Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирли

Teri qoplaichlari –
Baliqlarning teri qoplaichlari umumiy tuzilishi belgilari bilan
xarakterlanadi: ularning epidermasida talaygina bir xo’jayrali bezlari bo’lganligi uchun
shilimshiq modda bilan qoplangan. Baliqlarning teri bezlari boshqa barcha umrtqalardagidek
epidermisdan hosil bo’ladi. Teri bezlarining ichida shilimshiqni bevosita tashqariga ajratadigan
qadoqsimon bezlar hammadan ko’pdir.
Tangachalari -
Baliqlarning tangachalari hamisha chin teri koriumdan hosil bo’ladi. Baliq
tangchalarining uchta asosiy tipi bor.
1. plakoid
2. ganoid
3. suyak
1) Plakoid tangacha.
Bu eng primitiv tangacha bo’lib, solishtirma anatomik jihatdan juda
ham diqqatga sazovordir, chunki faqat ganoid va suyak tangachalar emas balki tishlar ham o’sha
tangchadan iborat. Akulalarning tishi ham haqiqiy plakoid tangachadir.
2) Ganoid tangacha.
Hozirgi paytda juda kamdan-kam baliqlar cho’tka qanotlilar
baliqlarda bor. Lekin u qazilma baliqlarda ko’p bo’lgan. Tipik holdagi ganoid tangchalar
yassirombik plastinkalardan iborat bo’ladi.
Ganoid tangchaning tashqi qatlami juda qattiq maxsus moddadan ganoiddan, ostki qatlami
suyak to’qimadan tashkil topgan. Ganoid tangacha butkul biriktiruvchi to’qimadan hosil bo’ladi.
Shuning uchun ham hech vaqt emal bilan qoplangan bo’lmaydi.
3) Suyak tangacha.
Ko’p qanotlilar, barcha suyakli baliqlarga xosdir. Bu tangacha tipik
holda turli kattalikdagi yupqa suyak plastinkadan iboratdir. Suyak tangachalar doimo o’sib turadi
va plastinka atrofida yillik halqalar hosil bo’ladi. Ixtiologlar mana shu xalqalarga qarab
baliqlarni yoshini aniqlaydilar. Ko’p baliqlarning suzgich qanotlaridagi suyak tangachalar suyak
tikanaklarini hosil qiladi.
Baliqlarni rangi –
bir qancha sabablarga boliq. Masalan kumushdek yaltirash
tangalargagina emas, balki baliqning ko’p ichki organlariga (havo pufakchasi, qorin pardasiga)
ham xos bo’ladi va guanin moddasining borligidan kelib chiqadi. Ko’pgina baliqlar o’z rangini
o’zgartirib atrofdagi muxit rangiga kira oladi.
O’q skeleti –
baliqlarning o’q skeleti turlicha tuzilgan. Qadimgi baliqlar gruppasining o’q
skeleti qattiq parda hamda toaydan tuzilgan yoki suyak umrtqa yoylari bilan qoplangan
xordadadan iborat. Ancha yosh hozirgi zamona baliqlari o’q skeleti toay yoki umrtqadan iborat
bo’lib umrtqalarning orasida xorda qoldii saqlanib qolgan. Ko’pchilik suyakdor baliqlarda
xaqiqiy qavuralardan tashqari, muskul suyaklari deb ataladigan suyakchalari ham bo’ladi. Bu
suyakchalar ustki ovuradan kelib chiqqan.
Bosh skeleti –
baliqlarning bosh miya skeleti avvalo visstseral skeletni rivojlanib
ketganligi bilan xarakterlanadi, vissteral skeletda ja va til osti (ganoid) eylardan iborat bo’lgan

---

ovqat tutuvchi ja apparati, hamda kamida beshta jabra yoyidan tashkil topgan jabra apparati
bo’ladi. Jabra shu jabra yoylariga o’rnashadi.