ZəNGƏzur köÇ, deportasiYA, soyqirimi
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 MÜƏLLİFDƏN Müasir Azərbaycan milli tarixşünaslığının tədqiqinə çox bö- yük elmi-siyasi və beynəlxalq hüquq baxımından ehtiyac olan prob- lemlərdən biri Azərbaycanın müvəqqəti olaraq itirilmiş tarixi tor- paqlarının tədqiqi məsələsidir [127, s.90-96]. Vətən torpaqlarımızın şimalında çar Rusiyasının və sovet – kommunist rejiminin 200 illik əsarəti dövründə Azərbaycan xalqı- nın tarixinə dair həqiqətlər çarizmin və sovet – «DTK» üsuli-idarə- sinin imperiya siyasətinə uyğun olaraq qəsdən ciddi saxtalaşdırma- lara və açıq-aşkar təhriflərə məruz qalmışdır. Azərbaycan alimləri, tədqiqatçıları çox zaman bilərəkdən bu problemlərin araşdırılmasın- dan aralı saxlanılmış, arxivlərə buraxılmamışdır. Azərbaycan tarixi- nin bir çox tale yüklü problem və məsələlərinin «araşdırılması» ilə daha çox rus, erməni, gürcü tarixçiləri məşğul olmuşdur. Sovet ta- rixşünaslığında, ensiklopediya və dərsliklərdə onların həqiqətdən uzaq elmi konsepsiyaları əsas götürülmüş, dövriyyəyə buraxılmış- dır, bilərəkdən quraşdırılmış saxta nəzəriyyələr beyinlərə pərçimlən- miş, xalqımızın, vətənimizin tarixi mənsub olduğu ümumtürk nəh- rindən, milli soy-kökündən ayrı salınmışdır. Son illər müasir dövrün tələblərinə uyğun elmi metodologiya əsasında xalqımızın etnogene- zinin, milli dövlətçilik tariximizin saxtalaşdırmalardan, yalan və təhriflərdən təmizlənməsi istiqamətində mühüm uğurlar qazanılmış- dır. Bununla belə, tarixçi alimlərimizin qarşısında hələ də öz həllini gözləyən bir sıra problemlər qalmaqdadır. Belə problemlərdən biri də Vətənimizin ayrı-ayrı bölgələrinin, xüsusilə də 1988-1994-cü il- lər ərzində erməni faşistləri tərəfindən işğala məruz qalmış əraziləri- mizin tarixinin daha dərindən və hərtərəfli tədqiq olunmasıdır. Türk dünyasının milli, etnik, ərazi bütövlüyünü sarsıtmaq məqsədi ilə ötən əsrin 20-ci illərində leninçi bolşevik Rusiyasının əli ilə erməni- lərə «əta» olunmuş Zəngəzur bölgəmizin tarixinin tədqiqi, bu ba- xımdan, xüsusi aktuallıq kəsb edir. 16 Qədim oğuz-türk yurdu olan, 25 ildən bəri tamamilə işğal al- tındakı Zəngəzurun keçmişi, dünəni və bu günü haqqında tarixi ger- çəklikləri elmi əsaslarla əks etdirən tədqiqat əsərlərinin yazılması və nəşr olunması həm də dövlət əhəmiyyətli vəzifədir. 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsi ilə tarixi Azərbaycan tor- paqlarının ərazisi Qacarlar İranı və çar Rusiyası arasında bölüşdü- rüldükdən sonra onun şimal əraziləri Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edildi [233]. 1828-1917-ci illər ərzində çar Rusiyasının işğal etdiyi Şimali Azərbaycan ərazilərinə almanların, ermənilərin və rus təriqətçilərinin köçürülməsi siyasəti həyata keçirildi. Cənubi Qafqaz regionunda daimi möhkəmlənmək məqsədi güdən çar Rusiyasının 1827-ci ildə işğal etdiyi İrəvan və Naxçıvan xanlığının ərazilərində çar I Nikolayın əmri ilə “Erməni vilayəti” adlı yeni inzibatı ərazi va- hidi yaradıldı [88a]. Belə bir inzibati vahidin yaradılmasında əsas məqsəd işğal olunmuş Şimali Azərbaycanın İrəvan, Naxçıvan, Qa- rabağ xanlıqları ərazilərinə Qacarlar İranı və Osmanlı İmperiyasın- dan köçürülən ermənilərin və digər qeyri-müsəlman əhalinin hesabı- na bölgənin etnik mənzərəsinin dəyişdirilməsi idi. Ermənilərin kö- çürüldüyü ərazilər içərisində Qarabağ xanlığının cənub qərb hissəsi- ni təşkil edən Zəngəzur mahalı da var idi. Zəngəzur mahalı öz təbii, coğrafi və hərbi strateji mövqeyinə görə xüsusi yer tutur. 1920-ci ilin aprelin 28-də Sovet Rusiyası tərəfindən Şimali Azərbaycan iş- ğal ediləndən sonra türk dünyasının, o cümlədən Türkiyə ilə Azər- baycan arasında sədd çəkmək üçün məhz Zəngəzur mahalının qərb hissəsi Azərbaycan xalqının iradəsi əleyhinə olaraq zorla qoparılıb Ermənistan SSR-ə verildi [76]. 1828-1917-ci illərdə çar Rusiyası, 1921-1922-cü illərdə bolşevik Rusiyası və 1988-1991-ci illərdə SSRİ dövləti tərəfindən həyata keçirilən planlı deportasiya, etnik tə- mizləmə və soyqırımı siyasəti nəticəsində Zəngəzur bölgəsi azər- baycanlı əhalidən tamamilə təmizləndi [220a]. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1997-ci il yanvarın 31-də Azərbaycan EA-nın aparıcı alimləri və institut rəhbərləri ilə keçirdiyi görüşdə milli tarix elmi qarşısında Azərbay- can xalqının XIX-XX əsrlər tarixinin yenidən obyektiv, vicdanlı ya- 17 zılması vəzifəsini qoydu. Məsələnin bu müstəvidə qoyulmasının əsas məqsədi son iki əsr ərzində Azərbaycan xalqının yaşadığı mə- şəqqətli tarixin bütün qaranlıq səhifələrinin açılaraq ilk növbədə Azərbaycan xalqına, həm də dünya ictimaiyyətinə çatdırılması idi [162a]. Bu böyük dövlət adamının 1997-ci il dekabrın 18-də imzala- dığı “1948-1953-cü il illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR əra- zisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında” və 1998-ci il martın 26-da imzaladığı “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” fərmanlar tarixi tədqiqatlar üçün hüquqi əsas yaratdı [109a]. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Azər- baycan tarixinin tədqiqi ilə bağlı məsələlərdən danışarkən hər dəfə Zəngəzur problemini xüsusi vurğulayır [159]. AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu başda olmaqla, ölkəmizin elmi institutları, alimləri ümummilli lider Heydər Əliye- vin və Prezident İlham Əliyevin çağırışları, tövsiyə və tapşırıqları əsasında xalqımızın tarixinə dair müxtəlif səbəblərdən indiyədək tədqiqata cəlb olunmamış arxiv materiallarının aşkar edilib üzə çı- xarılması, yaxın ölkələrdə, digər xalqların dillərində olan mənbələ- rin tapılıb ölkəmizə gətirilməsi, obyektiv, vicdanla araşdırılıb öyrə- nilməsi istiqamətində dəyərli işlər görmüşlər [113]. Bununla belə, tarixçi alimlərimizin qarşısında hələ də öz həllini gözləyən bir sıra problemlər qalmaqdadır. Belə problemlərdən biri də böyük dövlət- lərin fəal hərbi-siyasi dəstəyi ilə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən soyqırımı, deportasiya, etnik təmizlənmə və işğala məruz qalmış Zəngəzur bölgəsinin tarixinin tədqiqidir [109]. Mövcud monoqrafiyanın tədqiqat çərçivəsi kimi XIX əsr və XX əsrin 20-ci illəri seçilmişdir. Çar Rusiyasının Cənubi Qafqazı işğalı, Azərbaycan torpaqlarının çar Rusiyası ilə Qacarlar İranı ara- sında imzalanmış Türkmənçay müqaviləsi ilə Araz çayı boyunca iki yerə bölünməsi, müasir İran və Türkiyə ərazilərindən ermənilərin Qarabağa, o cümlədən Zəngəzura köçürülüb ən səfalı, bərəkətli tor- paqlarda yerləşdirilməsi, ardınca XX əsrin əvvəllərində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri, illərlə davam edən planlı soyqırı- Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|