MəRKƏzi asiyaya dair rüBLÜk hesabat sentyabr-dekabr, 2013 Azad Qəribov

Yüklə 46,75 Kb.

Pdf görüntüsü

tarix	15.03.2018
ölçüsü	46,75 Kb.
	#31660

1

MƏRKƏZI ASİYAYA

DAİR RÜBLÜK

HESABAT

SENTYABR-DEKABR, 2013

Azad Qəribov

Xarici siyasət məsələlərinin təhlili

şöbəsinin elmi işçisi

azad.garibov@sam.gov.az

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ

PREZİDENTİ YANINDA

STRATEJİ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİ

www.sam.az

2013-сü ilin son rübü – oktyabr-dekabr ayları ərzində Mərkəzi Asiya ölkələrinin daxili

və xarici siyasi həyatında, əsasən, sabitlik müşahidə edilsə də, bir sıra önəmli hadisələr baş

vermişdir. Region ölkələrindən ikisində seçkilər (Tacikistanda prezident, Türkmənistanda

isə parlament) baş tutmuş, Qırğızıstanla qonşuları Tacikistan və Özbəkistan arasında

mübahisəli sərhəd ərazilərindən qaynaqlanan problemlər yaşanmışdır.

Daxili ictimai-siyasi həyatda baş verən hadisələr

Tacikistanda prezident seçkiləri: Seçkilərdə Tacikistan İqtisadi İslahatlar Partiyasından

Olimjon Boboev, Aqrap Partiyadan Tolibbek Buxoriev, Tacikistan Sosialist Partiyasından

Abduxalim Qafforov, Tacikistan Demokratik Partiyasından Saidjafar İsmonov, Kommunist

Partiyasından İsmoil Talbakov və Tacikistan Xalq-Demokratik Partiyasından Emoməli

Rahmon prezident kürsüsü uğrunda mübarizə aparıblar.

Qeyd edək ki, ölkədəki ən güclü

müxalif qüvvə hesab edilən və İslam Dirçəliş Par tiyası (İDP), Sosial Demokrat Partiyası

(SDP), habelə bir sıra digər qeyri-hökumət təşkilatlarını özündə birləşdirən Tacikistan

İslahatçı Qüvvələri Birliyi (TİQB) qadın namizəd - Oynixol Bobonazarovanın prezidentliyə

namizədliyini irəli sürmüşdür. Ölkə qanunvericiliyinə əsasən prezidentliyə namizəd olaraq

qeydə alınmaq üçün səsvermə hüququ olan vətəndaşların 5%-nin imzasını - 210 min imza

toplamaq lazımdır idi. Ölkədə mövcud hakimiyyətdən başqa real olaraq bu say da imzanı

toplaya biləcək yeganə qüvvə məhz TİQB hesab edilirdi. Lakin imza toplanması üçün

müəyyən edilmiş müddət başa çatdıqda O.Bobonazarova cəmi 201 min imza toplamağa

müvəffəq olaraq seçkidən kənarda qalmışdır. Bundan sonra İDP seçikini boykot edərək

tərəfdarlarnı səsvermədə iştirak etməməyə çağırmışdır. Nəticə etibarilə İ.Rəhmon əsas

rəqibini seçkidən kənarda saxlamış, Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına əsasən,

səslərin 84 faizini toplayaraq 4-cü müddətə prezident seçilmişdir. İkinci ən çox səs yığan

namizəd İ.Talbakov isə seçicilərin cəmi 5 faizinin səsini toplamışdır.

Qeyd edək ki, Tacikistan prezidenti Emoməli Rahmon ilk dəfə 1994-cü il noyabrın 6-da

keçirilən prezident seçkilərində bu ölkənin dövlət başçısı seçilib. O, 1999-cu və 2006-cı

illərdə keçirilən seçkilərdə təkrarən qələbə qazanıb.

Türkmənistada parlament seçkiləri: 15 dekabr 2013-cü il tarixində Türkmənistanda

V çağırış parlamentinə seçkilər keçirilmişdir. Bu seçki bəzi “ilk”ləri ilə yadda qalmışdır. Belə

ki, ilk dəfə olaraq seçki, formal olsa da, çoxpartiyalı sistem əsasında keçirilmişdir - seçkidə

hakim Demokratik Partiya (DP) ilə yanaşı Sənayeçilər və Sahibkarlar Partiyası (SSP) da

iştirak etmişdir. Qeyd edək ki, SSP 2012-ci ildə prezident Q.Məhəmmədovun qərarı ilə

yaradılmışdır və elə bu artiya da DP kimi prezidentin siyasi xəttini dəstəkəyir. Digər bir

“ilk” isə bu seçkinin Türkmənistanda beynəlxalq müşahidəçilərin izlədiyi ilk seçki olmasıdır.

Qeyd edilən partiyalarla yanaşı seçkidə həmkarlar ittifaqları, qadın birlikləri, Məxtimqulu

adına gənclər təşkilatları və vətəndaş təşəbbüs qruplarının namizədləri qeydə alınmışdır.

Bütövlükdə 125 deputat yeri uğrunda yarışda iştirak üçün qeydə alınmış 283 namizədin

Gun.az, “Tacikistanda prezident seçkiləri keçirildi”, 7 noyabr 2013-cü il, http://www.gun.az/world/88674

Azernews.az, “Tajikistan’s election body announces presidential elections’ final results”, 15 noyabr 2013-cw il, http://www.azernews.

az/region/61641.html

99-u DP tərəfindən irəli sürülmüşdür.

Rəsmi məlumata əsasən seçicilərin 78 faizinin

iştirak etdiyi seçkidə DP-ni təmsil edən 47, SSP-dən 14, həmkərlar ittifaqlarından 33,

qadın birliklərindən 16, gənclər təşkilatlarından 8, vətəndaş təşəbbüs qruplarıdan isə 7

namizəd parlamentə seçilmişdir.

5

Xarici əlaqələrdə baş verən əsas hadisələr

Bu səhədə ötən rüb ərzində baş vermiş ən önəmli hadisələr kimi Qırğızıstanın Özbəkistan

və Tacikistanla sərhəd mübahisəsi zəminində yaranan problemləri göstərə bilərik. Fərqanə

vadisinin sıx və qarışıq məskunlaşması vadini paylaşan Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan

arasında çox mürəkkəb sərhəd xəttlərinin meydana çıxması, eyni zamanda çoxlu anklav və

eksklavların yaranmasına gətirib çıxarmışdır. SSRİ dövründə sərhədlərin tam delimitasiya

edilməməsi isə sərhəd xətlərinin dəqiqləşdirilməsi məsələsini region dövlətlərinin

qarşısında çox ciddi məsələ kimi qoyur və əsasən bir-birinə qarşı soyuq münasibəti olan bu

dövlətlər indiyədək sərhədlərin delimitasiyasını başa çatdıra bilməmişdir. Məsələn, 971 km-

lik Tacikistan-Qırğızıstan sərhəddinin indiyədək cəmi 519 km-lik hissəsi iki dövlət arasında

razılaşdırılmışdır.

Qalan hissədə isə çoxlu mübahisəli ərazilər mövcuddur. Bu isə tez-tez

sərhəd pozuntularına, qaçaqmalçılığın geniş vüsət almasına, dövlətlər və etnoslararası

mübahisə və qarşıdurmaların ortaya çıxmasına səbəb olur.

Qırğızıstan-Tacikistan sərhəddində yaranmış mübahisəli vəziyyət: Belə mübahisəli

ərazilərdən birində, 24 oktaybr 2013-cü il tarixdə tacik sərhədçiləri Qırğızıstan ərazisinə

keçərək sərhəddin yaxınlığındakı “Katta-tuz” neft-qaz mədənlərini ələ keçirmişdir.

Qeyd edək ki, hər iki dövlətin iddia etdiyi ərazidə 4 qaz və 5 neft quyusu mövcuddur

və ərazi indiki şərti sərhəd xəttindən 500 metr aralıda, Qırğızıstanın Batken vilayətində

yerləşir.

Münaqişənin böyüməsinin qarşısını almaq üçün hər iki dövlətin sərhəd xidməti

dərhal danışıqlara başlamışdır. Qırğızstan tərəfi ərazinin mübahisəli ərazi olmasından

dolayı Tacikistandan yataqların istismarını bərpa etmək istiqamətdə hər hansı bir iş

görülməməsini tələb etmişdir. Yataqların və mübahisəli ərazinin gələcək taleyini müəyyən

etmək üçün danışıqlar davam etdirilməkdədir.

“Katta-tuz” yataqları ətrafındakı məsələ tam həll olmamış Qırğızıstan və Tacikistan

arasında daha bir mübahisə yaranmışdır. Belə ki, 17 dekabr 2013-cü il tarixdə Qırğızıstan

ərazisində yerləşən və Tacikistanın İsfana rayonuna bağlı Vorux anklavını Tacikistanla

bağlayan yol qırğız kəndliləri tərəfindən bağlanmışdır. Yolu bağlayan qırğızlar hadisədən bir

qədər öncə qırğızlara məxsus bir evin etnik taciklər tərəfindən yandırıldığı və günahkarlar

tapılıb cəzalandırılmayanadək anklava gedən yolu bağlı saxlayacaqlarını bəyan ediblər.

İki dövlətin yerli administrativ orqanları tərəfindən insidentin araşdırılması üçün birgə

komissiya yaradılmışdır və mübahisənin həlli istiqamətində danışıqlar getməkdədir.

Lenta.ru, “В Туркменистане впервые выбирают двухпартийный парламент”, 15 dekabr 2013-cü il, http://news.day.az/

world/452396.html

Milli.az, “Türkmənistanda parlament seçkiləri keçirilir”, 15 dekabr 2013-cü il, http://news.milli.az/world/233287.html

Fergananews.com, “Туркменистан: ��дведены �к�н�ател�ные ит��и парламентских выб�р�в, пр��ед�их 15 декабр�”, 19 de-

.com, “Туркменистан: ��дведены �к�н�ател�ные ит��и парламентских выб�р�в, пр��ед�их 15 декабр�”, 19 de-

com, “Туркменистан: ��дведены �к�н�ател�ные ит��и парламентских выб�р�в, пр��ед�их 15 декабр�”, 19 de-

, “Туркменистан: ��дведены �к�н�ател�ные ит��и парламентских выб�р�в, пр��ед�их 15 декабр�”, 19 de-

de-

kabr 2013-cü il, http://www.fergananews.com/news/21616

David Trilling, “Kyrgyzstan-Tajikistan: What’s Next After Border Shootout?”, 13 yanvar 2014-cü il, http://www.eurasianet.org/

node/67934

Fergananews.com, “Таджикские в�енные п��бещали уйти с захва�енн�� у�астка террит�рии Кыр�ызстана”, 25 oktyabr 2013-cü

il, http://www.fergananews.com/news/21405

4

Qırğızıstan-Özbəkistan sərhəddində yaranmış mübahisəli vəziyyət: Qırğzıstan

sərhədyanı ərazilərdə daha bir problemli vəziyyəti digər qonşusu Özbəkistanla

yaşamışdır. Belə ki, 12 noyabr 2013-cü il tarixində Batken vilayətində sərhədin mübahisəli

ərazisində özbək qaçaqmalçıları ilə qarşılaşan qırğız sərhədçilər onları həbs etməyə cəhd

göstərmişdir. Sərhəçilər qaçaqmalçıların maşınına əyləşərək sərhəd məntəqəsinə sürməyi

əmr etsələr də, qaçaqmalçılar qəflətən sərhədyanı özbək kəndinə sürmüş və sərhəçilərdən

biri yerli əhali tərəfindən tərkisilah edilərək döyülmüşdür.

Qırğızıstan və Özbəkistanın

sərhədçiləri arasındakı danışıqlardan sonra silahlar əhalidən alınaraq geri verilmişdir və

ərazidə hazırda sabitlik müşahidə edilməkdədir.

Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Azərbaycanla əlaqələri

2013-cü ilin dekabrında Bakıda Azərbaycanın energetika naziri Natiq Əliyev

və Qazaxıstanın neft və qaz nazirinin müavini Maqzum Mirzaqaliyevin sədrliyi ilə

Azərbaycan-Qazaxıstan hökumətlərarası komissiyasının iclası baş tutmuşdur. İclasda iki

ölkə arasındakı ticarət əlaqələri, həmçinin Qazaxıstan neftinin Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC)

kəməri vasitəsilə nəqli məsələləri müzakirə edilib, Qazaxıstan məhsullarının Azərbaycana,

Azərbaycan məhsullarının isə Qazaxıstana ixracına şərait yaradılması üçün Aktauda

logistika mərkəzinin tikintisi perspektivlərindən danışılıb, qarşılıqlı şəkildə investisiyaların

təşviq edilməsinin əhəmiyyətinə toxunulub.

Qeyd edək ki, 2013-cü il ərzində iki ölkə

arasındakı ticarət həcmi 2012-ci ilə nəzərən təxminən 42 faiz artmışdır.

Azərbaycan və

Qazaxıstan tərəfi bu ölkənin Kaşaqan yatağından çıxarılan neftin BTC və Azərbaycanın

digər boru kəmərləri vasitəsilə dünya bazarlarına çıxartmaq barədə danışıqları davam

etdirirlər.

Qeyd edək ki, komissiyanın iclasından təxminən bir ay öncə, 8 noyabr 2013-cü ildə

Qazaxıstanın Aktau dəniz limanı və bu ölkənin ən iri neft və qaz hasil edən şirkəti olan

«Tengizchevroil» arasında 2014-cü ildən başlayaraq ildə 4 mln. ton neftin Azərbaycan

ərazisi ilə nəql edilməsinə dair saziş imzalanıb. Limanın direktoru Berik Uandıkov

jurnalistlərə açıqlamasında bildirib ki, gələn ildən Aktau limanından 4 mln. ton neft

Azərbaycana göndəriləcək. B.Uandıkovun sözlərinə görə, bunun 3 mln. tonu Bakı-

Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə ixrac olunacaq, qalan 1 mln. ton isə Azərbaycan ərazisi ilə

Gürcüstandakı ARDNŞ-ə məxsus Kulevi terminalına daşınacaq.

Qeyd edək ki, hazırda

BTC ilə digər Mərkəzi Asiya dövləti –Türkmənistanın nefti nəql edilməkdədir. Kəmərlə

türkmən neftinin nəqli 2010-cu ilin iyulundan başlanmışdır. 2013-cü ilin ilk 9 ayı ərzində

isə 2,248 mln.ton türkmən nefti BTC vasitəsilə dünya bazarına çıxarılmış, ilin son rübü

ərzində də neft nəqli davam etdirilmişdir.

6-7 noyabr 2013-cü tarixində Astanada keçirilən II “Yeni İpək Yolu” beynəlxalq nəqliyyat-

Fergananews.com, “Кыр�ызстан: Н�вый инцидент на �ранице с Узбекистан�м”, 12 noyabr 2013-cü il, http://www.fergananews.

com/news/21480

Azernews.az, “Azerbaijan, Kazakhstan seek to boost energy co-op”, 11 noyabr 2013-cü il, http://www.azernews.az/business/62463.html

News.milli.az, “Azərbaycan və Qazaxıstan enerji sahəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirmək niyyətindədirlər”, 10 dekabr 2013-cü il, http://

news.milli.az/economy/232230.html

Biznesajurnal.com, “Qazaxıstan Azərbaycan vasitəsilə ilə 4 mln. ton neft ixrac edəcək”, 8 noyabr 2013-cü il, http://www.biznesjurnal.

com/index.php/business/item/835-zhazakh-stan-azaerbaydzan-vasitaesilae-ilae-4-mln-ton-neft-ikhradz-edaedzaek

Abc.az, “Трансп�ртир�вка п� Баку – Тбилиси – Джейхан туркменск�й нефти в 2013 ��ду превысила уже 2,248 млн. т�нн”, 10

oktyabr 2013-cü il, http://abc.az/rus/news/76671.html

logistika forumu çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstan beynəlxalq nəqliyyat

marşurtlarının inkişaf etdirilməsi üçün üçtərəfli koordinasiya komitəsinin yaradılmasına

dair razılaşma əldə etmişlər.

Razılaşmanı Azərbaycan tərəfdən “Azərbaycan Dəmir Yolları”

QSC-nin rəhbəri Arif Əsgərov, Qazaxıstan və Gürcüstan tərəfdən isə bu ölkələrin dövlət

dəmir yollarının rəhbərləri Askar Mamin və Mamuka Baxtadze imzalamışdır.

19 dekabr 2013-cü il tarixində Tacikistanın yeni təyin edilmiş xarici işlər naziri

Sirociddin Aslovla Azərbaycanın bu ölkədəki səfiri Abbasəli Həsənov arasında görüş

keçirilmişdir. Azərbaycanın Tacikistandakı səfirliyindən verilən məlumata görə, ikitrəfli

münasibətlərin müzakirə olunduğu görüşdə A.Həsənov S.Aslova yeni vəzifəyə təyini ilə

bağlı azərbaycanlı həmkarı E.Məmmədyarovun təbriklərini çatdırmış, onu Azərbaycana

səfərə dəvət etmişdir.

14

Nəticə

Ötən rüb ərzində (oktyabr-dekabr 2013-cü il) regionda istər daxili siyasi vəziyyət,

istərsə də xarici əlaqər baxımından baş vermiş hadisələri aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək

mümkündür:

Region ölkələrindən Tacikistanda prezident, Türkmənistanda isə parlament seçkiləri

keçirilmişdir. Hər iki seçkidə hakim siyasi qüvvələr qalib gəlmişdir və seçkilər bu ölkələrin

siyasi həyatındakı qüvvələr balansına hec bir təsir göstərməmişdir.

Qırğzıstan bu və ya digər şəkildə mübahisəli sərhədlər problemindən qaynaqlanan

problemlər yaşamışdır. Sərhəd xidmətlərinin rəhbərləri səviyyəsində aparılan danışıqlar

nəticəsində Tacikistan və Özbəkistanla yaranmış mübahisələrin qarşısı münaqişəyə

keçmədən alınmışdır. Lakin dövlətlərarası münasibətlərin soyuqluğu (xüsusən də trans-

sərhəd su axarları uğrunda mübarizədən dolayı) şəraitində mübahisəli ərazilərin çox

olduğu Fərqanə vadisinin tez-tez bü cür problemlərə şahidlik edəcəyi gözləniləndir.

Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Azərbaycan əlaqləri bxımından da o qədər də zəngin rüb

olmamışdır. Region dövlətlərinin (xüsusən də Qazaxıstanın) rəsmiləri ilə danışıqlarda

qaışılıqlı iqtisadi və ticari əlaqələrin gücləndirilməsi, invesitisaların təşviqi, nəqliyyat-

tranzit sisteminin inkişaf etditrilməsi kimi məsələlər müzakirə edilmiş, bu istqamətdə bir

sıra əməli addımlar atılmışdır.

Apa.az, “Казахстан, �зербайджан и �рузи� с�здадут к��рдинаци�нный к�митет п� развитию Транскаспийск�� междунар�д-

н�� трансп�ртн�� мар�рута”, 8 noyabr 2013, http://ru.apa.az/news/259215

Anspress.com, “Tacikistanın xarici işlər naziri Azərbaycana dəvət olunub”, 20 dekabr 2013-cü il, http://anspress.com/index.

php?a=2&lng=az&nid=243056

Yüklə 46,75 Kb.

Dostları ilə paylaş: