Зиёдулла Давронов
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
| marjinalistik
metod, deb ataladi. U iqtisod nazariyasiga oid zamonaviy darsliklarda «Robinzon va iqtisod» deb atalgan ajoyib gipoteza asosiga qurilgan. Bu qiziqarli gipotezaga asosan, biron-bir ne’mat birligining qimmati mazkur birlik yordamida qondiriluvchi ehtiyojning muhimlik darajasi bilan aniqlanadi. Masalan, Robinzon sof gipotetik nuqtai nazardan - chuchuk suv manbai bo‘lgan odam yashamaydigan orolga tushib qoldi, deb faraz qilaylik. Ichish va ovqat pishirish uchun Robinzonga har kuni 3 l suv kerak bo‘lsin. Yuvinish, idish- tovoq, kir-chir yuvish, tomorqani sug‘orish uchun unga tag‘in 12 l suv kerak. Binobarin, Robinzon har kuni 15 l suv iste’mol qiladi. Manba har kuni 100 l suv chiqaradi deb faraz qilsak, 85 l suv ortib qoladi. Xo‘sh, Robinzon uchun 1 l suvning qimmati qanchaga teng? Ko‘rsatilgan shartlarda u nolga yaqin, chunki 1 l suv ishlatilganidan so‘ng, tag‘in 99 l suv qoladi, bu esa unga kerak bo‘lgan miqdordan ancha ko‘pdir. Endi suvning qurishi natijasida manba har kuni atigi 15 l suv bera boshladi, deb faraz qilaylik. Robinzon bu holda ham o‘z ehtiyojlarini to‘la qondiradi, ammo endi 1 l suvning yo‘qolishi ham ma’lum muammolar tug‘dirishi mumkin. Manba qurib borgani sari Robinzon uchun har bir litr suvning qimmati ortib boradi. Birinchi birlik (bizning misolda- bir litr suv) cheksiz baland qimmatga ega. Tabiiyki, manbadagi bor suv ham yaxlit bir butun narsa sifatida xuddi shunday baland qimmatga ega. Keyingi bir necha birliklarning qimmati ham juda baland, ammo keyin suvning yangi-yangi litrlarining qimmati kamayib boradi. Shu bilan birga, ichilgan suv qolgan suvdan sira farq qilmasligi ham oydek ravshan. Shuning uchun ham Robinzonning chanqovini bostiradigan bir litr suvni alohida turkumga ajratish va uni behad cheksiz qimmatga ega, deb e’tirof etish mumkin 147 emas. Ne’matlarning bir xil birliklari har xil qimmatga ega bo‘lishi mumkin emas, zero, har qaysi birlikni boshqa birlik bilan osongina almashtirish mumkin. Mamlakatning yaqin istiqbolga (kelgusi yilga yoki yaqin bir necha yilga) mo‘ljallangan byudjeti ham iqtisodiy gipotezaga qiziqarli misol bo‘la oladi: u yoki bu demokratik mamlakatning hukumati byudjet loyihasini parlamentga qonun sifatida ko‘rib chiqish va tasdiqlash uchun taqdim etar ekan, u, mohiyat e’tibori bilan, ehtimol tutilgan iqtisodiy rivojlanish haqidagi gipotezani ilgari suradi. Bunday loyihada keltirilgan raqamlar, hisob-kitoblar, grafiklar, foizlar, sxemalar gipotetik, ehtimoliy, taxminiy xususiyatga egadir. Loyiha bir necha marta qayta ishlanib, maromiga yetkazilganidan so‘ng parlament byudjetni tasdiqlaydi. Ammo, davlat qonuniga aylanganidan keyin ham byudjet haqiqatnamo gipoteza bo‘lib qoladi. Zotan, biron-bir, hatto eng mufassal loyihada ham barcha omillarni e’tiborga olish mumkin emas, shuning uchun ham bu gipoteza iqtisoddagi real ahvolga qay darajada yaqin kelganini faqat hayotning o‘zi, iqtisodiy-xo‘jalik faoliyati amaliyoti ko‘rsatib berishi mumkin. Bunday gipotezalarning evristik qimmati oydek ravshan ko‘rinib turadi. Har qanday inson o‘zining kundalik hayotida, bozorga muttasil bog‘liqlik sharoitlarida mahalliy iqtisodiy gipotezalarini ilgari suradi: oila byudjetini qay yo‘l bilan oqilona va samarali sarflasa bo‘ladi, o‘z shaxsiy jamg‘armalarini nimaga joylashtirgan ma’qul — aksiyalargami, ko‘chmas mulkkami yoki biror qimmatbaho buyumgami va h.k. Bunday ko‘p sonli gipotezalar negizida hayotiy tajriba va sog‘lom fikr, Maykl Polani “shaxs bilimi”, deb atagan bilim yotadi. Shaxsning yuqorida zikr etilgan gipotezalarida o‘z farovonligini oshirishga bo‘lgan umid, aqlga muvofiq tavakkal elementi ko‘rinadi, mazkur gipotetik bilimni ro‘yobga chiqarish esa shaxsning qobiliyati, mehnatsevarligi, tirishqoqligi, ijodiy salohiyatiga bog‘liqdir. Iqtisod fanida olim gipotezalarni ko‘rib chiqishdan iqtisodiy nazariya tuzishga o‘tar ekan, u ma’lum konseptual sxemadan o‘rganilayotgan ob’yektlarning tabiati haqidagi gipoteza va farazlar majmui hamda mavjud nazariy xulosalardan foydalanadi. Gipotezadan nazariyaga o‘tishda konseptual 148 sxemadan to‘g‘ri foydalanish tadqiqotchilarning ijodiy qobiliyati namoyon bo‘lishi uchun real imkoniyat yaratadi” 1 . Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|