‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya
Yüklə 6,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| M u a llif
www.ziyouz.com kutubxonasi I B O B I N S O N H A Y O T ID A P S IX O L O G IK B IL IM L A R N IN G 0 ‘R N I Bobning qisqacha m azm uni Psixologik bilim larning insoniyat hayotidagi o'rni. Psixologiya sohasida X X asrda erishilgan yuiuqlar. Fanda yuzaga kelgan yangi yo \nalishlar va yangicha yondashuvlar, psixologiya fanining dolzarbligi, globalizasiya sharoitida psixologiya o ‘rganadigan muam molarning dolzarbligi. Insonni o ‘rganishning aham iyati. B o'lajak pedagog xodim lam i pedagogik-psixologik b ilim la r bilan qurollantirish, ta ’ lim -tarbiya jarayonida o *quvchilar psixikasidagi yosh va individual xususiyatlami hisobga olish. Psixologiyaning arm oqlari. Pedagogik faoliyatda ishlatilish za- ruriyati bo 'Igan psixologik-pedagogik bilimlar, ulam ing ta ’Urn jarayonini optimallashtirish va samaradorlik darajasini oshirishdagi o ‘mi. Psixologiya va texn ik taraqqiyot. Ilg'orfan-texnika taraqqiyotining inson psixologiyasiga t a ’siri va kishilaming moslashishi. P sixologiyaning asosiy ilm iy ta d q iq o t m e to d la ri. Pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirishga yordam beradigan psixodiagnostik metod va m etodikalar va ulam ing ilmiy asoslanganligi. 1.1. P sixo log ik bilim larning insoniyat h a y o tid a tu tgan o ‘rni XX asrda insoniyat texnika, elektronika va boshqa shunga o‘xshash m urakkab texnologiyalam i yaratgani bilan xarakterlansa-da, vaqti kelganda, shunday holatga duch kelam izki, m urakkab elektron texni- kani yaratgan o ‘ta aqlli inson o ‘zi va o ‘z atrofidagilam ing ruhiy ke- chinmalarini to ‘g ‘ri baholay olmasligi sababli, o ‘zini nochor va kuchsiz sezishi m um kinligini hayot isbotlam oqda. XXI asrda ju d a k o ‘plab davlatlarda b o ‘lgani kabi dunyo xaritasida munosib o ‘rin olgan m ustaqil 0 ‘zbekistonda h am barcha sohalarda tub islohotlar b o sh lan di. Bu islohotlam ing barchasi inson omilini h ar qachongidan ham yuqori saviyaga ko‘tarib , uning kuchi, idroki, salohiyati, ruhiy ham d a m a ’naviy barkam olligini bevosita taraqqiyot, rivojlanish va sivilizasiya bilan uzviy bog‘ladi. B undan inson va uning www.ziyouz.com kutubxonasi m ukam m alligi, o‘z ustida ishlashi, o ‘z m ukam m alligi xususida qay- g‘urishi m uam mosi har qachongidan ham dolzarb m asalaga aylandi. Shuning uchun ham n afaq at psixologiyadan m utaxassislar tay- yorlaydigan bilim dargohlari, balki barcha bilim dargohlarida, hattoki yangi tipdagi maktab, lisey va kollejlarda ham psixologiyadan saboq berish rejalashtirilganligi sababli nopedagogik oliy ta ’lim m uassasalari m agistratura bosqichi talabalariga psixologiya fani kiritilgan. M azkur kursning asosiy maqsadi m agistrlar uchun zaruriy tavsiyalar — o ‘zlari o ‘qitadigan fanlardan m a’ru zalar, amaliy m ashg‘u!otlar, laboratoriya m ashg‘ulotlari tashkil etish m etodikasi — ya’ni, u lam i yangi pedagogik texnologiya asosida qanday tashkil etish, qaysi ilg‘o r usul va vositalardan foydalanilsa, samaradorlikka erishish m umkinligi talab alar bilan birga- likda o ‘rganiladi hamda talabalar bilimini baholash, pedagogik amaliyot davomida olib boriladigan ishlar, talabalarning m ustaqii ishlarini tashkil etish haqida m a’lumotlar beriladi. Bularning barchasi b o ‘lajak m a gistrlar uchun o ‘z ish faoliyatlarini tashkil etishga katta yordam beradi, ta ’lim jarayoni, darsdan tash q ari talabalar faoliyatini t o i a va oqilona boshqara olishlariga ko‘maklashadi. Bu vazifalami m ukam m al egallash, ayniqsa b o ‘lg‘usi pedagoglar u ch u n zarurdir. C hunki o ‘qituvchilik kasbi barcha kasblaming onasidir — y a ’ni, o ‘qituvchi b a rc h a kasb egalarini tarbiyalaydi. 0 ‘qituvchi m aktabdagi ta ’lim -tarbiya jaray on inin g asosiy tashkilotchisidir. Ta’lim -tarbiya davriy hodisa em as, u m uttasil davom etadigan uzluksiz jarayondir. Inson psixologiyasi, o ‘z taraqqiyoti va iqtidorini tashkil etishni bilish, har qanday yosh davrda h am optim al ravishda ishga yaroqlilikni, turli o ‘zgarishlaigapsixologikjihatdan tayyorlikni ta ’m inlash, yangicha fikrlash va tafakkur qilish, ro ‘y berayotgan jara y o n la rn i o b ’ektiv va to ‘g‘ri idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish m u am m o sin i ilgari surdi. S hunday qilib, yangi d a v r h a r b ir in so n d a n o ‘z ichki im ko- niyatlarini adekvat bilish, sh u bilim lar zahirasi b ila n yaqinlari va hamkasblari psbdk dunyosini bilishni talab qilm oqda. Buyuk Suqrot o ‘z davrida , , 0 ‘z-o‘zingni bil!“ degan sh iom i o ‘rtaga tashlagan b o Isa, yangi davr ,,0 ‘z yoningdagilam i va ulam ing qilayotgan ishlarini ham bil“ , degan shiomi har q ach o n g id an h am dolzarb qilib q o ‘ydi. Ayni shu m uam m oni echishda hozirgi zam on psixologiya ilm i va am a- liyotining roli benihoya k attad ir. A n’anaga aylanib qolgan hodisalardan biri shuki, psixologiya va u o ‘rg a n a d ig a n h o d isa la rn i fa q a tg in a u s h b u f a n b ila n b e v o sita shug‘ullanadigan kimsalar o ‘iganib kelishgan, zéro psixologik hodisalar www.ziyouz.com kutubxonasi bilan h a r qanday inson ham tanish bo‘lishi va u inson hayotining asosini tashkil etishi kerak. Yangi davr va uning o ‘zgarishlarga boy hayoti endi h a r b ir kishining psixik hodisalar qonuniyatlarini bilish va shunga m os tarzda oqilona va om ilkorona ish yuritish zaruratini talab qiimoqda. Keyingi yillarda butun ja h o n miqyosida, shu jum ladan Respub- likam izda qaysi soha mutaxassislari b o ‘lishidan qat’iy nazar, ulam i psixologik bilim lar bilan qu rollantirish masalasiga alohida e ’tibor berilm oqda. Hozirgi sharoitda kelajak avlodni etuk, barkamol inson qilib tarbiyalashda o ‘qituvchilam ing o £m i benihoyat oshgan. Shuning u c h u n b o ‘lajak o ‘qituvchidan oliy o 'q u v yurtida o ‘z mutaxassisliklarini ch uqu r egallashdan tashqari talabalar psixikasidagi yosh va individual xususiyatlam i íárqlay olishga, shaxs taraqqiyoti jarayonini kuzatishdan to ‘g‘ri psixologik-pedagogik xulosalar chiqara bilishga o ‘rganish talab etilmoqda. Chunki bu — ta’lim va tarbiya sirlarini mukammal egallaydigan o ‘qituvchiIar tayyorlashning m uhim sharti hisoblanadi. Psixologiyaning nazariy m uam m olarini chuqur o ‘rganmay turib, m azku r fandan hech b o ‘lm aganda sodda va bajarilishi oson b o ‘lgan am aliy m ashg‘ulotlar o ‘tkazish ko‘nikm a va m alakalarini egaüamay turib, talabalam ing psixik xususiyatlarini bilishga erishib b o ‘lmaydi, albatta. K o‘h n a va hamisha navqiron mamlakatimiz uchun ijtimoiy taraqqiyot psixologik n u q tai n az ard a n id ro k qilinsa, m antiqiy tahlil etilsa, xalqimizning etnopsixologik bilim lardan ta ’lim va tarbiya jarayonida fo ydalanganligi, harbiy y u rish lard a jan g ch ilarg a psixologik ta ’sir o'tkazganligi, ularda ishonch va e ’tiqod hissi uyg‘otganligi, m uoma- laning veibal va noverbal ko‘rinishlarini amaliyotda qo ‘llanganligi, o ‘rta asrlam ing Forobiy, Beruniy, X orazm iy, Ibn Sino singan zabardast olimlarining ijodiy mahsuüaridan tortib, to XX asming 30-yillari oralig‘ida ilmiy tadqiqotlar qilinganligi bu isbot talab qilinmaydigan haqiqatdir. 0 ‘zbekiston oliy m aktablarida psixologiya o'quv fani sifatida 1928 yildan o ‘qitib kelinmoqda. (Xuddi shu davrda LS.Vigotskiy 0 ‘rta Osiyoda, 0 ‘zb ek isto nd a om m aviy m a ’ru z a la r o ‘qiganligi m azkur jarayonni tezlashtirgan asosiy om il b o ‘lganligiga hech shak-shubha yocq). Psixologiya fanining ijtim oiy h ay o td a nufuzi har soniya sayin ortib borm oqda. Shu tufayli pedagogik va nopedagogik ta’lim muassasalarida u ni o ‘qitish y o lg a q o ‘yila boshlandi. M azkur soha b o ‘yicha yuqori m alakali m utaxassislar tay y orlash m aq sad id a 0 ‘rta Osiyo Davlat Universitetida 1938 yilda (H ozir M illiy Universitet) logika va psixologiya b o ‘lim i ochildi. 50-yillarning 2 -y arm id an boshlab pedagogika ins- www.ziyouz.com kutubxonasi titutlarida va bilim yurtlarida psixologiya boklimlari ochildi. Ayniqsa qisqa m uddatli 15 va 9 oylik om m aviy psixologlar tayyorlash kurslarining ommaviylashuvi psixolog-mutaxassislarga nisbatan b o ‘lgan ehtiyojning kuchayganligini bildiradi. Hozirgi davrda respublikam izning barcha oliy ta ’lim m uassasalari va o ‘quv yurtlarida, hattoki m aktablarida psixologik bilim lar alohida e ’tibor bilan o ‘qitilmoqda. M am lakatim izda oliy ta ’lim ko‘p bosqichli tizim ga (bakalavriat, m agistratura, kichik ilmiy tadqiqotchi, katta ilmiy tad q iq o tch i) o ‘tish m unosabati bilan psixologiya fanini o ‘qitish o ‘ziga xos tashkil etishni taqozo etm oqda. Dem ak, talabalarga bu soha b o ‘y ich a bilim berish ularda kasbiy ko‘nikma va m alakalam i shakllantirishni takom illashtirish uch un quyidagi yirik y o ‘n alish lard a ijodiy psixo logik-pedagogik izlanishlam i amalga oshirish lozim b o ‘ladi. Yüklə 6,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|