Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирли

 AKULALAR YОKI PLASTINKA JABRALILAR
Ko’ppak akula –
yoki dengiz iti juda ko’pchilik akulalar kabi suvda juda tez suzadi,
asosan baliqlarni tutib eb dengizda yirtqichlik bilan hayot kechiradi.
Tashqi ko’rinishi –
bo’yi 1 m ga boradi. Gavdasi uzunchoq duk shaklida bo’ladi,
boshining uchida uzun qazich burni bor. Orqasiga borgan sari tana torayib dumga aylanadi, dum
asosiy harakat organidir. Dum suzgich qanotining pallalari bir xilda emas, ichida o’q skeleti
bo’lgan yuqori pallasi uzun, pastki pallasi kalta bo’ladi. Shuning uchun ham qanoti getorostirkal
tipda tuzilgan.
Teri qoplaichlari –
akulaning terisi talaygina bir xo’jayrali bezlari bo’lgan ko’p qavatli
epidermis va plakoid deb ataladigan bir talay tangachali qattiq koriumdan iborat. Tangacha
suyakka yaqin turadigan modda dentindan iborat, tangachaning uchi tishchaga o’xshaydi,

---

tishchaning uchi maxsus emal qavat bilan qoplangan. Plakoid tangachalar jaga o’tar ekan
kattalashib chin tishga aylanadi. Bosh bilan tananing ikki yon tomnida yon chiziq deb ataluvchi
sezuv organi bor.
Skeleti
- akulaning skeleti suyaksiz bo’lib, nuqul toaydan iborat, lekin bu toay o’ziga oxak
singdirib olishi va qattiqlashishi ham mumkin. Skeleti qo’yidagi qismlarga bo’linadi.
1. O’q skelet
2. bosh skelet
3. juft suzgich qanotlar skeleti
4. toq suzgich qanotlar skeleti
O’q skelet –
talaygina umrtqalarning bir-biri bilan harakatchan tarzda qo’shilishidan hosil
bo’lgan umrtqa poonasining ostki tomonidan pastga qarab pastki yoylar chiqadi. Gavdaning tana
bo’limida pastki qisqa o’simtalarga qovuralar (costa) birikadi.
Bosh skeleti
– bosh skeleti asosan ikki qismga: Neurokranium va vissteral skeletdan iborat.
1. Neurokraniumga: miya quttisi sezuv organlari (eshituv va hidlov) kolsulasi hamda
qozich burun skeleti kiradi.
2. Visteral skelet uch qismga bo’linadi
1. jabra yoylari
2. til osti yoyi
3. ja yoylari
Suzgich qanot skeletlari ikkiga:
1. toq suzgich qanotlari
2. juft suzgiya qanotlari
Toq suzgich qanotlari skeletiga orqa, dum, orqa chiqaruv teshigi qanotlari skeletidan iborat.
Juft suzgich qanotlar skeleti suzgich qanotlar kamari bilan erkin suzgich qanot skeletidan
tashkil topgan.