Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

III.2. Akustika elementleri.
Akustika-Fizikanıń ses hádiyselerin hám de olardıń basqa fizikalıq qubılıslar menen baylanısın úyrenetuǵın tarawı [5].
Serpimli ortalıqta tarqalıp atırǵan tolqınlardıń jiyiligi 20 Hz dan 20000 Hz ǵa shekem bolsa, bunday mexanikalıq tolqınlardı insannıń esitiw organı sezedi. Bunday tolqınlar–ses tolqınları yaki ses dep ataladı. Jiyiligi 20 Hz dan kishi bolǵan tolqınlar infrases dep ataladı hám bunı insan sezbeydi.Infraseslar jiyligi 20 Hz den kishi bolǵan mexanikalıq tolqın.
Ultrasesler jiyligi 20000 den úlken bolǵan mexanikalıq tolqın.
Sestiń hawadaǵı tarqalıw tezligi Laplas formulası menen tabıladı:
(5)
Hal teńamasinen paydalansaq, ses tezligi ushın
(6)
ańlatpa payda boladı. Bul formuladan paydalanıp 0⁰C temperaturadaǵı hawa ushın ses tezligi 332 m/s ǵa teń bolıwın tabamız.
Suyıqlıqlardaǵı ses tezligin
(7)
Formula járdeminde tabıladı. Bul jerde k-suyıqlıqtıń qısılıwshanlıǵı.
Sestiń basımı ushın tómendegi ańlatpanı (tegis tolqın ushın) keltirip shıǵarıw múmkin:
Sestiń qattılıǵı ses intencivligine baylanıslı:



1-súwret. Esitiw diagramması.
JUWMAQLAW:
Juwmaqlap aytatuǵın bolsaq kurs jumisınıń maqseti talabalarǵa ótiletuǵin pánine qiziǵiwshılıq oyatıw, olarǵa ilmiy bilimlerdi úyretiw, páni haqqında tolıq bilimge iye bolıwı ushin imkaniyat jaratip beriwden ibarat. Bunıń ushın “Mexanikalıq terbelisler hám tolqınlar” degen temada jazılǵan kurs jumısında terbelislerdiń túrleri, mayatnikler, tolqınlarǵa tiyisli kórgizbeli tájriybelerge tiyisli maǵliwmatlar berilgen.
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR:
1. Ózbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 19-martdagi “Fizika sohasidagi tálim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari tóǵrisida” gi PQ-5032-son qarori.
2. Raxmatullayev M.. Fizika kursi. Mexanika. Toshkent «O„qituvchi», 1996.
3.Axmadtjonov O. Fizika kursi. I-qism. Toshkent «O’qituvchi», 1987.
4.Zisman G.A., Todes A.O. Kurs fiziki, t.1. M., Nauka, 1974
5. Трофимова Т.И., Павлова З.Г. Сборник задач по курсу физики с решениями, М.: Высшая школа, 1999, 592 с.