Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O
Xalqaro jinoyat huquqining o ziga xos tamoyillari
Yüklə 472,05 Kb.
|
| Xalqaro jinoyat huquqining o ziga xos tamoyillari
Yuridik adabiyotlarda tamoyil (lot. principium ) muhim rahbariy g oya, faoliyat, xulq-atvorning asosiy qoidalari sifatida mustahkamlangan 1 . Xalqaro jinoyat huquqining o ziga xos tamoyillari ilk bor Nyurnberg tribunali Nizomi va hukmida tavsiflangan. Xalqaro huquqning ushbu sohasiga xos alohida tamoyillar imperativ xusu- siyatga ega. Darhaqiqat, D. Sattorov qayd etganidek, xozirgi zamon xalqaro huquqining asosiy tamoyillari, shubhasiz, impe- rativ normalar hisoblanadi, aks holda, ular o zlarining poyde- vorlik xususiyatini yo qotgan bo lardi 2 . 1946-yilning dekabrida BMT Bosh Assambleyasi rezolyu- tsiyasida Nyurnberg tribunali statuti tan olingan. Tribunal huk- mida umum tan olinganlar sifatida ifodasini topgan xalqaro hu- quq tamoyillari tasdiqlandi. 1947-yildayoq BMT Bosh Assam- bleyasi xalqaro huquq Komissiyasiga yuqorida aytilganlarni asos qilib olib, xalqaro jinoyat huquqi tamoyillarini shakllantirish ha- qida topshiriq berdi. 1950-yilda Xalqaro Huquq Komissiyasi Nyurn- berg tribunali statuti tan olgan va shu tribunal qarorlarida o z ifodasini topgan xalqaro jinoyat huquqi tamoyillarini qabul qilib, BMT Bosh Assambeleyasiga taqdim etdi, ular orasidan quyida- gilarni alohida ajratish mumkin: - kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik hamda tajovuzkorlikning taqiqlanishidan kelib chiquvchi tajovuzkorona urushni man etish; - javobgarlikning muqarrarligi ( aut dedere autjuducare ); 1
2002. C. 12. 2 Sattorov D. Xalqaro huquqning asosiy prinsiplari BMT Xalqaro sudi faoliyatining asosi sifatida. Yu.f.n. ilmiy darajasini olish uchun yozilgan diss.av.ref. T.: 2008. 12-bet. 26
xatti-harakatni sodir etganlik uchun jinoiy jazoning muqarrarligi; - agar davlat xalqaro huquq tomonidan tinchlik va inso- niyatga qarshi jinoyat kategoriyasiga mansub hisoblangan xatti- harakat uchun jazo belgilasa, unda bu aybdor kishini xalqaro jinoiy javobgarlikdan ozod qiluvchi holat bo la olmaydi; - xalqaro jinoyat sodir etgan shaxsning amaldorligi uni shax- siy javobgarlikdan ozod qila olmaydi. Bunda davlat boshlig i yoki mas ul amaldor holati xalqaro jinoyat huquqi tomonidan taqiqlangan xatti-harakat sodir etgan vaziyatda og irroq jinoiy javobgarlikka olib keladi; - shaxs tomonidan o z hukumati yoki boshlig ining buyru- ini ijro etishi bu shaxsni, agar ongli tanlov imkoni bor bo lsa, javobgarlikdan ozod qilmaydi; - xalqaro jinoyat yoki xalqaro ahamiyatdagi jinoyatda ayb- langan har bir shaxs sudda o z ishining adolatli ko rib chiqilishi huquqiga ega. 1948-yilda qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon Dek- laratsiyasining 7 11-moddalarida 1 e lon qilingan va 1966-yilda qabul qilingan Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risidagi xalq- aro paktning 2 10, 14, 15-moddalarida qayd etilgan jinoiy ishlar bo yicha sudni amalga oshirish, xalqaro tamoyillariga aybsizlik prezumpsiyasi, urush, qullik, qiynoqlar hamda insonlarga nisba- tan jazoning shafqatsiz, noinsoniy yoki xo rlovchi munosabatda bo lmaslik tamoyillarini kiritish mumkin. 1
10, 11-moddalari)//Inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomalar/Mas ul mu- harrir A.X. Saidov T.: 2004. 26-bet. 2 Qarang: Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risidagi Xalqaro Pakt. 1966-yil 19-dekabr (10, 14, 15-moddalar). Ushbu hujjatga O zbekiston Respublikasi O zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 127 1-son qaroriga muvofiq qo shilgan. O zbekiston Respublikasi uchun 1995-yil 28-dekabrda kuchga kirgan. 27
ishining oshkoraligi, shaxslarning qonun va sud oldida tengligi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchini himoyalanish huquqi bilan ta minlash, tarjimon xizmatidan foydalanish, sud hukmiga e tiroz bildirish huquqlari 1 , ozodlikdan mahrum qilin- ganlarga nisbatan insonparvarlik qoidalariga rioya etish qayd etilgan. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risidagi xalqaro Paktning 15-moddasida: Hech kim sodir etilgan paytida davlatning amal- da bo lgan ichki qonunchiligi yoki xalqaro qoidaga ko ra jinoyat hisoblanmagan biror-bir harakati yoki kamchilikka yo l qo ygani uchun jinoyat sodir etganlikda aybdor deb topilishi mumkin emas. Xuddi shuningdek, jinoyat sodir etilgan vaqtda qo llani- lishi lozim bo lgan jazoga nisbatan og irroq jazo berilishi mum- kin emas. Agar jinoyat sodir etilganidan keyin qonun bilan nis- batan yengil jazo belgilansa, ushbu qonun mazkur jinoyatchiga nisbatan qo llaniladi , deb belgilangan. Mazkur moddaga ko ra, hech narsa har qanday shaxsni sodir etilgan vaqtda xalqaro hamjamiyatning umumiy prinsiplariga ko ra jinoyat deb hisoblangan har qanday xatti-harakat yoki kamchiligi uchun sudga berishga va jazolanishga to sqinlik qilmaydi. Ushbu tamoyillar 1949-yil 12-avgustda qabul qilingan Xalq- aro qurolli mojarolar qurbonlarini himoya qilishga taalluqli Jeneva Konvensiyasida hamda 1977-yil 8-iyundagi qo shimcha Protokol me yorlarida rivojlantirildi 2 . Ular qurolli to qnashuvlar davrida harbiy harakatlar hududida sodir etilgan jinoyatlar bilan bog liq. Shuningdek, xalqaro Jinoyat sudi maqomida ham xalqaro jinoyat huquqining umumiy prinsiplari belgilab berilgan bo lib, ular quyidagilardan iborat: 1
z aksini topgan. Qarang: O zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual ko- deksi. T.: Adolat, 2013. 6 14-betlar. 2 Qarang: Xalqaro Gumanitar huquq: Jeneva Konvensiyalari to plami. Mas ul mu- harrir A.X. Saidov. T.: Adolat, 2002. 307 397-betlar. 28
siyasiga kiruvchi jinoyatlarni sodir etmasa, shaxs jinoiy javob- garlikka tortilmaydi; - jinoyat ta rifi aniq talqin qilingan bo lishi kerak. Talqin- dan ikki xil ma no kelib chiqqan taqdirda, ta rif sud tergovi osti- dagi yoki aybdor deb topilgan shaxs foydasiga talqin qilinadi; - sud tomonidan aybdor deb topilgan shaxs faqat Xalqaro Jinoyat sudining maqomi qoidalariga muvofiq jazolanishi mumkin; - muayyan ishga nisbatan yakuniy qaror chiqarilguniga qadar qo llanilgan qonunga o zgartirishlar kiritilgan taqdirda, sud tergovi olib borilayotgan tegov ostidagi yoki aybdor deb topilgan shaxsga nisbatan maqbulroq bo lgan qonun qo llaniladi; - bir jinoyat uchun ikki marta sudlash mumkin emas non bis in idem ) 1 . Ushbu huquqning umumiy prinsipi Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risidagi xalqaro Paktda quyidagicha ifodalangan: Hech kim bir marta sodir etgan jinoyati uchun, agarda u har bir davlatning tegishli qonuni va jinoyat protsessual huquqi bilan jazoni o tagan bo lsa yoki oqlanib chiqqan taqdirda, javob- garlikka yoki sudlovga tortilishi mumkin emas (14-moddaning 3-qismi) 2 . Mustaqil O zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi prinsiplari JKning 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10-moddalarida belgilangan 3 . 1
sip ifodalangan bo lib, unga ko ra, Hech kim aynan bitta jinoyat uchun ikki marta javobgarlikka tortilishi mumkin emas .//Qarang: zbekiston Respub- likasining Jinoyat kodeksi: (2012-yil 1-iyungacha bo lgan o zgartish va qo shim- chalar bilan) rasmiy nashr O zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi. T.: Adolat, 2012. 6-bet. 2 Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risidagi xalqaro Paktga fakultativ Protokol. 1966-yil 19-dekabr (14 modda). Ushbu hujjatga O zbekiston Respublikasi O zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 128 1-son qaroriga muvofiq qo shilgan. O zbekiston Respublikasi uchun 1995-yil 28-dekabrdan kuchga kirgan. 3 Qarang: O zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi: (2012-yil 1-iyungacha bo l- gan o zgartish va qo shimchalar bilan) rasmiy nashr. O zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi. T.: Adolat, 2012. 4 6-betlar. 29
dasida belgilangan bo lib, unga ko ra, Jinoyat kodeksi qonu- niylik, fuqarolarining qonun oldida tengligi, demokratizm, in- sonparvarlik, odillik, ayb uchun javobgarlik, javobgarlikning muqarrarligi prinsiplariga asoslanadi. Xalqaro huquqning aksariyat tamoyillari BMT Nizomining 2-moddasida qisqa bayon etilgan va BMT Nizomiga muvofiq dav- latlar o rtasida munosabatlar va hamkorlikka taalluqli 1970-yil- gi Xalqaro huquq tamoyillari to risidagi Deklaratsiyada hamda Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Kengashi (YeXHK)ning Yakunlovchi hujjatida yoritib berilgan. BMT Nizomining 2-mod- dasida quydagi tamoyillar ko rsatiladi: a) kuch ishlatmaslik; b) kuch bilan tahdid qilmaslik; c) boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; d) davlatlarning xalqaro hamkorligi; e) suveren tenglik; f) millatlar va xalqlarning o z taqdirini o zi belgilash huquqi; g) xalqaro kemalar qatnovi erkinligi 1 . Shuningdek, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Kengashi- ning Xelsinki Yakunlovchi hujjatida qabul qilingan quyidagi uchta tamoyili keltiriladi: 1) chegaralar daxlsizligi; 2) davlatlarning hududiy daxlsizligi; 3) inson huquqlari va asosiy erkinliklarini hurmat qilish ta- moyillari. 1973-yilda BMT Bosh Assambleyasining maxsus rezolyu- tsiyasi bilan harbiy jinoyatlarda va insoniyatga qarshi jinoyat- larda aybdor shaxslarni aniqlash, hibsga olish, topshirish va jazo- lashda xalqaro hamkorlik tamoyillari qabul qilindi. Shu tarzda sanab o tilgan xalqaro huquqiy hujjatlar ilk bor Nyurnbergda oz sonli davlatlar tomonidan shakllantirilgan xalq- 1
shartnomalar./ Mas ul muharrir: A.X. Saidov. T.: 2004. 26-bet. 30
ancha kengaytirildi, konkretlashtirildi, huquqiy jihatdan mustah- kamlandi. Yüklə 472,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|