Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
30
dilər. Ədik Sultandan sonra Sultan Nigar xanımı qazax ulusunun xanı Qasım
xanın aldığını söyləyirlər. Qazax xanların və sultanlarının arasında heç kim
o ulusu Qasım xan kimi hakimiyyəti altına ala bilməmişdir. Əsgərinin sayını
üç yüz min olaraq təxmin edirdilər. Qasım xan öldükdən sonra Sultan Nigar
xanım da Kaşğara, Sultan Səid xanın yanına gəldi.
[Yunus xanın Şah bəyimdən olan digər qızı] Dövlət Sultan xanım ha-
mısından kiçıkdi. Daşkənd savaşında Şeybani xanın oğlu Teymur Sultanın
(12 b) əlinə düşmüş və ondan bir qızı olmuşdu. Səmərqənddən mənimlə bir-
likdə çıxmışdı. Üç-dörd il Bədəxşan vilayətində qaldı. Sonra isə Kaşğara
Sultan Səid xanın yanına getdi.
YENƏ ÖMƏR ġEYX MĠRZƏNĠN
QADINLARI VƏ CARĠYƏLƏRĠ HAQQINDA
Ömər Şeyx Mirzənin hərəmlərindən biri də Xoca Hüseyn bəyin qızı
Ulus ağa idi. Ondan bir qızı oldu, ancaq kiçık yaşda öldü. İl-il yarım sonra
Ulus ağanı hərəmdən çıxardılar.
Arvadlarından biri də moğol tümən bəylərindən [birinin qızı olan] Fat-
ma Sultan ağa idi. Mirzə hamısından əvvəl bu Fatma Sultan ağanı almışdı.
Daha sonra aldığı Qaragöz bəyim isə çox sevimliydi. Mirzəyə xoş gö-
rünmək üçün nəsəbini Sultan Əbu Səid Mirzənin böyük qardaşı Mənuçöhr
Mirzəyə qədər çıxartmışdılar.
Onun cariyələri də çox idi. Bunlardan biri Ümid ağaçə idi və Mirzə-
dən əvvəl ölmüşdü. Mirzənin son günlərində aldığı iki cariyədən biri moğol-
lardan Tün (Tərsün) Sultan, digəri isə Ağa Sultan idi.
Əmirləri: Xudaverdi TimurdaĢ, Herat hakimi Ağ Buğa bəyin böyük
qardaşının nəslindəndir. Sultan Əbu Səid Mirzə Şahruxiyyədə Cuki Mirzəni
mühasirə edəndə Fərqanə vilayətini Ömər Şeyx Mirzəyə vermiş və eşik
ağası
1
olaraq da bu Xudaverdi (13 a) Timurdaşı təyin edib göndərmişdi. Hə-
min dövrdə o, iyirmi beş yaşlarında idi. Yaşca cavan olsa da, idarəçilik qabi-
liyyəti çox yaxşı idi. Bir-iki il sonra İbrahim Bəycik [Tağayi] Oş tərəflərə
hücum edəndə Xudaverdi Timurdaş onu arxadan təqib edərək döyüşdü, an-
caq həm yenildi, həm də şəhid oldu.
O əsnada Sultan Əhməd Mirzə Ura-Təpənin Ağ-Qaçğay adlı yayla-
sında idi. Bu yayla Səmərqəndin on səkkiz ağac şərqindədir. Sultan Əbu
Səid Mirzə isə Heratın on iki ağac şərqində yerləşən Baba-Xakidəydi. Bu
xəbəri Əbdülvahab Şiğavul vasitəsilə Mirzəyə göndərdilər, buna görə yüz
iyirmi altı ağaclıq məsafə dörd günə qət edildi.
Hafiz Məhəmməd bəy Dulday Sultan Məlik Kaşğarinin oğlu Əhməd
1
Eşik ağası: bu titul haqqında bax: Qeydlər və izahlar.
BABURNAMƏ
31
Hacı bəyin kiçık qardaşıdır. Xudaverdi bəyin ölümündən sonra eşik ixtiyarı
1
olaraq onu göndərmişdilər. Sultan Əbu Səid Mirzənin ölümündən sonra Ən-
dican bəyləri ilə dil tapa bilmədiyi üçün Səmərqəndə gedərək [Sultan Əbu
Səid Mirzənin oğlu] Sultan Əhməd Mirzənin xidmətinə girdi. Sultan Əhməd
Mirzə Çirdə məğlub olduğu zaman [Hafiz Məhəmməd bəy Dulday] Ura-Tə-
pədə idi. (13 b) Ömər Şeyx Mirzə Səmərqəndə getmək niyyətilə Ura-Təpə
üzərinə gələndə Ura-Təpəni Mirzənin adamlarına təslim edib özü də onun
xidmətinə girdi. Ömər Şeyx Mirzə də Əndicanın idarəsini ona tapşırdı. Son-
ra Sultan Mahmud xanın yanına getdi, o da [Sultan Veys] Mirzə xanın tərbi-
yəsini ona etibar edərək Dizakı da mülk olaraq verdi. Mən Kabili almazdan
bir az əvvəl Məkkəyə getmək üçün Hindistan yoluyla səfərə çıxmış və yolda
Allahın rəhmətinə qovuşmuşdur. Cah-cəlalı sevməyən, qaradinməz və sadə
bir adamdı.
Başqa bir əmiri də Xoca Hüseyn bəy idi. O, şən, ancaq təmtəraq sev-
məyən bir adam idi. O zamanın adəti üzrə içki məclislərində yaxşı qoşma
(qoşuq) söyləyirmiş.
Başqa bir əmiri ġeyx Məzid bəy idi, əvvəlcə mənə bəy-atəkə təyin
edilmişdi. Onun vaxtında üsul-idarə və nizam-intizam çox yüksək idi.
(Əbülqasım) Babur Mirzəyə də xidmət etmişdi. Ömər Şeyx Mirzənin yanın-
da ondan böyük bəy yox idi. Fasiq bir adam və uşaqbaz idi.
Başqa bir əmiri olan Əli Məzid bəy koçinlərdən
2
idi. Bir dəfə Axsidə
və bir dəfə də Daşkənddə üsyan qaldırmışdı. Münafiq, fasiq, nankor və ya-
ramaz bir adam idi.
Başqa bir əmiri Həsən Yaqub bəy isə təvazökar, xoş təbiətli, zirək və
dəyərli bir adamdı. Bu beyt onundur:
Bazay, ey hüma ki, betutiyi-xətət,
Nəzdik şod ki, zağ bərəd üstüxani-mən.
Ey dövlət quşu, qayıt gəl, sənin tuti xəttin olmasa,
Qarğa mənim sümüyümü aparacaq.
Cəsur adam idi. Yaxşı ox atır, yaxşı çovqan (14 a) oynayır və eşşəkbe-
li sındırdıda yaxşı sıçrayırdı. Ömər Şeyx Mirzənin ölümündən sonra mənim
qapımda sahibi-ixtiyar o idi. Dar görüşlü, kəmhövsələ və fitnəçi bir adam idi.
Başqa bir əmiri olan Qasım bəy də koçin idi, Əndicanın əski koçin
bəylərindən idi. Həsən bəydən sonra mənim qapımda sahibi-ixtiyar o idi.
Ömrünün sonuna qədər qüdrət və etibarı artdı, azalmadı. Cəsur bir adam idi.
Bir dəfə Kasan tərəflərini çapıb talayan özbəkləri təqib edərək onları möh-
kəm əzdi. Ömər Şeyx Mirzənin məiyyətində qılınc çalmışdı. Yastı keçid
1
Eşik ixtiyarı: bu titulun səlahiyyət dairəsini dəqiq müəyyən etmək çətindir.
2
Koçin: Teymur zamanında xanədanı qoruyan saray qvardiyasına verilən addır. Bu ad
zamanla atadan oğula keçmişdir. Koçinlər hər hansı bir bölgəyə deyil, hökmdara bağlı
idilər.