‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

betlarida  tu ro n lik la r  h aq id a  juda  qiziqarli  m a ’lu m o tlar  berilgan.  U lam i
q i s q a  
boMsa-da,  k eltirm aslikning  iloji  yo‘q. 
•
M uallif  y o zish ic h a,  sariq  irqli  odam lar  n ihoyatda  qadim iy  va  ko  p 
sonli  xalqlardir.  U la r   y e r sharining  asosiy qism ini ju d a   erta  egallab  oigan  va 
son  jih a td a n   y e r  yuzidagi  barcha  boshqa  xalqlarga  teng  to 'lg a n  
odam lar  h ad d an   ta s h q a ri  ko ‘p  qabila  va  elatlard an   iborathgi  sababli  ularni 
eronliklar  ta ’birid ag i  «turonliklar»  nom i  b ilan   atash  qulayroqdir.  Ko  p 
olim lar  ushbu  x a lq la m i  urol-oltoyliklar  deb  atashadi,  chunki  sa n q   irqhlar 
U rol  bilan  O lto y   togU ari  o ‘rtasidagi  juda  k atta  tekishklarda  yashab  kel-
8ail1aBayon  c h o 'z ilib   ketm asligi  u chun  asosiy  m aqsadga  o'taylik.  Z .A R a - 
gozina  va  b o sh q a   tarixchilam ing  fikrlaricha,  turonliklar  X aldeya  va 
Assuriyani,  S h u m e r  va  Akkadiyani  qadim   za m o n la rd a  egallaganlar  va  u sh ­
bu  m a m la k atlam in g   bu y u k   rivojiga  poydevor  yaratganlar.  T uronhklarm ng 
tili  m ahalliy  e la tla r  tiliga  o ‘xshamagan,  u   agglutiniv  turdagi  (m a  lumki, 
turkiy  til  ay n an   s h u   toifaga  kiradi)  til  b o ‘lgan.  M ahalliy  tillarda  tem ir 
buyum lar  h aq id a  b ir o r   b ir  so ‘z   yo‘q,  chunki  ushbu  hududlarda  tem irm ng 
0 ‘zi  b o ‘lm agan.  A m m o   turonliklar  azaldan  te m ir  buyum lardan  ko  p 
foydalanganlar  va  u sh b u   am aliyot  ham da tem irli  narsalar  haqidagi so  zlam i
keng  m uom alaga  kiritganlar.
Z A R a g o z in a n in g   fikricha,  shum erliklar,  akkadliklar  va  elam hklar
aslida  tu ro n lik   k o ‘c h m a n c h i  xalqlardir.  U la r  h e c h   b o ‘lm aganda  m üoddan
3 - 2  5  m ine  y illar  a w a l  (aslida  esa  b u n d an   h a m   ancha  oldin)  M eso- 
p o ta m iy a n in g   h o s ild o r   y e rla rim   b o sib   o lib ,  u s h b u   h u d u d d a   o ‘2:  d a rf a tm , 
yaratganlar,  k ey in ch a lik   esa,  XVI  asr  d av o n u d a  Bobil  va  /^ su riy an in g  
asosiv  raqibi  boM ganlar.  Injilga  h am   kirgan  *»elam»  so ‘zi  aslida  «turón» 
so‘zi  bo'Hb,  «tog‘li  to m o n » ,  «tog'li  m am lakat»  m a ’nosini  anglatadi  Aynan 
elam liklar  b irin c h i  boUib  ushbu  hududda  hash am atli  bm o  va  saroylar  qura 
boshlab,  u la rn in g  
devorlarida  m ahalliy  xalqlar  vakillanga  u m u ^ ¡ ¡  
o ‘xsham aydigan  o 'z   tasvirlari  va  kiyim larining  rasm lanm   bo  rtm a  naqsh 
shaklida  qold irg an lar.  Z .A R ag o zin a  S h u m e r-A k k a d   tam ad d u m   aslida
9  m ing  yil  o ld in   boshlangan,  deb  hisoblaydi.  Afsuski,  ushbu  voqealai 
haqida  aniq  x ro n o lo g ik   m uddatlar keltirish bu g u n  ju d a   m ushkul.
Tasviriy  kom m unikatsiya.  Tasviriy  kom m unikatsiyam   uch  xilga  hara- 
katlar  ranglar  va  rasm lar  asosida  am alga  oshirilgan  m uloqotga  bo  hshim iz 
m um kin  K o m m u n ik a tsiy a  jarayonida  yaqqol  ifodalashga  xizm at  qiladigan 
tasviriy  im k o n iy a tla rd a n   foydalanishning  asosiy  sabablan,  b in n ch id an ,  nutq 
va  vozuv  yaxshi  rivojlanganligi  b o ‘lsa,  ikkinchidan,  tasvir  od am   to m o m d an  
t e z 'v a   oson  q a b u l  qilinishidir.  Bugungi  k unda  m atbuot  yoki  radioga 
nisbatan  telev id en ieg a  qiziqish  kattaroqligi  ham   insom yatnm g  ay n an   shu
qobiliyati  bilan  izo h lan ad i. 
.  .
Qactfmiy  o d a m la r   diqqatini  rang  va  tasvirlarga  ko  ra  b in n c h i  o  rinda
harakatlar  o 'z ig a   ja lb   etgan.  Im o -is h o ra   orqali 
o ‘z a r o  
bog‘lanish  kishiük 
tarixidagi  en g   d astla b k i  kom m unikatsiya  vosltasi  b o ‘lsa  kerak.  Ishoralar til»
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ibtidoiy  davrlarda  eng  tushunarli  til  b o 'lg an   va  bugungi  kunda  h a m   shunga 
m ajbur  (kerakli  tilni  biliïrçydigan  yoki  soqov)  o d am lar  to m o n id a n  
muvafifaqiyatli  ishlatiladi.  Bunday  tilga  o'rganm agan  kishilar  tu rli  h a ra - 
katlar  orqali  n aqadar  katta  hajm da  ax borot  uzatish  m um kinligini  ta s a w u r  
qilishlari  qiyin.  Hayocda  uchraydigan  aksariyat  narsa,  hodisa  va  kayfíyatlar 
haqida  ushbu  y o 'l  bilan  «gapinb»  b erish  h ech   qanday  m u a m m o   em as. 
Im o -ish o ralar  tili  shu  qadar  ta ’sirch an   b o ‘lishi  m um kinki,  ay rim   m u ta - 
xassislar ularni  hatto   «harakatlar  publitsistikasi»  deb  atashadi.
Shu  o ‘rinda  m uloqotning  m azk u r  usulidan  ko‘proq  foydalanuvchi 
kasb  egalari  bo'lm ish  aktyorlar  tarixan  qanday  paydo  boMganligi  h aqida 
savol  tug'iladi.  Q adim iy  o dam lar  tu rli  xudolar  va  ruhlar  borligiga  q attiq  
ishonardilar  va  ular  bilan  uchrashishni,  suhbatlashishni  xohlashardi. 
Tabiiyki,  buning  iloji.yo‘q   edi.  A ktyorlikning  vujudga  kelishi  u sh b u   b o ‘sh - 
liqni  toMdirishga  xizmat  qildi.  D astlabki  aktyorlar  kerak  b o ‘lgan  xudo,  ruh 
yoki  q ah ra m o n   niqobini  kiyib,  belgilangan  rolni  bajarardi.
Shunday  qilib,  insonlar  tabiat  va  ru h la r dunyosi  bilan  kerakli  m uloqot 
o ‘m atganlariga  ishonardilar.  Q adim iy  o d am lar  fikricha,  u la rn in g   xudolari 
ilohiylashtirilgan  raqslarga  ham  tu sh a r edilar.  A w algi  davrlardagi  H indiston 
va  X itoy  bunga  misol  bo‘la  oladi.  S hu  tariqa  qadim iy  S harq n in g   b archa 
hududlarida  kompleks  tarzdagi  sa h n ala r  —  iiiqobli  o 'y in la r,  ashulalar, 
pantom im a,  sirk,  q o ‘g‘irchoqbozlik,  musiqa,  raqslarni  o ‘zida  m ujassam  
etgan  k o ‘p   yo‘sinli  kom m unikatsiyalar  vujudga  kelgan.  K o‘c h m a   te atrla r 
sh a h arm a-sh a h ar  yurib,  turli  ijro  k o ‘rinishlarini  nam oyish  etardilar.  Sayyor 
bastakorlar  turli  xalqlarda  hozir  h am   uch rab  turadi.
K o‘p   tarixiy  m anbalar  q adim iy  M esopotam iya,  Bobil,  H indiston, 
X itoy  va  M arkaziy  Osiyo  m am lakatlarida  te a tr  sa n ’ati  va  dram atu rg iy a 
yuksak  d arajad a  rivojlanganligidan  d alo lat  beradi.  K o 'p   h o lla rd a  m inglab 
o d am lar  qatnashgan  bunday  tadbirlar  ayrim   paytlari  qishloqlararo  yurishlar 
shaklida  am alga  oshirilgan.  A ntik  te atrn i  milodiy  V—VI  asrlarga  kelib 
katoliklar  cherkovi  m an  etgan.
R ang  yordam idagi  kom m unikatsiya  ham   eng  eski  tu rla rd a n   hisob- 
lanadi.  A w alo ,  odam lar  turli  b u y u m la m i  va  hatto  o 'zla rin i  b o 'yaganliklari 
haqida  gapirib  o ‘tishim iz  kerak.  M asalan,  labga  suriladigan  qizil  b o ‘yoq  — 
pom ada  joylashtirilgan  suyakli  id ish ch a lar  hatto  paleolit  va  muzlxk  davr- 
lariga  tegishü  qazilm alarda  ko'p lab   topilgan.  G rim   surtish  u c h u n   o d am n in g  
q o ‘li  shaklida  yasalgan  asbobchalar  ham   mayjud  bo'lgan.  M utaxassislar 
o ‘sha  davrlardagi  17  turli bo'yoqni  ajratib  ko'rsatishadi.
Q adim iy  dunyoda  axborot  alm ashinuvining  buyum li  xat  d eg a n   ajoyib 
bir tu ri  a m ald a  bo'lgan.  Bunda  ipga  tu rli  shakl  va  rangdagi  n arsa lar  k etm a- 
ket  tizilardi.  B uyum lam ing  turi,  o ‘lc h am i,  soni,  rangi  va  qay  ta rtib d a   ipga 
joylashtirilganligi  turli  axborotlarni  yetkazish  usuli  sifatida  xizm at  qilardi. 
M asalan,  oq   rang  —  tinchlik,  q o ra   —  xavf,  qizil  —  ja n g   m a ’n olarini 
anglatardi.  S h u   bilan bir qatorda,  shodadagi  narsalar  rangi  kelgan  x a t  qaysi 
qabiladan,  kim dan,  qachon  va  n im a   m aqsadda  yozilganini  h a m   bildirgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---