Ózi jaratqan barlıqta ózi jaratqan insan qanday jasasa saadatlı bolıwın jaqsı biletuǵın Alla tala er adam hám hayallardıń neke arqalı shańaraq qurıp jasawların shıdam berdedi

Alla taala insan zatın jup etip, er adam hám hayaldan ibarat etip jaratqanda olardıń hár birine ayrıqsha ózgesheliklerdi berdi hám olardıń neke arqalı hadal-pák jasap, ózlerinen urpaq qaldırıwdı hám de áyne sol jol menen dúnyanıń abat bolıwın hám adam úrim-putaǵın aqırı zaman bolaman degenge shekem hadal-pák jol menen dawam etip barıwın shıdamlılıq etedi.
Ózi jaratqan barlıqta ózi jaratqan insan qanday jasasa saadatlı bolıwın jaqsı biletuǵın Alla tala er adam hám hayallardıń neke arqalı shańaraq qurıp jasawların shıdam berdedi. Sol sebepli de Óziniń barlıq Payǵambarlarına, áwliyelerine hám sawaplı bendelerine nekeli turmıstı ráwa kórdi. Óziniń barlıq samoviy dinlerinde nekeni engizdi. Sol dinleri arqalı insaniyatqa, turmıstıń basqa tarawlarındaǵı sıyaqlı, neke hám shańaraq boyınsha saadatqa jetkeriwshi kórsetpelerin usındı.
Sol tárzde, Alla tala insaniyattı az-azdan tárbiyalap keldi hám aqır-aqıbette insaniyat kámalǵa jetkende Óziniń aqırǵı hám jetilisken dini, Aqır zamanǵa shekem ólmey qalıwshı din, barlıq zamanlar hám mákanlarda insaniyatqa eki dúnya saadat jolın kórsetip beretuǵın dini — Islam arqalı shańaraqlıq turmıstıń jetilisken táliymatların engizdi. Bul táliymatlarǵa ıqlas penen ámel etken shańaraqqa tiyisli baxıttı berdi hám berip kelmekte.
Sonı aytıw kerek, shańaraq hár bir jámiyettiń baslanǵısh buwını esaplanadı. Shańaraq bekkem, tınısh, hadal hám pák bolsa, jámiyette arqayın, bekkem, párawan boladı. Kerisinshe, shańaraqlarda tártipsizlik, buzıwǵa qaratılǵan bolsa, hadal-haramnıń parqı qalmasa, sol jámiyet buzıladı, tınıshı joǵaladı, aqır-aqıbet ol tereń páseńlewge júz tutadı.
Sol sebepli de áyyemnen hár bir jámiyet shańaraq máselesine úlken itibar berip, shańaraqlardıń bekkem hám baxıtlı bolıwı ushın múmkinshiliginde bar bolǵan barlıq ilaj hám sháralardı kórip kelgen. Sebebi, sap insaniy tábiyat tap sonday bolıwın talap etedi.
Biraq mıń pushaymanlar bolsın, keyingi waqıtları Batıstaǵı ayırım jámiyetlerde «hurriyat», «shaxs erkinligi» degen jalǵan uranlardı sıltaw etip alǵan ayırım buzǵınshılar «Shańaraqtıń keregi joq, neke shárt emes, ol insannıń erkin sheklep qoyadı» degen dawanı kóterip shıqtı.
Lekin mıń pushaymanlar bolsın, bul jalǵan sózge isenetuǵınlarda da shıqtı hám kóbeyip barmaqta. Aqır aqıbet házirge kelip, kóplegen máseleler kelip shıqtı: insannıń sap tábiyatına qarsı bolǵan bul dúńyaǵa kózqarasqa qul bolǵan jurtlarda shańaraqtıń qadri qalmadı, shańaraq aǵzalarınıń óz-ara sıylasıqları, mehir-mirúwbetlerine zıyan jetti. Er adam hám hayallar óz shańaraǵında tınısh-tatıw jasawdıń ornına haram keypi sapaǵa berildi. Násil haqqında qayǵırıw olar ushın jat zatqa aylandı. Perzent arttırıw, bala tárbiya qılıw olarǵa jaqpay qaldı... Islam sháriyatı, ulıwma, jeńillik ústine qurılǵan edi. Bul haqqında kóplegen ayat hám hádisler bar. Atap aytqanda, er adam hám hayal, shańaraq, neke máselesine kelsek, bul máselelerde de Alla tala óz bendelerine jeńillikti qálegen hám olarǵa shańaraq qurıp, hadal-pák jasawdı ámir qılǵan. Sırttan qaraǵanda, diniy kórsetpelerdi orınlaw qıyın, ishqıparazǵa ergenlerdiń jollarında júriw ańsat bolıp kórinedi: Islamda hámme zat qadaǵan etilgen-ol, tek bir ǵana jolǵa ruxsat berilgenge uqsaydı. Námáhremge qarama, ol menen jalǵız qalma, úylenbekshi bolsań, aldın ahlingning razılıǵın al, mahr ber, gúwa keltir hám taǵı basqa — hámmesi dizimnen ótkeziw hám qıyınshılıqtan ibarat bolıp túyiledi. Ishqıparazǵa ergenler bolsa : «Jaslıǵında oynap qal, gúná bolsa ne qılıptı?! » deydi. Bul jol, álbette, ápiwayı hám ańsat kórinedi, rasında bolsa oday emes. Nátiyjelerdi kózden keshirgenimizde, bul zat ayqın kózge taslanadı.
Dúnya tariyxın gúzetetuǵın bolsaq, shańaraq máselesine jeńil qaraǵan, jınıslıq ishqıparazǵa berilgen xalıqlar, mámleketler hám mádeniyatlar álbette kriziske dus kelgenliginiń guwası bolamız. Áyyemgi ullı imperiyalardıń shermendelershe qulawınıń tiykarǵı faktorlarınan biri de sol bolǵan.
Biziń ásrimizge kelip Batısta, ózleriniń sózi menen aytqanda, jınıslıq revolyuciya boldı. Jınıs boyınsha ilimpazlar jetisip shıqtı. Olar «Jınsıy azatlıq bolmaǵansha, insan tolıq erkin bola almaydı. Eger jınıslıq meyiller basqarılsa, insanda psixikalıq túyin payda bolıp, ol jaǵdayda qorqaqlıq hám basqa unamsız qásiyetler kelip shıǵıwına sebep boladı» sıyaqlı ideyalardı tarqattı. Aqıbette jınıslıq revolyuciya kúsheyip ketti. Nátiyjesin — hár túrlı bále-apatlar krizisin házir ózleri kórip atır. Etikalıq buzıqlıq, shańaraqtıń hám jámiyettiń bólekleniwi, turmısqa qızıǵıwshılıqtıń joǵalıp ketiwinen tısqarı, san-sanaǵına jetip bolmaytuǵın máseleler payda boldı. Rawajlanǵan Batıs mámleketleriniń tiykarǵı xalqı áyne jınıslıq revolyuciya áqibetinde ashınarlı tárizde azayıp barmaqta. Kóz kórip, qulaq esitpegen tanosil kesellikleri kelip shıqtı, hár jılı san-sanaqsız adamlar sol kesellikler sebepli bul dúnyadan ótpekte, násil buzılıp, adamları ázzi jan hám kesellengen bolıp barmaqta, túrli aqlıy hám ruwxıy keselliklerge ushramaqta.
Aqırı kelip, keselliklerge qarsı insandaǵı tábiyiy meyilliktiń joǵalıp ketiwi — AIJS keselligi payda boldı. Bul kesellik haqılı túrde «XX ásir obası» dep at berildi. Onıń emi joq. Bul dártke shalınıwdıń tiykarǵı sebebi bachchabozlik hám buzıqshılıq ekeni hesh kimge sır emes. Ol menen kesellengen adam tez múddette azaplanıp óliwi de bárshemizge belgili. Hámme qorqınıshta. Dúnya medicina ilimpazları bul dártke shalınbawdıń jolın izlep atır. Bul jolda esapsız aqshalar sarplanbaqta, bul obaǵa shalınbawdıń túrli ilajları usınıs etilmekte, nızamlar shıǵarılmaqta, shólkemler ashılmaqta. Lekin ishqıparazǵa erip, zalolatqa ketkenler bir ǵana eń ańsat, eń isenimli jol - Allanıń jolına qaytıwdı qıyallarına da keltirmeydi. Sebebi, bul keselliktiń tikkeley baslawshısı bolǵan zinanı qadaǵan etiwshi nızam shıǵarıwdı hesh kim oylap da kórmeydi. Sebebi ishqıparazǵa ergenlerdiń ózleri ishqıparazǵa qarsı shıǵa almaydı. Olar tiykarınan, ishqıparazǵa bende bolǵanlıqları ushın oǵan ergen. Zoxiriy ańsat kóringen jumısqa ózlerin urıp, endi qıyınshılıqtan basları shıqpay júripti. Zoxiriy awır kóringen sonda da Alla tala kórsetken joldan júrgen bendelerdiń basında usı awır hám qıyınshılıqlardıń qandayda-birı de joq. Olar tolıq jeńillikte, párawan turmıs keshirmekte.
Álbette, Alla talanıń shıdamlılıǵına, sap insaniy tábiyatqa qarsı barǵan islerdiń áqibeti jaqsı bolmaydı. Hadallıq hám páklik tımsalı bolǵan, insan awladlarınıń tarqalıp barıwın támiyinleytuǵın neke hám shańaraq sıyaqlı ilahiy sistemalarǵa qarsı shıǵıw kóp ótpey, óziniń «nátiyje»sin bere basladı. Nekeni insan jınıslıq azatlıǵın shekleytuǵın zulım dep qaraǵan, shańaraqtı erkinliktiń qamaǵı dep biletuǵın jámiyetlerde xalıq sanı keskin azayıp ketti. Bul jámiyetler napaqaqorlar jurtına aylanıp barmaqta. Olardıń kóbisinde házirgi kúnde napaqa jasın asırıw boyınsha húkimetler menen puqaralar ortasında jánjeller háwij almaqta. Kúsh-quwat, shaqqanlıq, jaslıq, gózzallıq kórgizbesi dep tán alınǵan sport jarıslarında da shańaraqtıń dushpanları bolǵan usı jámiyetlerde, óz naslinen tarqalǵan jaslar jetispegenligi sebepli qara deneli jigit-qızlardı jallap alıp, óz watanları atınan sport jarıslarında qatnastırmaqta.
Alla talanıń ózine shúkirler bolsın, musılman xalıqlar bul sıyaqlı uwayımlardan shette. Sebebi olar óz dinleri — Islam sebepli shańaraqqa tiyisli baxıttı saqlap qalǵan. Olarda nekeniń húrmeti, itibarı ele-elege shekem bar, shańaraq aǵzalarınıń óz-ara sıylasıqları salıstırǵanda jaqsı. Musılman shańaraqlardıń bekkemligi basqa xalıqlardıń háwesin keltirmekte.
2009 jılı Rossiya daǵı ayırım siyasatshılar shańaraq boyınsha ótkergen ilimiy izertlewlerdiń nátiyjelerin járiyaladı. Usı nátiyjelerden úlgi keltiriwge ruqsat bergeysiz.
Rossiyada shańaraq buzılıwı 54, 3% ni quraydı.
Taymir avtonom wálayatında — 94%.
Chukotka avtonom wálayatında — 83%.
Koryak avtonom wálayatında — 80%.
Izertlew avtorları salıstırıp kóriw ushın musılmanları joq dárejedegi joqarıdaǵı úsh regionǵa alternativ túrde Rossiyanıń tiykarınan musılmanlar jasaytuǵın úsh regionindaǵı shańaraq buzılıwı haqqındaǵı esabattı keltiredi.
Chechenistanda — 4, 3%.
Ingushistanda — 10%.
Daǵıstanda — 17%.
Usınıń menen birge, musılmanlar jasaytuǵın bul úsh region uzaq jas kóriw hám kóp balalıq boyınsha da birinshi esaplanadı. Izertlew avtorları joqarıdaǵı cifrlardı keltiriw menen sheklenip qalmay, óz qáwimlerin neke hám shańaraq boyınsha musılmanlar dan órnek alıwǵa shaqıradı. Álbette, Rossiya sıyaqlı úlken mámlekette olardıń ishinde jasap turǵan basqa dindegi insanlardan úlgi alıwǵa shaqırıw ushın úlken mártlik kerek. Sebebi basqalar bul shaqırıqtı unatpawlarıda múmkin. Sol sebepli bolsa kerek, joqarıda eslep ótilgen izertlew hám odan kelip shıqqan — musılmanlar dan órnek alıw haqqındaǵı shaqırıq tuwrısında xabarshılar rus pravoslav shirkewi ruwxanıyınıń pikirin bilejaq bolıp, onı sorawǵa tuttı. Ol insan: «Júda tuwrı gáp. Men ózimnen taǵı sonı qosımsha etemen, biz shańaraqtaǵı psixik-ruwxıy tárbiya boyınsha da musılmanlardan órnek alıwımız kerek», degen juwaptı berdi.
Rus qánigeleriniń atap ótiwlerinshe, Rossiyadaǵı shańaraqlardıń 66 procenti tek bir bala qaldıradı. Aqırǵı on jıl dawamında Rossiya xalqı hár jılı shama menen 900 mıńǵa azayıp baratır. Mámleket hám jámiyet bar imkaniyatın iske salıp, bul apattan qutılıw ilajların kórmekte. Rossiya Federaciyası Májlisi baslıǵınıń orınbasarı A.Torshinniń atap ótiwishe, bul mámlekette tek ǵana musılmanlarda ǵana adam sanı artıp barmaqta.
2010 jıldıń ekinshi yarımında AQShlı qánigeler ózleriniń mámleketleri shańaraq buzılıwı boyınsha dúnya boyınsha eń joqarı orında turıwın járiyaladı. Britaniyada hár 6 jańa qurılǵan shańaraq úlesine 5 buzılǵan shańaraq tuwrı keledi. Sap tábiyaatlı adamdı qáweterge salatuǵın buǵan uqsas maǵlıwmat hám esabatlardı qálegenshe keltiriw múmkin. Lekin biz házirgi zamanda bizge jaqın shárayattaǵı jaǵdaylarda Franciya, Amerika, Britaniya hám Rossiyaǵa tiyisli xabarlardan teńizden bir tamshısın keltirdik. Kóz aldına keltiriw hám juwmaq shıǵarıw ushın sonıń ózi de jetkilikli boladı.
Sonday eken, házirgi zaman texnologiyası, materiallıq rawajlanıwı, dinsizlik mádeniyatınıń rawajlanıwı shańaraqtı bekkem ornına onıń ajıralıwına, joq bolıp ketiwine, buǵan baylanıslı túrli mashqalalardıń kelip shıǵıwına alıp keler eken. Dúnya, insaniyat shańaraq mashqalasın sheshiw boyınsha úlken qáweter aldında turıptı. Onı sheshiw ushın túrli sharalardı kórmekte hám islemekte, ne islewin bilmey, bas qatırmaqta. Islamnan, ondaǵı shańaraq sistemasınan biraz bolsa da xabarlı bolǵan ayırım insanlar óz qáwimlerin buǵan baylanıslı musılmanlardan órnek alıwǵa shaqırmaqta.
Biraq sol orında «Hámme musılmanlarda bul jaǵdaydan xabarlıma, olar ózleriniń shańaraq haqqında basqalar háwes qılıp atırǵan jaǵdaylarınıń bas baslawshısı dinleri — Islam ekenin biledime? » degen haqılı soraw tuwıladı. Usınıń menen birge, «Musılmanlardıń ózlerinde shańaraq máselesi qanday, olarda buǵan baylanıslı máseleler joqpa? Bolsa, qanday? » sıyaqlı bir qansha sorawlar da payda boladı.
Aqırǵı waqıtta shańaraq haqqında joqarıda sóz etilgen hám etilmegen máseleler boyınsha ayrıqsha kitap usınıs qılıw niyeti qıyalda tez-tez tákirarlanıp turar edi. Usınıń menen birge, buǵan baylanıslı aldın jazılǵan zatlar da yadqa túser edi. Shańaraq hám oǵan baylanıslı máseleler oǵada zárúrli bolǵanlıqtan, bul haqqında ayrıqsha hám dawamlı iskerlik zárúrligi sebepli, ótken jigirma jıldan zıyat dáwirde derlik hár háptede bir neshe ret bolatuǵın lekciyalar, waqtı-waqtı menen bolıp turatuǵın radioesitiriwlerden tısqarı, bir qansha jazıwlar da ámelge asırılǵanlıǵı hámmege málim edi.
Dáslep «Ózbekstan ádebiyatı hám kórkem óneri» hápteliginde bir neshe maqalalar baspadan shıǵarǵan edim. Keyin sol maqalalarǵa basqa kerekli maǵlıwmatlardı qosıp, «Shańaraq — tınıshlıq sarayı» degen qollanba baspadan shıǵardıq. «Hádis hám Turmıs» dizbegine tiyisli «Neke, talaq hám idda kitabı» basıp shıǵarıldı. Allaǵa shúkirler bolsın, múmkinshilik tapqan insanlarǵa usı jazıwlardan payda alıw nesip etti. Ásirese, «Neke, talaq hám idda kitabı» baspadan shıǵarılǵannan keyin kóplegen insanlardan minnetdarshılıqlar hám piker-usınıslar usınıs etildi.
Neke toyları hám oǵan baylanıslı múnasibetler menen bolatuǵın lekciyalarımızda ózimiz jetken jańa maǵlıwmatlar usınıs etilgennenbe, kópshilik xatlarda «Anaw lekciyanıń jazılǵan nusqası barma, bolmasa, jazıw niyeti barma? » sıyaqlı sorawlar tákirarlanıp turıptı. «Shańaraq — tınıshlıq sarayı» kitabın qaydan tawsaq boladı? » degen sorawlar da barǵan sayın kóbeyip barmaqta.
Bul hám basqa bir qansha piker-usınıslardı itibarǵa alıp, shańaraq hám oǵan baylanıslı aktual máselelerdi aytıwshı ayrıqsha kitap jazıwdı maqul kórdik. Alla subhaanahu hám talanıń ózinen járdem soraǵan halımızda bul jumıstı basladıq. Jaqsı niyet penen kitaptı «Baxıtlı shańaraq» dep atadıq. Bul jumıstı bizge Alla talanıń ózi ańsat hám paydalı qılsın!
Siz húrmetli oqıwshılardan bul jazıwlardan qandayda bir paydalı hám jaqsı zat tapsańız, Alla talaning fazlidan dep, barlıq qáte hám kemshiliklerdi biz ózimiz jumısshısıngizdan dep biliwińizdi so'raymiz.