ZəNGƏzur köÇ, deportasiYA, soyqirimi
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 nin hətta, kənar adamlarda yaratdığı təəssürat bax belə idi [31, v.24a, 25]. Bu müəllif sözlərinə davam edərək yazırdı ki, «qaçqın uşaqları və yetimləri daha yazıq, qorxulu təsir bağışlayırlar». Klinevski göstərirdi ki, o, ilk günlərdən Qafqaz cəbhəsinin qaçqınlar təşkilatlarında işləmiş, Türkiyə və Qafqazda minlərlə qaçqın görmüşdür. Onlar da ona çox ağır təsir bağışlamışlar. Lakin Zəngəzur dəhşətləri həmin qaçqınları belə kölgədə qoyur. Müəllif hər yerdə və hamıya müsəlman qaçqınların miskin vəziyyəti haqqında haray salmağa çağırır və bildirirdi ki, çoxları bilmir ki, müsəlmanlar arasında da qaçqın vardır, əgər kömək göstərilməsə, onları birbaşa ölüm gözləyir [31, v.24a, 25]. Aclıq, evsiz-eşiksizlik, digər məşəqqətlər üzündən qaçqınlar arasında ölüm halları o qədər çox idi ki, sağ qalan sakinlər onları basdırmağa macal tapmadıqlarından meyitlər günlərlə açıq havada qalırdı. Müxtəlif qaynaqlarda verilmiş eyni məzmunlu bilgilərə görə, 1919-cu il noyabrın 19-da qaniçən erməni başkəsənlərindən biri – Hamazasp 40 süvari və 200 piyada əsgərlə Oxçu kəndinə gələrək onu mühasirəyə almışdı. Kənd əhalisi onları duz-çörəklə qarşılamış, yemək vermişdi. Hamazasp çörəyə əl basaraq, müsəlmanların Er- mənistan hökumətinə sədaqətlə xidmət edəcəklərinə and içəcəkləri təqdirdə ermənilərin onlara yaxşı münasibət göstərəcəklərinə söz vermişdi. Günorta namazı üçün məscidə ibadətə getmək məqsədilə meydana toplaşan bütün kişilərə qəflətən hücum edən erməni quldurlar onların əksəriyyətini qətlə yetirmiş, sağ qalmış və yaralanmış müsəlmanları süngülərlə dəlik-deşik etmişdilər. Bütün bunların şahidi olmuş Allahverdi adlı birisinə ermənilər bu dəhşətli mənzərəni göstərib bilərəkdən onu sağ buraxmışdılar ki, o, müsəlman kəndlərinə gedib erməni hakimiyyətini tanımayan müsəlmanlara onları da belə tale gözlədiyini söyləsin. Sonra isə vəhşilər bütün uşaqları və qadınları bir yerə yığıb, onların başına, sənəddə göstərildiyi kimi, – hətta vəhşi xalqların tarixində belə görünməmiş müsibətlər gətirmişdilər. Kəndin böyükdən kiçiyə 111 1400 sakini qılıncdan keçirilmişdi. Yalnız 12-13 nəfər kəndi əvvəl- cədən tərk etdiklərinə görə labüd qətliamdan xilas olmuşdu. Pakizə adlı qadın ürək sarsıdan vəhşiliklərin təsiri altında əsəb sarsıntısı keçirmiş, tapança və qılıncla gözəl qadınları kəsib öldürməyə başlamışdı ki, onlar erməni vəhşilərinin əlinə keçməsinlər. Şəhrəbanu adlı qadın isə erməni əsgərlərin təndirə atdıqları uşaqlarını xilas etmək üçün özünü təndirə atmış və onlarla birgə diri-diri yanmışdı. Ermənilər Pirdavdan, Şabadin və Atqız kəndlərinin əhalisini kütləvi şəkildə qıraraq, bu kəndləri yandırdılar. Şabadindən yalnız 8 kişi və 7 qadın xilas olmuşdu. Atqız kəndinin əhalisi erməni hücumlarından xəbər tutaraq qaçmağa nail olsa da, Ordubada çatanadək 167 uşaq və qadın yolda soyuqdan həlak olmuşdu. Beləliklə, Oxçu, Şabadin, Pirdavdan və Atqız kəndlərinin 4000 nə- fərlik əhalisindən yalnız 262-sı sağ qalmış və onlar Ordubada pənah gətirə bilmişdilər [130, s.196]. Oxçudərəsi kəndlərini viran qoymuş ermənilər Gığı dərəsində yerləşən (Şəhərcik, Buğacıq, Mollalı, Sofulu) kəndlərinə də divan tutmuşdular. Oxçu kəndlərinin müsəlman əhalisinə qarşı törədilmiş cinayət başqa sənədlərlə də təsdiq olunur və insan ağlına sığmır. Azərbaycan xarici işlər naziri F.X.Xoyskinin Ermənistan XİN-ə göndərdiyi 10 dekabr 1919-cu il tarixli teleqramında göstərilirdi ki, Oxçu kəndinin silah tutmağı bacaran kişiləri sülh yaratmaq bəhanəsi ilə karvansaraya dəvət edilmiş, onların hamısı əvvəlcədən yerləşdirilmiş dinamitlərlə partladılaraq öldürülmüşdür. Qocalar, uşaqlar və qadınlar isə məsciddə doğranmışdılar [149, s.198]. Lakin bütün bu rəsmi xəbərdarlıqlara baxmayaraq erməni vandalizminin ucu-bucağı, sonu görünmürdü. Artıq 1920-ci il yanvarın 3-də ermənilər Gərçivan kəndində yaşayan azərbaycanlılara qarşı növbəti vəhşilik törətdilər. Cəlladlar kəndin bütün əhalisini bir yerə yığaraq, uşaq və qadınlara belə rəhm etmədən qılıncdan keçirmişdilər [28, v.20-24]. Lakin bunların hamısı əbəs idi. Naxçıvandan Şuşaya qədər bütün Azərbaycan kəndlərini məhv etməyi planlaşdıran erməni nizami qüvvələri 1920-ci il yanvarın 19-da artilleriyanın 112 köməyi ilə hücuma keçərək Qubadlının Əliquluuşağı, Eyvazlı, Şurnuxa, Seltas, Məzrə, Şahverdilər, Novlu, Tarovlu, Əyin kəndlərini darmadağın etdilər [37, v.11, 22]. 1920-ci il yanvarın 19-da erməni nizami hissələri artilleriyadan və ağır silahlardan istifadə edərək Zəngəzurun daha 15 kəndini yerlə yeksan etdilər. 1920-ci il yanvarın sonuncu ongünlüyü bölgədə azərbaycanlılara qarşı daha amansız hərəkətlər və zorakılıqlarla yadda qaldı. Ermənilər Qaladərəsindən Xocahana- dək geniş ərazidə Azərbaycan kəndlərinə hücum edərək taktiki üstünlük qazandılar. Zəngəzurda fəaliyyət göstərən erməni silahlı dəstələri Qarabağa doğru irəliləyib buradakı erməni dəstələri ilə birləşərək Şuşa qəzasını da ələ keçirmək, Naxçıvanla Ordubadı mühasirəyə almaq istəyirdilər. Onlar Şuşa istiqamətində bütün Azərbaycan kəndlərini məhv etməyi planlaşdırırdılar. 1920-ci ilin mart ayında – Novruz bayramı günlərində ermənilər məkrli düşünülmüş plan əsasında müxtəlif cəbhələrdə – Böyük Vedidə, Naxçıvanda, Ordubadda, Qarabağda və Zəngəzurda genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başladılar [181]. AXC-nin çox mürəkkəb daxili və xarici siyasi vəziyyətdə olduğu bir vaxtda Qarabağda qiyamçı qüvvələrlə əməliyyatlar aparan Azərbaycan ordusunun diqqətini başlıca məqsəddən yayındırmaq üçün Zəngəzura İrəvandan əlavə qüvvələr gətirildi və bir sıra Azərbaycan kəndləri ələ keçirildi. Azərbaycan qoşunlarının və könüllü dəstələrinin fədakarlığı sayəsində bəzi yaşayış məntəqələri azad edilsə də, canlı qüvvə və hərbi texnika baxımından üstün olan ermənilər 1920-ci il martın sonu – aprelin əvvəllərində bölgədə yenidən hərbi təşəbbüsü ələ ala- raq bir çox müsəlman kəndlərinə divan tutmuş, əhalisini qovub çıxarmışdılar [181]. Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|