Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

597

gayides da patara bavSvi tunisSi moxvda. iq Wkviani bavSvi sulTnis 

Svils daumegobrda, miiRo ganaTleba safrangeTis samxedro akademiaSi 

da ori qveynis didi veziri gaxda!

cezairli gazin hasan faSa an alJiris hasan faSa Cezayirli  Gazi  Hasan 

Pasha iyo didi veziri 1790 w. misi saxeli cezairli Cezayirli niSnavs 

alJirels, radgan is erTxans iyo alJiris sanapiroze mekobre da Semdeg 

didi admirali 1770­90 ww. cnobilia, rom is moiyvanes, rogorc mona 

saqarTvelodan, fSavidan. 1787­1792 ww­is ruseT­TurqeTis omSi hasan 

faSa meTaurobda TurqeTis jars, romelic rusebma alyaSi moaqcies 

oCakovSi. is yvelgan Tavis lomTan erTad Cndeboda, romelic afrikaSi 

yofnisas moaTviniera.

hursid (kurSid) ahmed faSa Hurşid (Khurshid)  Ahmed  Pasha, osmali 

generali da didi veziri 1812­5 ww, warmoSobiT qarTveli. is daibada 

qristiani mRvdelis ojaxSi saqarTveloSi. miiRo islami yrmobis 

periodSi da ianiCrebis samsaxurSi Cairicxa. iq man moipova sulTan 

muhamed  II­is simpaTia da daikava ramdenime maRali Tanamdeboba.

napoleonis egviptedan evakuciis Semdeg, 1801 wels Turqebma is 

daniSnes aleqsandriis merad, xolo 1804 wels gamocxadda egviptis 

mmarTvelad muhamed alis (mamluqTa mkvleli) nacvlad. britaneTis 

diplomatiuri warmomadgenlTan mokavSireobiT, hursidi cdilobda 

muhamed ali da misi albanelebi gamoeyvana egviptidan da siriidan 

moiyvana jarebi. muhamed alim moaxerxa situaciis Tavis sasargeblod 

warmarTva sulTanTan da moipova egviptis mmarTvelis postze 

damtkicebis firmani 1805 wels. hursidi alyaSemortymul qairos 

cixesimagreSi gamagrda, romelic datova mas Semdeg, rac dainaxa 

sulTnis firmani.

1805 wels hursidi gagzavnes serbeTSi, raTa CaexSo amboxeba. 1812­

5 ww­Si is dainiSna didi vezirad (premier­ministri). is uZRveboda 

serbeTis kampanias, rogorc xelmZRvaneli da bolo mouRo ajanyebul 

petroviCsa da obrenoviCs mas Semdeg, rac aiRo belgradi 1813 wels. im 

wels igi bosniis mmarTveli gaxda. 1820 wels is daasaxeles peloponesis 

mmarTvelad da saberZneTis pirveli amboxebebi daiwyo. hursidma 

sulTans maSinve acnoba es movlenebi, da instruqciis miRebamde 

gagzavna jarebi ajanyebis CasaxSobad. 1822 wels man moaxerxa moRalatis 

meSveobiT berZeni amboxebulebis albaneli lideris ali faSas Ali  Pasha 

mokvla da misi Tavi sulTans gaugzavna, magram moulodneli saSineleba 

daatyda Tavs. politikuri mtrebi stambolSi SeaSfoTa misma miRweulma 

didebam da Zalauflebam, da maT sulTnis karze xmebi gaavrceles, rom 

man didi raodenobiT Zvirfaseulobis miiTvisa. hursidma 40 milioni 

piastri gaugzavna sulTans, rac ipova albaneli lideris xazinaSi, 

roca sulTnis ministrebi 500 milioni piastris simdidres iTvlidnen. 

rodesac sulTanma moiTxova detaluri angariSi, Seuracxyofilma 

---

598

hursidma pasuxi ar gasca. amis Semdeg maleve, igi gakicxes sazogado 

simdidris cudad gamoyenebisTvis da Searcxvines. agentebi gagzavnes 

mis mosaklavad. imis magivrad, rom Tavi emarTlebina, man 1822 wels 

sawamlavi dalia. misi adgili saberZneTsa da bosniaSi daikava meore 

qarTvelma reSid mehmed faSam.

reSid mehmed faSa Reşid  Mehmed  Pasha (1829­33 ww.) daibada saqar­

TveloSi berZeni marTlmadidebeli mRvdlis ojaxSi. rodesac is bav S­

vi iyo, Turqebma tyved aiyvanes da monad gayides. reSid mehmed faSa 

ebrZoda ajanyebul albanelebs, roca sulTanma uboZa serbeTs bosniis 

eqvsi olqi adrianoplis SeTanxmebis safuZvelze. ukmayofili bos­

nie lebma  Bosnia  50 000­kaciani jariT gailaSqres priStinas Priština wi­

naaRmdeg, magram reSid faSa Tavs daesxa qvemexebiT da daamarcxa 

bosnielebis armia. Semdgom wlebSi is meTaurobda anatoliis jars eg­

vipte­osmaleTis omSi da qurTebis winaaRmdeg.

mahmud nemid faSas Mahmud  Nedim  Pasha, didi veziri 1871­76 ww., 

xSirad uwodebdnen nedimovs Nedimoff, rusofiluri politikis gamo. is 

iyo baRdadis yofili mmarTvelis, qarTveli nesif faSas Necib Pasha vaJi.

mahmud SevkeT faSa Mahmud  Shevket  Pasha iyo osmali generali da 

saxelmwifo moRvawe, didi veziri 1913 wels, warmoSobiT qarTveli. 

man garkveuli periodi safrangeTsa da germaniaSi gaatara, sadac 

samxedro teqnologiebs swavlobda. is iyo didi veziri mehmed V­sTan 

1913 wels, rodesac stambolSi politikuri motiviT mokles. mis 

daqvemdebarebaSi gaikeTa samxedro kariera mustafa qemalma Mustafa 

Kemal. misi damsaxurebaa osmalTa samxedro aviaciis Camoyalibeba 1911 

wels da stambolSi pirveli avtomanqana Camoiyvana.

garda Turqebisa, didi vezirebi iyvnen agreTve: albanelebi, 

berZnebi, bosnielebi, serbebi, ramdenime italielic da arabi, ramdenime 

Cerqezi, abasinieli da somexi, rusic ki. zogadad, qarTuli warmoSobis 

ojaxebidan sapatio adgilebze iniSnebodnen, eseni iyvnen xosroSvilebi, 

jayelebi, SalikaSvilebi, diasamiZeebi.

ukanaskneli sulTnebis istoriac aseve mWidrod iyo dakavSirebuli 

saqarTvelosTan:

mihriSa valide sulTani Mihrişah  Valide  Sultan osmalTa 26-e  sulTnis 

mustafa  III-is (1757­74 ww.) meuRle da reformatori sulTan selim III­

is deda iyo da 16 wlis manZilze de faqto TanammarTveli 1789­1805 ww­

Si. is exmareboda Tavis vaJs mmarTvelobisas da daaarsa diplomatiuri 

korpusi, daafuZna bevri skola da meCeTi. mihriSa valide sulTani da 

misi vaJi selim III, orive sufisti mistikosebis wevrebi iyvnen, romlebic 

cnobilni arian, rogorc mbrunavi derviSebi Sufi  Whirling  Dervishies. is 

xSirad xvdeboda kutuzovs, 1812 wlis omis rus generals, romelic 

stambolSi imyofeboda ruseTis elCis statusiT.

---

599

Zalzed saintereso faqti moxda, rodesac mihriSa iyo haramxanis 

lideri. aeme Aimee  buc  de  Rivery, imperatrica Jozefinas Joséphine  de 

Beauharnais, napoleonis meuRlis, biZaSvili, zRvaSi daikarga 11 wlis 

asakSi. arsebobs legenda

1

, rom is tyved aiyvanes barbarosma mekobreebma, 

gayides haramxanaSi da iyo naSkidil hasekis Nakşidil  Haseki saxeliT, 27-e 

sulTnis abdul hamid I­is (1774-89 ww.) meuRle da 30­e sulTnis deda. 

qarTuli wyaroebis mixedviT, haramxanaSi is Tbilad miiRo qarTvelma 

mihriSam da isini gaxdnen megobrebi da mokavSireebi. rodesac aime 

gaxda abdul hamid I­is meuRle, sulTans franguli aswavla, daiwyo 

franguli gazeTebis beWdva, sasaxle rokokos stilSi moawyves da 

mudmivi elCi gagzavna stambolidan parizSi. rodesac 1815 wels patara 

biWi, napoleonis Zmis vaJi, momavali napoleon III estumra TurqeTs, 

man moinaxula `naTesavi didi bebia~ da is daajildoves mdidrulad 

Semkuli xmliT. amis Sesabamisad, yirimis omis Semdeg, rodesac 

napoleon  III TurqeTs oficialuri vizitiT estumra, man pativi miago 

misi `naTesavis~ saflavis, aRmosavleTis did dedofals.

abdul hamid I­is sikvdilis Semdeg, mihriSas vaJi selim III gaxda 28-e 

sulTani (1789­1807 ww.). misma mterma mustafam gamoiyena reformebis 

mowinaaRmdege ianiCrebi, romlebmac Camoagdes sulTani selimi da 

mustafa  IV gaxda  29-e sulTani (1807-1808 ww.), magram mxolod ramdenime 

TviT.

saintereso faqts gviyveba me­19 saukunis osmali istorikosi 

Cevdet faSa Cevdet Pasha: mustafam brZana taxtidan gadamdgari selimisa 

da misi memkvidris, aimes vaJis, momavali mahmud II­is, sikvdiliT dasja. 

selimi mokles da rodesac mkvlelebma (maT meTaurobda sulTnis karis 

ufrosi feta qarTveli Fettah  the  Georgian) miaRwies harems, sadac patara 

mahmudi cxovrobda, qarTvelma mona gogonam Cevri qalfam Cevri (Jevri) 

Kalfa maT TvalebSi nacari Seayara da amiT dro daakargina. es daexmara 

mahmuds gaqceuliyo fanjridan da misma mimdevrebma gamoacxades igi 

fadiSahad da mahmud II gaxda osmalTa imperiis 30-e sulTani (1808­1839 

ww.). mona gogona daajildoves simamacisa da TavdadebisTvis da airCies 

saimperatoro haramxanis xazinadarad. mahmudma farTo reformebi 

Caatara, maT Soris ianiCrebis 130 aTasiani korpusis gauqmeba da 

aTasobiT ajanyebuli lideris sikvdiliT dasja. 

sulTan mahmud II­s sul axsovda Tbili urTierTobebi mis frang 

dedasa da qarTvel sulTans Soris (Tumca zogi istorikosis mona­

cemebiT, dedac frangi ki ara, qarTveli iyo) da misi saswau lebrivad 

gadamrCeni qarTveli gogona. amitomac gasakviri ar iyo, rom meuRlec 

bezmialemi  Bezm­i  Âlem,  misi Svilis da memkvidris 31-e sulTnis 

1 

vikipediis mixedviT, am legendas ar eTanxmeba ibrahim pazani 

Ibrahim Pazan

, 

romelic Tvlis, rom is iyo kavkasieli qali, savaraudod, qarTveli. 

---