29
dagi Efrat va Tigr daryolaridan o’tadi.
Geradotning fikricha, Kaspiy bo’ylarida
ko’chmanchi massagetlar yashaydi. Massagetlar baliq go’shti, parranda va sutli
taomlarni istemol qilishadi. Bu erning xalqlari juda jangari bo’lishgan.
Aytishlaricha Eron shohi Kir xam ularni o’ziga bo’ysudira olmagan. Geradot
Mesopatamiya va Vaviloniya o’lkalarining tabiatiga ham keng to’xtaladi. Bu joylar
Orol dengiziga yaqin bo’lib, ayrim tadqiqotchilar bu o’lkalarga Geradot kelmagan
deyishsa, boshqalar kelgan deyishadi. Geradot O’rta Osiyo haqida muhim
malumotlar keltiradi. Bu erda bir necha hokimliklar mavjudligini,
ularning
hammasi ulkan Eron davlatiga qaram ekanligini tasdiqlaydi. Bu hokimliklarni aniq
nomi bilan ataydi. Jumladan, Baqtriya, Girkaniya, Kaspiy, so’g’dlar, saklar,
xorasmiylar va oriylar, bu o’rinda izoh talab nomlardan oriylar Afg’onistonning
g’arbiy qismiga joylashgan elatlardir. Baqtriyaning poytaxti o’sha
vaqtda Balh
shahri bo’lgan kaspiy hokimligida Turkmanistonning janubi- g’arbiy qismida
joylashgan qabilalar kirgan Xorazmiylar xorazmliklar, so’g’dlar Politmet
(Zarafshon) bo’ylarida, saklar Tyanshan tog’ining g’arbiy etaklarida joylashgan
edilar. Shundan so’ng Geradot Hindiston o’lkasida
sayohatini davom ettirib,
Panjobga boradi. Bu erga bostirib kelgan Doro haqida qimmatli malumotlar
to’playdi. Geradot keyingi asarlarida Liviya, Misr o’lkalarini ham keng tasvirlaydi.
Geradot tarixning shunchaki xabarchisi emas, balki tarixni jonlantirib ko’rsatuvchi
etuk ijodkordir. Uning skiflar haqidagi asarlari nihoyatda bebaxo va qadrli.
Geradotning “skiflar” asari jahon xazinasida munosib o’rin tutgan, bu asar
juda ko’plab tillarga tarjima qilingan. Skiflarni birinchi bo’lib, jahonga tanitgan
ham Geradotdir, XVII – XVIII asrlardayoq rus imperatorlari Geradotning “skiflar”
asarini juda katta qiziqish bilan o’qishgan va juda ko’p nushalarda tarjima qilishga
buyuruq berishgan. Natijada, asar bir
necha marta tarjima qilinib, qayta-qayta
nashr etiladi. Skiflar haqida Geradotdan ilgari Yunon olimlari Gomer, Esxil ham
yozganlar, lekin skiflarning xaqiqiy va birinchi targ’ibotchisi Geradot edi.
Geradotning “skiflar” asarining uslubi, undagi hikoyalarning xarakterli xususiyat-
lari haqida bir qancha ilmiy tadqiqot ishlari yuzaga keldi. Bu ilmiy tadqiqotlar
ichida ayniqsa, I. Ya. Timoshenkoning “ Geradot va uning asari” Vitold
Klingerning “hikoyachilik motivlari”
asarlari shuningdek, sharq halqlarini tarixiy
hikoyalari” kabi juda katta axamiyatga ega bo’lgan ijod durdonalari yuzaga keldi.
Geradot katta ishga qo’l uradi. Faqat skiflarni emas Yevropa va Osiyodagi hatto
Afrikadagi ko’pgina qabilalarning hayotiga oid malumotlarni aks ettiradi. Geradot
ijodi Tarix nomli To’qqiz kitobi katta ilmiy xazinani tashkil etib, bu kitoblarning
har qaysisi yuzlab hikoyalarni o’z ichiga olgan. Geradot antik davrdagi boshqa
olimlardan shu bilan farq qiladiki, u fidoyi tarixchi edi. O’z
hayotini taxlikaga
qo’yib bo’lsa – da ijod dardida uzoq yurtlarni kezdi. Jahongashta tarixchi ne - ne
xavf – xatarlarlarga duch kelmadi. Bu safarlarida u avval o’z ko’zi bilan ko’rib,
qulog’i bilan eshitgach, keyin ijod qilardi. Xar qanday faraz va taxminlar uning
uchun begona edi. U minglab qabila va elatlarda bo’ladi. Yuzlab daryolarni kechib
o’tadi. O’sha paytda xech bir olimning qadami etmagan uzoq o’lkalarni kezadi.xali
ko’p ko’rilmagan mavzularni birinchi bo’lib yoritadi. Shuning uchun ham Geradot
nomi tariximizda alohida axamiyat kasb etadi.