Z nishanova, G. Alimova

Psixiatrlaming ta’kidlashicha, bolani haddan tashqari qattiqqo‘llik bilan tarbiyalash unda nevrozlarni va psixosteniyani keltirib chiqaruvchi omillardan biridir.


Albatta, har bir oiladagi munosabatlar o‘ziga xos hamda takrorlanmasdir. Biroq ota-ona va bola munosabatlarining umumiy jihatlari ham mavjuddir. Ota-onalar bolalar xulq-atvorini boshqarishda qanday usullardan foydalanishlariga ko‘ra o‘rtadagi munosabatlar ko‘pincha “demokratik” va “avtoritar” kabilarga ajratiladi.


Bolalarga oilaviy ta’sir etishning “demokratik” shakli uchun quyidagilar xos: bolaga ko‘p narsaga ruxsat beriladi, bola bilan ko‘p muloqot qilinadi, unga ishonch va hurmat bilan munosabatda bo‘linadi, ota-onalar bo‘lar-bo‘lmas ta’qiqlar qo‘ymasikka harakat qiladilar, buning o‘miga ular bolalarga oiladagi tartib qoidalami tushuntirishga intiladilar, iloji boricha bolalaming savollariga javob berishga, ulamig qiziquvchanliklarini qondirishga harakat qiladilar.


Oilladagi “avtoritar” muhit bolalarga nisbatan haddan tashqari ta’qiqlaming ko‘pligi bilan xarakterlanadi. “Hukmron” ota-onalar

www.ziyouz.com kutubxonasi

boladan to‘liq bo‘ysunishini talab qiladilar. Bunday oilalaida bolalarga xulq-atvor qoidalarini tushuntirishga qaratilgan muloqot kamdan-kam o‘tkaziladi.


Shu narsa aniqlanganki, “avtoritar” va “demokratik” oilalarda tarbiyalanuvchi bolalaming shaxsiy xususiyatlarida muayyan farq mavjud bo‘ladi. “Demokratik” oilalaming farzandlari ijodkorlikka moyil, tashabbuskor, liderlikka intiluvchan, konformizmni (guruh fikrgia tobe bo‘lishni) inkor etuvchi, ijtimoiy munosabatlarida ko‘proq emotsiyalami his etuvchi bo‘ladilar.


Sotsiometrik tajribalardan ma’lum bo‘lishicha oiladagi muhit iliq, ota-ona va bola rtasidagi munosabatlar demokratik asosga qurilgan bo‘lsa, bola o‘z tengdoshlarining orasida jamoada yuqori mavqega, aksincha, nosog‘lom oilada tarbiyalanayotgan bolalar ancha past mavqega ega bo‘ladilar.


Shu narsa aniqlanganki, bola qanchalik ko‘p erkalitilsa, shaxs sifatida shuncha sekin etiladi, u passivlik va apatiyaga moyil bo‘ladi, ehtimol, keyinchalik uning xarakteri kuchsiz bo“lib shakllanadi. Oiladagi psixologik iqlim, ya’ni bolalar bilan bo‘lgan muloqot xarakteri, ulaiga mehr-muhabbat, diqqat-e’tiborbilan munosabatda bo‘lishi o‘sib kelayotgan inson ahloqiy qiyofasining shakllanishida o‘ta muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun ham barkamol inson tarbiyasi awalo oiladagi muhitning sog‘lom bo‘lishini taqozo qiladi.


Bog‘cha yoshidagi bolalarning oila a’zolariga bo‘lgan munosabatlari o‘g‘il va qiz bolalarda farqlanadi. Masalan, o‘g‘il bolalar qizlarga nisbatan ko‘proq o‘z jinsidagi oila a’zolari — otasi, akasi, bobosiga o‘zini yaqin tutadi.


Oilaning bola shaxsini shakllanishi va rivojlanishidagi o‘mi beqiyos ekan, oila a’zolari bolalaming psixik rivojlanishini ta’minlash uchun oilada sog‘lom munosabatlar muhitini yaratishlari lozim, tarbiyachilaming eng asosiy yordamchisiga aylanishlari kerak.


Bolaning psixik rivojlanishida uning boshqa bolalar bilan bo‘ladigan muloqoti ham muhim ahamiyatga egadir. Tengdoshlariga bo‘lgan qiziqish bolada kattalaiga bo‘lgan qiziqishidan biroz keyinroq

1.