Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O

I. Genotsid 
Genotsid (yunoncha genos
urug , qabila hamda lotin-
cha caedeve so zlaridan) o ldirmoq, urug , qabilani yo q qil-
moq degan ma noni anglatadi
3
.

1
M.T. Turg unov, A.A. Matchanov, A.T. Niyozov. Jinoyatchilikka qarshi kurashda

xalqaro hamkorlik: ma ruzalar kursi. Mas ul muharrir: y.f.d. professor A.X. Saidov.
T.: O zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2012. 17-bet.
2 O sha joyda.
3
O zbekiston yuridik ensiklopediyasi/Nashr uchun mas ul R.A. Muhitdinov va
boshq.; mas ul muharrir N. Toychiyev. T.: Adolat, 2010. 92-bet.

---

---

51
BMT tomonidan 1948-yil 9-dekabrda qabul qilingan Genotsid

jinoyatining oldini olish va uning uchun jazolash to risida gi
Konvensiyaning 1-moddasida: Ahdlashuvchi Tomonlar Genotsid
u tinchlik yoki urush davrida sodir etilishidan qat i nazar, xalq-
aro huquq me yorlarini buzuvchi jinoyat ekanligini tasdiqlaydi-
lar va uning oldini olish choralarini ko rish va uni sodir etganlik
uchun jazolash majburiyatini oladilar
1
, deb ta kidlangan.
Genotsid Xalqaro jinoyat sudi Rim statutining 6-moddasida
qaysidir milliy, etnik, irqiy yoki diniy guruhni to liq yoki qisman
qirib tashlashni mo ljallab sodir etiladigan harakatlar sifatida
ta riflangan.
Ushbu Konvensiyaning 2-moddasida: Genotsid so zi ostida
qaysidir milliy
2
, etnik
3
, irqiy
4
yoki diniy guruhni
5
shundayligicha
to la yoki qisman yo qotishni mo ljallab sodir etiladigan quyi-
dagi harakatlar tushuniladi:
a) shunday guruh a zolarini o ldirish;

1 Huquqni muhofaza qilish oranlariga oid xalqaro hujjatlar. To plam. Mas ul muhar-

rir A.X. Saidov. T.: Adolat, 2004. 76 80-betlar.
2 Izoh: millat (arabcha xalq; din; mazhab) kishilarning yagona tilda so zlashishi,
yaxlid hududda istiqomat qilishi, mushtarak iqtisodiy hayot kechirishi, umumiy
madaniyat va ruhiyatga ega bo lishi asosida tarixan tashkil topgan barqaror birligi.
Milliy (arabcha xalqona, millatga tegishli; diniy) biror millatning, xalqning
ziga xos bo lgan, uning xususiyatlarini ifodalovchi tushuncha. //O zbek tilining
izohli lug ati: 2-jild. T.:
zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy
nashriyoti, 2008. 593-bet.
3 Izoh: etnik (yunoncha ethnikos
qabilaga, xalqqa aloqador) kelib chiqishi jiha-
tidan biror xalqqa oid, mansub, xos bo lgan. //O zbek tilining izohli lug ati: 5-jild.
T.:
zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 61-bet.
4 Izoh: irq (arabcha qon tomirlari; ildiz; zot; nasl) kishilarning ko z, soch va teri
rangi, yuz-bosh tuzilishi va b. nasliy belgilari bir xil bo lgan, tarixan shakillangan
har bir guruh. Irqiy (arabcha irqqa oid, tegishli) irqqa xos; irqqa oid irqiy bel-
gilar.//O zbek tilining izohli lug ati: 2-jild. T.:
zbekiston milliy ensiklopedi-
yasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 227 228-betlar.
5 Izoh: din (arabcha e tiqod, ishonch) ilohiy kuchga, xudoga ishonishga
asoslangan dunyoqarash, tasavvurlar odat va marosimlar majmui. Diniy dinga
oid, dinga aloqador bo lgan, dinga, ruhoniyatga tegishli.//O zbek tilining izohli
lug ati: 1-jild. T.:
zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti,
2008. 621 623-betlar.

---

---

52
b) shunday guruh a zolariga jiddiy jismoniy yoki aqliy shi-

kast yetkazish;
c) qaysidir guruhni ataylab to la yoki qisman yo q qilishga
mo ljallangan hayotiy shart-sharoitlar yaratish;
d) shunday guruh muhitida bola tug ilishining oldini olish-
ga mo ljallangan chora-tadbirlar;
e) bolalarni insonlarning bir guruhidan boshqasiga zo rlab
tkazish
1
.
Genotsidning bevosita obyekti insonlarning millati, etnik,
irqiy xususiyatlari yoki dinidan qat i nazar, xavfsizligi va tinch-
totuvligini

ta minlaydigan ijtimoiy

munosabatlar tizimidir.
Genotsidning obyektiv jihati biror-bir milliy, etnik, irqiy
yoki diniy guruhni yo q qilishga qaratilgan harakat sifatida
belgilanadi
2
.
Genotsid subyektiv tomondan to ri qasddan sodir etiladi.
Maqsad biror-bir milliy, etnik, irqiy yoki diniy guruhni jismoniy
to la yoki qisman yo q qilish. Genotsidning motivi turlicha bo li-
shi mumkin. Odatda bu yuqorida ko rsatilgan guruhlardan biriga
nisbatan qasos yoki nafrat hissiyotidir.
Jinoyat subyekti jismoniy shaxslar mas ul vazifalarda

ish-
laydigan mansabdor shaxslar hisoblanadi.

Konvensiyaning 3-moddasida: quyidagi xatti-harakatlar jazo-
lanishga loyiq:
a) genotsid;
b) genotsid sodir qilish maqsadida til biriktirish;
d) genotsid sodir etuvchiga to ridan-to ri va oshkora ig -
vogarlik qilish;

e) genotsid sodir etishga suiqasd qilish;

1 Ushbu hujjatga O zbekiston Respublikasi O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
1999-yil 20-avgustdagi 835 I-sonli Qaroriga asosan qo shilgan. O zbekiston Res-
publikasi uchun 1999-yil 8-dekabrdan kuchga kirgan. //Qarang: Huquqni muho-
faza qilish oranlariga oid xalqaro hujjatlar. To plam. Mas ul muharrir A.X. Saidov.
T.: Adolat, 2004. 76 80-betlar.
2
Rustamboyev M.H. O zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. III tom.
Shaxsga qarshi jinoyatlar . Tinchlik va xavfsizlikka qarshi jinoyatlar . Darslik.
T.: ILM ZIYO , 2011. 254 261-betlar.

---

---

53
f) genotsidda birga qatnashish

1
.
Konvensiyada genotsidda ayblanayotgan shaxslarga nisba-
tan universal yuridiksiya o rnatilgan. Xususan Konvensiyaning
6-moddasida: Genotsid yoki 3-moddada sanab o tilgan boshqa
xatti-harakatlarni sodir etishda ayblanadigan shaxslar ana shu
xatti-harakat sodir etilgan hududdagi davlatning vakolatli sudi
yoki shunday sud huquqini tan olgan Genotsid jinoyatining
oldini olish va uning uchun jazolash to risida gi Konvensiya
tomonlariga nisbatan yurisdiksiyaga ega bo la oladigan xalqaro
jinoyat sudi tomonidan sud qilinishlari lozim , deb belgilangan.
zbekiston Respublikasi JKning 153-moddasida genotsid
jinoyati uchun jinoiy javobgarlik belgilangan bo lib, unga ko ra,