İRƏvan türkləRİNİN ƏDƏBİ MƏtbuat abiDƏSİ
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsrafil Abbaslı İrəvan türklərinin ədəbi mətbuat abidəsi “Lək-lək”
- İrəvan türklərinin mətbuat abidəsi
- “Bürhani-həqiqət”
| 1
İRƏVAN TÜRKLƏRİNİN ƏDƏBİ MƏTBUAT ABİDƏSİ “LƏK-LƏK” JURNALI BAKI – 2008 2
Məsləhətçilər: Şamil Vəliyev İsrafil Məmmədov Elmi redaktoru: İsrafil Abbaslı İrəvan türklərinin ədəbi mətbuat abidəsi “Lək-lək” Transliterasiyanın , ön sözün və lüğətin müəllifi Ziyəddin Məhərrəmov, filologiya elmləri namizədi. “Açıq dünya” jurnalı nəşriyyatı, Bakı, 2008, 149 səh.
yurdu İrəvanda 1914-cü il fevral ayının 22-dən həmin ilin 30 iyunundadək nəşr olunmuş, cəmi 12 nömrəsi işıq üzü görmüş “Lək-lək” (əslində senzura sənədlərində “Leylək” (Aist) jurnalının ərəb qrafikalı əlifbadan transliterasiyasıdır. “Lək-lək” “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi ənənələrini davam etdirmişdir. Jurnalının naşir və redaktoru Mirməhəmməd Mirfətullayev və Cabbar Əsgərzadə olmuşdur, jurnal İrəvandakı “Luys” mətbəəsində çap edilmişdir. Onun nəşrinin dayandırılması ilə bağlı müəllifin qeydləri vardır. Həmin dövrün ictimai-siyasi, ədəbi və mədəni hadisələri ilə yaxından tanış olmaq mümkündür.
AB. 022619- 5 -08 “Açıq dünya”- 2008 Tərtib, ön söz və lüğət Z. Məhərrəmov, 2008.
3
XIX əsrin axırlarında qədim İrəvan quberniyasının və xanlığınin ctimai-siyasi və mədəni həyatında mühüm idəyişiklər baş verməkdə idi. Görkəmli və qabaqcıl maarifçilərin səyi sayəsində Irəvan şəhərində Azərbaycan dilində dərsliklərin meydanə gəlməsi, kitab nəşri , xarici ölkələr ədəiyyatına dair tərcümə əsərlərinnin işıq üzü görməsi xüsusilə maraq doğururdu. Bu faydalı iş üç istiqamətdə inkişaf etdirilirdi. İrıvanın hüdudlarından kənarlarda yerli müəlliflərin kitabları nəşr olunurdu. Müəlliflər işıq üzü görən əsərlərinin Təbriz, Tehran, Tiflis, Baxçasaray və Bakı kimi şəhərlərdə çap olunmasına baxmayaraq, əsərlərinin adı ilə yanaşı doğma vətənləri İrəvanın adını müəllif kimi xatırladırdılar. Məsələn: Şair Arif İrəvani, şair və diplomat Fəxri Mirzə Abbas İrəvani, Molla Hacı İrəvani və onlarca başqa müəlliflər əslən İrəvandan olduqlarını göstərmişlər... Bu yazıda İrəvanda nəşrinə rəsmi icazə verilən jurnallar barədə söhbət açmaq oxucuların marağına səbəb olar. 1913-cü ildə “Lək-lək”in nəşrinə icazə verilməsi haqqında senzura sənədlərində Gürcüstan SSR Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivindəki 480-ci fondun 1-ci siyahısının 968 nömrəli iş- qovluğunda İrəvan qubernatorunun “Lək-lək”i buraxmaq haqqında Mir Məhəmməd Mir Fətullayevə və Cabbar Əsgərzadəyə verdiyi 21 yanvar 1914-cü il tarixli şəhadətnaməsində jurnalın baş məqalələr, şeir, şəhər işləri, Qafqaz xəbərləri, teleqramlar, xarici və daxili xəbərlər, felyeton, təmsil, poçta qutusu, elanlar çapına icazə verilmişdir. İrəvanda “Lək-lək”(1914), “Bürhani-həqiqət” * (1917) jurnalları nəşr olunmuşdur. “Lək-lək” Ermənistanda türk dilində nəşr olunan ilk mətbuat orqanı, həftəlik məzhəkəli məcmuədir. Bürhani-həqiqət” İrəvanda ayda iki dəfə nəşr olunan ədəbi, siyasi, tarixi, elmi və fənni jurnalıdır. “Bürhani-həqiqət”jurnalın İrəvan şəhərindəki “Luys”mətbəəsində ilk nömrəsi 1 yanvar 1917-ci ildə, sonuncu nömrəsi isə elə həmin ilin iyununda çapdan buraxılmışdır. Sərlövhə altında “Etiraf, tərəqqi, etimad... hələlik ayda iki dəfə nəşr olunan ədəbi, siyasi, tarixi, elmi və fənni məcmuəsidir”. Müdiri və mühərriri Əli Hacı Zeynalabdınzadə Rəhimov (Məhzun), naşiri Həsən Mirzəzadə(Əliyev)dir. “Bürhani-həqiqət” jurnalının cəmi 9 nömrəsi işıq üzü görmüşdür. Həmin nömrələrdə əsasən bədii və publisistik materiallar dərc edilmişdir. “Bürhani-həqiqət”in səhifələrində Əli Məhzun, Cabbar Əsgərzadə Aciz İrəvani, Əbdülhəq Mehrülnisa, Səri Xanım, T.Fikrət, Ə.Sədi, Təhsin Nahid, H.Rəmzi, Təhsin İrəvani, Mirzə Cabbar Məmmədov və başqalarınin orijinal, iqtibas və tərcümə əsərləri çap olunmuşdur. Jurnal əsasən maarifçi-realist ədəbiyyatın mövqeyini müdafiə edirdi. “Bürhani-həqiqət” jurnalını nəşr etmək barədə Ə.H.Zeynalabdınzadəyə icazə verilməsi haqqında Gürcüstan SSR MDTA-də xüsusi qeyd də yazılmışdır. *
iyununda nəşr olunmuşdur. “Lək-lək” (əslində senzura sənədlərində “Leylək” (Aist) “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi ənənələrini davam etdirmişdir. “Lək-lək” jurnalının naşir və redaktoru Mir Məhəmməd Mir Fətullayev və Cabbar Əsgərzadə olmuşdur, jurnal İrəvandakı “Luys” mətbəəsində çap edilirdi. Əvvəla, “Lək-lək” məcmuəsinin mühərrir və naşirləri barədə oxucularda bir qədər əhatəli təsəvvür yaratmaq məqsədəuyğundur. Zamanının istedadlı ziyalılarından olan, Tiflisdə, Bakıda, İrəvanda nəşr olunan “Molla Nəsrəddin”, “Tartan-Partan”, “Zənbur”, “Kəlniyət”, “Məzəli” “Bəhlul”, “Rəncbər”, “Zəngi”, “Qızıl Şəfəq” *
tanınan, xalqımızın maariflənməsi və istiqlaliyyəti uğrunda əlindən gələni əsirgəməyən Cabbar Əsgərzadənin yaradıcılıq fəaliyyəti Azərbaycan ədəbi ictimaiyyətinin yaşlı nəsillərinə bəllidir. Onun tərcümeyi-halının hamıya hələ tam aydın olmayan məqamlarını təfərrüatı ilə çatdırmaq məqsədilə ermənilərin tarix boyu müsəlmanların, o cümlədən də azəri türklərinin başına açdığı müsibətlərin acı nəticələrini ürək ağrısı ilə qələmə alan , bu dəhşətlərin təsvirini ictimaiyyətə mətbu sözlə çatdıran maarifpərvər və ictimai xadim olması barədə “Yazıçı” Nəşriyyatında görkəmli alim Zahid Əkbərovun 1991-ci ildə nəşr etdirdiyi “Cabbar Bağçaban” toplusunda daha ətraflı məlumatlar diqqətə çatdırılır.
* Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Mərkəzi Elmi Kitabxanası, Azərbaycanda Dövri Mətbuatı (1832-1920) biblioqrafiyası, Bakı, 1987, səh., 16,17.
* Gürcüstan SSR MDTA, f. 1183, iş 680, vərəq 9.
*
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|