗g‗risida alohida gap yuritiladi. Harakat qonuni – bu, gavda holatini fazoda aniqlashning bir shakli. O‘zidan-o‘zi tashkillanadigan tizimlar – o‗zining tashkillanganligini yaxshilash qobiliyatiga ega bo‗lgan, ya‘ni tizimlarni umuman olganda funksiya qilishini belgilaydigan katta miqdordagi strukturaviy elementlar o‗rtasidagi aloqalar majmui. |