‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

talgan  b o ‘lishlari  mumkin.  Xususan,  m atbuotdan  ilgarigi  axborot  almashuv 
turlariga  ongli  ravishda  alohida  aham iyat  berilganligi  aniq.  C hunki,  birin- 
chidan,  buiiday  tadqiqotga  ilk  m a ita  qo ‘l  urilmoqda,  ikkiiichidan,  Sharqdagi 
ommaviy  kommunikatsiyalamiug  o ‘ta   qadim   tarixi  bilan  g ‘arb  mutaxassislari 
ham   batafsilroq  tanishib  qo‘ysalar,  foydadan  holi  bo‘lmas,  degan  fikrdamiz. 
Tabiiyki,  buning  uchun  kitobni  yoki  uning  tegishli  qism lni  dunyoda  keng 
tarqalgan tilga  taijim a  qilib,  nashr etish za ru r bo'ladi.
A lbatta,  bu  tafsilotlar  k ito b n in g   belgilangan  hajm i  h ad d an   oshib 
ketmasligini  ko'zlab,  boshqa  jih a td a n   shartli  m azm uniy 
qisqartishlarga 
borishni  taqozo  qildi.  Jum ladan,  m ualliflar  sobiq  Ittifoq  respublikalarining 
OAV  tarixi  aw a ld a n   yaxshi  ishlanib  kelinganligi  va  0 ‘zbekiston  ilm 
ahlining  hozirgi  avlodiga  yetarli  d a ra jad a  tanishligi  nuqtayi  n az arid a n   faqat 
Q ozog'iston  jum alistikasining  m uxtasar  tarixini  yoritish  b ilan   chega- 
ralanishni  m a ’qul  topishdi.  Z o ta n ,  b u   sobiq  sh o ‘rolar  tu z u m i  tobeligida 
bo ‘lib  kelgan  xalqlarning  ko‘p  jih a td a n   o ‘xshash  tarixiy  ta q d iri,  ularning 
om m aga  axborot  berib  turuvchi  vositalari  m ushtarak  ta m o y illar  asosida 
faoliyat  ko ‘rsatganliklari  bilan  h am   isbotlanishi  m um kin.
U shbu  tadqiqot  0 ‘zbekiston  Davlat jah o n   tillari  universiteti  —  0 ‘zD JT U
—  xaJqaro  jum alistika  fakulteti, 
Ja h o n   iqtisodiyoti  va  diplom atiya 
universiteti  —  J ID U   —  xalqaro  m u n o sa b atlar  fakulteti,  0 ‘zbek isto n   M illiy 
universiteti  —  0 ‘zM U   —  ju m a listik a  fakulteti  ham da  Q ozog‘iston  M illiy 
univereiteti  —  Q ozM U   —  ju m a listik a  fakultetining  quyidagi  tarkibdagi  bir 
guruh  olim lari  tom onidan  am alga  oshirildi:
M O ‘M IN O V   F.A .,  filologiya  fanlari  doktori,  professor,  g u ru h   rahbari 
(O 'zD JT U ):  So‘z  boshi,  kirish  bobi,  I,  III,  VI,  XIV,  XIX -boblar va xulosa.
N U R M A T O V   A.,  filologiya  fanlari  nom zodi,  O 'z D J T U   dotsenti: 
U  va  IX-boblar.
SOLIYEVA  M .Q .,  o ‘qjtuvchi  ( 0 ‘zD JT U ):  III  va  X II-boblar.
M A H AM ADALIYEV  X .M .,  filologiya  fanlari  n o m z o d i,  dotsent 
(O 'z D JT U ):  IV-bob.
JA B B O R O V   S.M .,  filologiya  fanlari  nom zodi,  k atta  o ‘qituvchi 
( 0 ‘zD JT U ):  V,  XI  va  X H I-boblar.
D A D A X O N O V  A.  0 ,   o ‘q ituvchi  (O 'z D JT U ):  V ll-b o b .
M O 'M IN O V A   F .I.,  filologiya  fanlari  doktori,  prof.  v.b.  (J ID U ):  V III, 
X va  X V II-boblar.
E S H B E K O V T .U .,  katta  o 'q itu v c h i  ( 0 ‘zD JT U ):  X IV  va  X V I-boblar.
ISM O ILO V A   K .F.,  filologiya  fanlari  nom zodi,  0 ‘Z D J T U   dotsenti: 
XV-bob.
N U R G O JIN A   SH.I.  fitologiya  fanlari  doktori,  dotsent  (Q ozD U ):  XVIII-
bob.
A.L LAM B ER GEN O V A   P .Q .,  filologiya  fanlari  no m zo d i  ( 0 ‘zD JT U ): 
XVII  va  X IX -boblarning Q oraqalpog‘iston  haqidagi  qism lari.
M azkur  nashr jum alistika  nazariyasi  va  tarixi  b o ‘yicha  O 'z b ek isto n d a 
birinchi  darslik  ekanligini  e ’tib o rg a  o lib ,  m ualliflar  guruhl  ushbu  kitob  h a- 
v 
qida  bildiriladigan  fikr-m ulohazalarni  m innatdorchilik  bilan  qab u l  qiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I  B O ‘ LIM
MATBUOTDAN  OLDINGI OMMAVIY 
KOMMUNIKATSIYALAR DAVRI
K IR IS H   BOBI
A X B O R O T G A  E H T IY O J  -   O M M A V IY  K O M M U NIK A TSIY A LA R 
PAYDO  B O ‘L IS H IN IN G   A SO SIY   SABABI
1-fasl.  Yirik  p o rtlashdan  m atbuotgacha
J .G o d fru a   chizm asiga  sh a rh .  O lim   keltirgan  fíkrga  k o ‘ra,  koinot 
15  m lrd  yil  oldin  Yirik  portlash   natijasida  paydo  bo'Igan.  Agar  ushbu 
n o d isa d an   m soniyatnm g  bugungi  kunigacha  o ‘tgan  davrni  shartii  ravishda 
bir  yiUik  o lc h a m g a   qiyoslasak,  Yirik  portlashdan  G alaktika  paydo 
b o  lishigacha  5  m lrd  yil,  y a ’ni,  yilning  1-yanvaridan  2-m ayiga  q adar  vaqt
o   tg a n ,  d eb   faraz  qilam iz.  S h u n d a   Q uyosh  tizimi  9-avgustga  kelib  tushgan 
Y er  shari  esa  14-sentabrda,  y a ’n i,  G alaktikadan  kevin  yana  5  m lrd  vi!  o*tib 
vujudga  kelgan  b o 'lib   chiqadi.
Y er  ustida jo n li  hayot  b irin c h i  m a rta  dengizlarda  yilning  20-oktabrida, 
an iq ro g   i  4   m lrd  yil  oldin  paydo  b o ‘lgan.  Jonli  m avjudotlarning  bir-biridan 
ta rq lam sh i  1  m lrd  yil  oldin,  ya’n i,  7-dekabrda  ularning  ikki  xil jinsga  b o 'li- 
m sh id an   boshlangan.  B irinchi  u m u rtq alilar  500  m ln  yil  ilgari  (19-dekabr- 
da),  y er  ustidagi  birinchi  o 'sim lik la r  450  mln  yil  (20-dekabrda),  birinchi 
b aliq lar  400  m ln  yil  (22-dekabrda),  birinchi  am fibiyalar  yoki  suvda  ham  
q u ru q lik d a  yashay  oladigan  jo n iv o rla r  350  mln  yil  (23-dekabrda),  birinchi 
rep tiliyalar  yoki  sudralib,  o ‘rm alab   yuruvchi  hayvonlar  300  m ln  yil 
(2 4 -d ek ab rd a),  birinchi  su tem izu v ch ilar  195  mln  yil  (26-dekabrda),  b irin ­
c h i  q u sh la r  150  mln^yil  o ldin  (27-dekabrda)  paydo  b o ‘lgan.  F aq at  shundan 
keyin  Y er  sh a n d a   birinchi  p rim atlar,  y a ’ni,  sutem izuvchilam ing  eng  yuqori 
íu rk u m i  —  m aym unlar  va  o d am sim o n   m avjudotlar  vujudga  kelgan  U shbu 
voqea  700  m ln  yil  m uqaddam   (3 0 -dekabrda)  sodir bo'lgan.
E n d i  3 I-d e k a b m ing  soatlari,  daqiqalari  va  soniyalariga  o'tam iz.
7,5  m ln   yil  ilgari  birinchi  o d a m sim o n   xom inidlar  paydo  b o 'lg an   (19 30) 
/■ > r!io y Í¡  m uq ad d am   zam onaviy  qiyofadagi  birinchi  o d am lar  shakUangan 
(21.45).  2,2  m ln   yil  oldin  h o m o   habilis,  omilkor,  ishbilarm on  (y a’ni,  birin­
c h i  m e h n a t  q m o ü a rin i  yasay  o lad ig an ),  ikki  oyoqda  tik,  lekin  haU  bukilib 
yuradigan  ó d a m la r  vujudga  keldi  (22.45).  Ayni  shu  davrda  ushbu  m av­
ju d o tla r ja m o a   (oila,  urug‘)  shaklida  yashay boshladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---