Temat (rozumiany jako lekcja)
|
Liczba godzin
|
Treści nauczania zgodne z podstawą programową
|
Cele ogólne
|
Kształcone umiejętności
|
Propozycje metod nauczania
|
Propozycje środków dydaktycznych
|
Uwagi
|
Dział I WPROWADZENIE DO ETYKI
1. Doświadczenie zła
|
1. Poznać, zrozumieć, „wymknąć się złu” (J. Tichner). Doświadczanie zła.
|
2
|
Wskazywanie i uzasadnianie przykładów obecności zła w świecie; różnorodne źródła zła; subiektywizm i obiektywizm w opisie zła; hierarchia zła, kryteria oceny zła; rozbieżności między sformułowaniami: zrozumieć człowieka i dokonanie moralnej oceny jego czynu. Konsekwencje zła w odniesieniu do życia jednostki, zbiorowości.
Zło ontyczne i zło moralne.
Rola wiedzy z zakresu etyki oraz świadomości moralnej w kształtowaniu właściwej postawy wobec zła.
|
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych i innych w świetle wartości moralnych
Znajomość wybranych pojęć z zakresu etyki
|
Uczeń:
Uzasadnia przyczyny, dla których należy mówić o złu. Wskazuje i analizuje przykłady zła, wyjaśnia subiektywizujący i obiektywizujący opis zła.
Różnicuje przeżywanie zła od obiektywnej oceny faktu uznanego za zły (bez względu na indywidualne odczucia i wrażenia).
Identyfikuje zło ontyczne i zło moralne. Definiuje pojęcie zło moralne.
Interpretuje personalistyczne ujęcie zła moralnego.
Omawia przejawy zła, odwołując się do konkretnych przykładów zaczerpniętych z obserwacji i osobistych doświadczeń.
Wykorzystuje poznane pojęcia i koncepcje w prezentowaniu i uzasadnianiu poglądów.
Słucha innych uczestników rozmowy. Prezentuje własne poglądy i wykazuje ich słuszność. Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
|
burza mózgów
graffiti
definiowanie pojęć
studium przypadku
mapa pojęciowa
|
schemat ćwiczenia do metody pn. definiowanie pojęć
arkusze papieru
flamastry
|
|
2. Poznać, zrozumieć, „wymknąć się złu” (J. Tichner). Czym jest zło?
|
1
|
Interpretacja pojęć zło, teodycea, manicheizm.
Rola wiedzy z zakresu etyki oraz świadomości moralnej w kształtowaniu właściwej postawy wobec zła.
|
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Przygotowanie do analizy i oceny własnych działań w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Znajomość wybranych pojęć i koncepcji etycznych
|
Uczeń:
Dostrzega różnorodność zła w świecie.
Rozważa problem źródeł zła, zwraca uwagę na przyczyny zła.
Charakteryzuje zło jako brak bytu. Interpretuje pojęcie zła w kontekście aksjologicznym.
Definiuje pojęcia: teodycea i manicheizm.
Interpretuje pojęcia zło w odniesieniu do konkretnych zdarzeń i sytuacji.
Doskonali umiejętność słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów oraz pytań.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
burza mózgów
rozmowa kierowana
kula śniegowa
praca z tekstem
|
podręcznik
arkusze papieru
flamastry
|
|
3. Człowiek wobec nacisku zła
|
1
|
Wpływ zła na życie człowieka oraz na kształtowanie określonych postaw życiowych – analiza przykładów.
Różne formy walki ze złem.
|
Rozwijanie wrażliwości emocjonalnej
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
|
Uczeń:
Podaje i omawia przykłady ilustrujące wpływ zła na zachowanie i postawy ludzi.
Omawia przykłady form walki ze złem.
Wyjaśnia rozbieżność między sformułowaniem zrozumieć człowieka a oceną moralną czynu.
Interpretuje teksty literackie.
Wykorzystuje własne doświadczenia i obserwacje rzeczywistości do formułowania wniosków.
Doskonali umiejętność słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
rozmowa kierowana
drama
|
podręcznik
|
Punktem wyjścia do dyskusji o wpływie zła na postawy ludzi może stać się fragment wybranego filmu.
|
4. W zasadzie jestem w porządku, ale...
Analiza tekstu „Nie mam czasu” J. Filka
|
1
|
Wieloznaczność zwrotu nie mam czasu.
Analiza opisanej postawy z wykorzystaniem pojęć podmiot, czynność, intencje, motywy i skutki oraz okoliczności.
Interpretacja zwrotu nie mam czasu w kontekście etycznym.
Wpływ elementów życia codziennego (m.in. automatyzm) na kształtowanie określonych postaw etycznych, wykorzystanie pojęć zniewolenie i wolność.
|
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Kształtowanie umiejętności dokonywania etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych i innych w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Podjęcie samokontroli i pracy nad sobą; przyjmowanie odpowiedzialności za słowa i czyny
|
Uczeń:
Wskazuje elementy współczesnej rzeczywistości, które mają wpływ na kształtowanie określonych postaw.
Analizuje i interpretuje tekst, zwracając szczególną uwagę na postępowanie bohatera (dominacja automatyzmu).
Analizuje i interpretuje tekst, zwracając szczególną uwagę na postępowanie bohatera (dominacja automatyzmu).
Charakteryzuje intencje, motywy i skutki decyzji podjętych przez bohatera.
Dokonuje moralnej oceny postawy opisanej w tekście. Interpretuje słowo hipokryzja w odniesieniu do decyzji bohatera.
Definiuje pojęcie wolność i odnosi je do analizy postawy bohatera.
Wskazuje elementy często wykorzystywane jako usprawiedliwienie własnego postępowania.
Interpretuje tekst, wyszukuje istotne treści.
Dokonuje autorefleksji, oceny intencji, motywów i skutków własnego postępowania.
Wyszukuje istotne treści w tekście.
Dokonuje autorefleksji, ocenia intencje, motywy i skutki własnego postępowania.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
|
dyskusja
drama
różne perspektywy
praca z tekstem
|
podręcznik
|
|
2. Spojrzenie na rozwój moralności: od Kalego do trybunału w Norymberdze
|
5. O dojrzewaniu… moralności
|
1
|
Myślenie premoralne; rozważania na temat postaw (egoizm, altruizm); moralność intersubiektywna i jej źródła; dojrzałość moralna.
|
Rozwinięcie wrażliwości moralnej
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
Znajomość podstawowych pojęć i koncepcji etycznych
|
Uczeń:
Charakteryzuje intersubiektywność postaw.
Wyjaśnia i omawia na przykładach pojęcia: myślenie premoralne, hedonizm. Analizuje działania nacechowane egoizmem i altruizmem.
Uzasadnia wartość przyjmowania krytycznej postawy wobec zła moralnego.
Wyjaśnia pojęcie dojrzałość moralna.
Analizuje przykłady prezentujące konkretne postawy i konsekwencje czynów nacechowanych egoizmem i altruizmem.
Wykorzystuje poznane pojęcia w wypowiedziach.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
|
circept,
rozmowa kierowana,
praca z tekstem
|
podręcznik
karty pracy
|
|
6. „Co to wszystko znaczy?” (T. Nagel). Konflikt motywacyjny
|
1
|
Wyjaśnienie pojęcia konflikt motywacyjny – analiza przykładów; dokonywanie wyborów w aspekcie psychologicznym i etycznym; hierarchizacja wartości.
|
Rozpoznawanie przez uczniów wartości moralnych, odróżnianie dobra i zła
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Kształtowanie w uczniach umiejętności trafnego oceniania pod względem moralnym dokonywanych czynów
|
Uczeń:
Wskazuje i wyjaśnia sprzeczne motywy w konfliktach motywacyjnych.
Rozróżnia opis psychologiczny od etycznego.
Charakteryzuje wartości odnoszące się do motywów dokonywanych wyborów, dokonuje hierarchizacji tych wartości.
Omawia zagadnienie konfliktów motywacyjnych na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje swoje poglądy z prezentowanymi stanowiskami.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
rozmowa kierowana
metaplan
dylematy
|
podręcznik
arkusz papieru
flamastry
|
.
|
7. Pytania o wartość moralności w kontekście zbrodni ludobójstwa
|
1 (lub 2)
|
Doświadczanie zła jako doświadczenie moralne; ludobójstwo jako zło moralne; zaburzenie pojmowania wartości moralnych w ideologiach totalitarnych („moralność rasy panów” ); Trybunał Norymberski – istota i znaczenie.
|
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań w świetle wartości moralnych
|
Uczeń:
Definiuje pojęcia ludobójstwo, Holocaust, totalitaryzm.
Omawia przykłady ludobójstwa (historyczne i współczesne).
Analizuje cechy ideologii prowadzących do ludobójstwa.
Wyjaśnia zagadnienie sądzenia zbrodni ludobójstwa. Omawia specyfikę osądzania prawa hitlerowskich Niemiec.
Analizuje i interpretuje teksty.
Wyszukuje istotne treści w tekstach.
Słucha innych uczestników rozmowy. Prezentuje własne poglądy, dowodząc ich słuszności.
Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
Wykorzystuje poznane pojęcia w rozważaniach na temat omawianych zagadnień.
|
wykład z prezentacją
mapa myśli
praca z tekstem
ja-bohater
rozmowa kierowana
|
fragmenty wybranych filmów i (lub) tekstów: np. „Opowiadania” T. Borowskiego i „Inny świat” G. Herling-Grudzińskiego lub innych tekstów dotyczących omawianych problemów,
karty pracy
|
Dobrym rozwiązaniem wydaje się zorganizowanie dwóch lekcji – jedna po drugiej. Pierwsze zajęcia poświęcone byłyby odczytaniu odpowiednich fragmentów tekstów, obejrzeniu slajdów lub fragmentu filmu. Wybór filmu zależy od zainteresowań uczniów (np. „Pasażerka” A. Munka lub fragment „Pianisty” R. Polańskiego.
W podsumowaniu zajęć można wykorzystać fragmenty książki J. Hołówki pt. „Etyka w działaniu”.
W klasach, w których uczniowie odznaczają się dojrzałością moralną, można też wykorzystać fragment książki J. Graya „Słomiane psy”, w którym znajdują się cytaty prowokujące do dyskusji o moralności.
|
8. „(…) to jest gra i tylko gra”? – interpretacja utworu J. Kaczmarskiego pt.„Postmodernizm”
|
1
|
Postmodernizm w ujęciu etycznym.
|
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
Doskonalenie umiejętności lepszego poznania siebie
Umiejętność dokonywania etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych i innych w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Podjęcie samokontroli i pracy nad sobą
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Omawia pojęcie postmodernizm.
Charakteryzuje kontekst etyczny postawy opisanej w utworze.
Przedstawia stanowisko autora wobec zaprezentowanego problemu (dostrzega znaczenie ironii w interpretacji).
Podaje argumenty przemawiające za tezą postawioną w tekście i przeciwko niej.
Analizuje tekst.
Interpretuje poznane zagadnienia w odniesieniu do współczesnej rzeczywistości.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje je ze stanowiskami prezentowanymi na lekcji.
Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
Słucha wypowiedzi innych uczestników zajęć.
|
rozmowa kierowana
bezludna wyspa
lub (i)
różne perspektywy
praca z tekstem i utworem muzycznym
|
podręcznik
płyta z utworem J. Kaczmarskiego
schematy ćwiczeń do zastosowanych metod
|
|
3. Strach, odwaga i sumienie
|
9. „Powiedz mi, o co się boisz, a powiem ci, kim jesteś” – strach jako wyzwanie etyczne
|
1
|
Przeżywanie strachu – przykłady; definiowanie strachu i określanie jego wpływu na ludzkie zachowania; wykroczenia spowodowane strachem, odpowiedzialność za czyny; konflikty emocjonalne jako źródło informacji o uznawanych wartościach.
|
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych oraz innych osób w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Kształtowanie i doskonalenie umiejętności samokontroli oraz pracy nad sobą
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Omawia problem strachu, rozważa przeżycie, przyczynę i obiekt (strachu). Charakteryzuje wpływ strachu na zachowania i postawy ludzi. Wykrywa hierarchię wartości jednostki wyrażoną w zachowaniach wywołanych strachem. Objaśnia problem upadku moralnego wywołanego strachem.
Analizuje konkretne zdarzenia i sytuacje w kontekście omawianych zagadnień.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
Słucha wypowiedzi innych uczestników rozmowy.
Prezentuje własne poglądy.
Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
rozmowa kierowana
drama
drzewko decyzyjne
|
arkusze papieru
flamastry
|
|
10. Odwaga
|
1
|
Odwaga jako pokonanie strachu; odwaga a inne wartości; odwaga jako wartość samoistna i wartość instrumentalna.
|
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych oraz innych osób w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Kształtowanie i doskonalenie umiejętności samokontroli oraz pracy nad sobą
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Omawia przykłady zachowań nacechowanych odwagą i brawurą, uwypukla różnice. Omawia kwestię działania opartego na uczuciach i rozumie. Rozważa odwagę w kategoriach wartości etycznych. Interpretuje pojęcie odwagi chwalebnej.
Wyszukuje istotne treści w tekstach.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje je ze stanowiskami prezentowanymi na lekcji.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
rozmowa kierowana
drzewko decyzyjne
prezentacja
|
artykuły prasowe dotyczące omawianych zagadnień
|
|
11. „Oto sumienie” – struktura i działanie sumienia
|
1
|
Odczuwanie i przeżywanie winy, odpowiedzialności, dumy moralnej, wstydu (także wstydu moralnego); sumienie-struktura i funkcjonowanie; rozróżnienie pojęć sumienie przed- i pouczynkowe; zaburzenia działania sumienia, nadwrażliwość i wrażliwość selektywna, niewrażliwość, sumienie błędne; odpowiedzialność przed kimś i za coś.
|
Rozwijanie umiejętności lepszego poznania siebie
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych i innych w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Analizuje przykłady ze względu na przeżycie winy, odpowiedzialności, dumy moralnej.
Rozróżnia wstyd moralny i lęk przed odrzuceniem.
Omawia przykład, w którym ujawnia się sumienie przed- i pouczynkowe.
Definiuje pojęcie sumienia, omawia jego strukturę, objaśnia zaburzenia sumienia.
Rozróżnia odpowiedzialność za coś i odpowiedzialność przed kimś. Interpretuje różne ujęcia pojęcia grzech.
Analizuje teksty.
Wykorzystuje własne doświadczenia i obserwacje w interpretacji przykładów.
Doskonali umiejętności słuchania i prezentowania poglądów, formułowania tez i argumentów.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
burza mózgów
mapa myśli
debata
rozmowa kierowana
|
podręcznik
arkusz papieru flamastry
|
Na początku lekcji poświęconej sumieniu można nawiązać do fragmentów wybranych filmów (np. „Misji” R. Joffe).
|
12. Wewnętrzne przekonania moralne a jakość egzystencji człowieka
|
1
|
Poczucie własnej wartości – struktura; wewnętrzne przekonania moralne a jakość egzystencji.
|
Umiejętność lepszego poznania siebie i rozwijania własnej tożsamości
Dokonywanie etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych w świetle wartości moralnych
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Wyjaśnia wyrażenie poczucie własnej wartości oraz zwrot mieć szacunek dla samego siebie. Omawia je w odniesieniu do własnej osoby. Wyróżnia cechy swojego charakteru i wykazuje ich wpływ na postępowanie w kontekście wartości moralnych (analiza przykładów dokonanych działań i zaniechania działań). Omawia związek między własnymi przekonaniami moralnymi i jakością życia.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje je z poglądami prezentowanymi na lekcji.
Słucha innych uczestników rozmowy. Prezentuje własne poglądy i wykazuje ich słuszność. Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
Wykorzystuje poznane pojęcia w prezentowaniu i uzasadnianiu poglądów.
Dba o jakość językową i merytoryczną własnych wypowiedzi.
|
rozmowa kierowana
|
kartki papieru
długopisy
|
|
13. „Bądź wierny Idź” – interpretacja utworu Z. Herberta „Przesłanie Pana Cogito”
|
1
|
Podmiot liryczny – etyczny wymiar postawy; idealizm życiowy, trudności w realizacji postawy idealistycznej; godność w różnych systemach sprawowania władzy (m.in. w czasach realnego socjalizmu).
|
Rozwijanie wrażliwości moralnej
Kształtowanie umiejętności dokonywania etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych oraz innych osób w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości
|
Uczeń:
Przedstawia i interpretuje postawę etyczną opisaną przez Z. Herberta, omawia konsekwencje przyjęcia takiej postawy.
Rozważa pojęcie idealizm życiowy, wyjaśnia potoczne rozumienie tego pojęcia. Wskazuje argumenty za przyjęciem postawy, za którą opowiada się Z. Herbert, oraz przeciwko jej przyjęciu. Wskazuje w tekście tezę, argumenty.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje je z poglądami prezentowanymi na lekcji.
Słucha innych uczestników rozmowy. Prezentuje własne poglądy i wykazuje ich słuszność.
Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
|
problemowa
rozmowa kierowana
praca z tekstem
|
podręcznik
slajdy
|
Nauczyciel może wykorzystać slajdy pokazujące konsekwencje przyjęcia postawy opisanej w utworze, które odnoszą się nie tylko do rzeczywistości czasów PRL-u, ale także do wydarzeń dziejących się współcześnie w systemach totalitarnych.
|
4. Doświadczanie wartości i ich natura
|
14. Ważność tego, co nas otacza
|
1
|
Różna wartość elementów świata, wieloznaczność pojęcia wartość, doświadczanie konieczności dokonywania wyboru, gradacja wartości, bogactwo świata wartości; stanowiska wobec pytania: jak istnieją wartości.
|
Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła
Rozwijanie umiejętności lepszego poznania siebie
Znajomość podstawowych pojęć etycznych
|
Uczeń:
Interpretuje pojęcie wartość, wskazuje jego różne znaczenia.
Wyjaśnia kwestię bogactwa wartości, omawia hierarchię wartości.
Interpretuje poznane zagadnienia w odniesieniu do współczesnej rzeczywistości.
Interpretuje obraz (i/lub) tekst literacki.
Analizuje własne przekonania moralne i konfrontuje je z poglądami prezentowanymi na lekcji.
Słucha innych uczestników rozmowy. Prezentuje własne poglądy i wykazuje ich słuszność.
Stawia tezy, formułuje argumenty i wnioski.
|
burza mózgów
rozmowa kierowana
praca
z obrazem
praca
z tekstem
|
podręcznik
np. obraz J. Vermeera „Ważąca perły” (Kobieta z wagą)
fragment tekstu literackiego, np. K. Wierzyński „Miasta i ludzie”
karty pracy
|
Na tej lekcji można omówić zasady przygotowania projektu na temat wartości.
|