O`quv jarayonida axborot texnologiyalarining asosiy yo‟nalishlari va ularni qo‟llash reja

---

O`QUV JARAYONIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING ASOSIY 
YO‟NALISHLARI VA ULARNI QO‟LLASH 
 
Reja: 
1.
 
O`quv jarayonida AT dan foydalanishning asosiy yo`nalishlari. 
2.
 
AT dan foydalanishda didaktik materialning tasnifi. 
3.
 
Doimiy qo`llaniladigan oddiy didaktik materiallar 
 
 

---

Nazariy qism: 
Axborot texnologiyasi - ob`yekt, jarayon yoki hodisalar holati haqidagi 
ma`lumotlarni bir ko`rinishdan ikkinchi, sifat jihatdan mutloq yangi 
ko`rinishga keltiruvchi ma`lumotlarni to`plash, qayta ishlash uzatishning 
vosita va usullari majmuasidan foydalanish jarayonidir. 
Moddiy ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish turli dastgohlar, 
asbob-uskunalar va shu kabi texnologik vositalar yordamida amalga oshirilganligi 
kabi axborot tizimlarida ham huddi shunday texnik vositalar mavjud. Ularga 
kompyuterlar, tarmoq vositalari va aloqa kanallari, programma va matematik 
ta`minotlar kiradi. 
Axborot texnologiyalari o`zi uchun asosiy muhit bo`lgan axborot tizimlari 
bilan bevosita bog`liqdir. Chunki axborot texnologiyasi axborot tizimlaridan 
mavjud bo`lgan ma``lumotlar ustida bajariladigan turli xil murakkablikdagi 
verciyalar, amallar va algoritmlarni bajarishdan iborat bo`lgan tartiblashtirilgan 
jarayondir. 
Axborot texnologiyasiga ta`rif 
Bilim-axborotlar majmuining idrok qilinishidir. Axborot esa ma`lumot 
berish, tushuntirish, izohdir. Biz atrofga qarasak,
-ko`rish sezgisi, biror narsa eshitsak,
-eshitish sezgisi orqali axborot olamiz.
Biror narsa so`zlasak yoki ko`rsatsak, axborot beramiz. Demak, qiladigan ishimiz, 
vazifamiz, asosan, axborot olish, o`qish, qayta ishlash va uzatishdan iborat ekan. 
Uni eng zamonaviy texnika vositasi bo`lgan kompyuterlar orqali bajarsak, tez va 
soz amalga oshiramiz. 
Jahon amaliyoti axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini zamonaviy taTim 
berish jarayonining barcha daraja va bosqichlariga kiritish lozimligini 
ko„rsatmoqda. TaTimga axborot-kommimikatsiya texnologiyalarini tadbiq qilish 
va foydalanishdan asosiy maqsad - ta‟lim jarayonini.ng barcha ishtirokchilari, 
ya‟ni taTim oluvchi va beruvchilar uchun yangi imkoniyatlami yaratib berishdan 
iboratdir. 

---

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini t a „ l i m j a r a y o n i g a keng 
koTamda joriy qilish quyidagilami beradi: 
- o„quv va ilmiy axborotlami talaba hamda professor-o„qituvchilar tomonidan 
qidirib topishga ketadigan vaqtning qisqarishi; 
*
elektron o„quv adabiyotlar mazmunini davr talabidan kelib chiqqan holda 
o„zgartmshni tezlashtirilishi; 
•
talahafaming mustaqil ta‟lim olishlari uchun qo„shimcha vaqtning ajratilishi. 
0„quv jarayonida ATdan foydalanishning metodik maqsadga muvofiqligi 
ATning 
imkoniyatlarini hisobga olib, undan foydalanishning asosiy yo„nalishlari 
quyidagilami kiritish mumkin. 
1)
turli shakllardagi axborotni global va lokal tarmoqlarda qidirish, uni qayd 
etish, yig„ish, to„plash, saqlash, ishlov berish va uzatish; 
2)
eksperiment natijalarini ishlab chiqish; 
3)
real ob‟ektlami (o„quv robotlarini) boshqarishni amalga oshirish; 
4)
virtual modellar bilan kompbyuterli eksperimentlar tashkil qilish va 
o„tkazish; 
5)
o„quv faoliyatini avtomatlashtirilgan nazoratini tashkil etish; 
6)
turli vazifali pedagogik dasturiy vositalami (PDV) ishlab chiqish; 
7)
didaktik va metodik materiallami yaratish; 
S) o„quv vazifali WEB-saytlami yaratish; 
9) o„quvchilaming intellektual xordig„ini tashkil etish. 
ATning qo‟llanilishi o‟quv jarayonini jadallashtirish o‟quvchilar faoliyatining 
quyidagi turlarini tashkil etish imkonini beradi: 
1) axborot-o‟quv faoliyati; 
2) o‟quv-o‟yin faoliyati; 
3) eksperiment-tekshirish faoliyati; 
4) mustaqil faoliyat. 

---

Bu faoliyat turlari o‟qituvchi va o‟quvchilar tomonidan ATdan bilish va mustaqil 
bilish quroli sifatida faol foydalanishga bilimlarni mustaqil taqdim qilish va 
olishga, atrof-borliqni o‟rganish jarayonida “mikrokashfiyotlar” qilishga 
yo‟naltiradi. O‟qish jarayonida ATdan foydalanish an‟anaviy ta‟lim shakllari va 
metodlarini ta‟minlashdan ko‟ra ko‟proq o‟quvchilarning shaxsiyatli-orientirlangan 
rivojlanishiga yordam beruvchi variativ metodikalarni yaratish uchun zarurdir. 
O‟qituvchi tomonidan sanab o‟tilgan faoliyat turlarini ATdan foydalanib tashkil 
etilishi uning ATdan amaliy foydalanish va o‟quv jarayonida ularni metodik 
qo‟llash sohasida maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo‟lishi talab qilinadi. 
O‟quv jarayonida ATdan foydalanishning metodik ma°sadga muvofi°ligi ATning 
imkoniyatlarini hisobga olib, undan foydalanishning asosiy yo‟nalishlariga 
to‟xtalamiz. 
1) turli shakllardagi axborotni global va lokal tarmoqlarda qidirish, uni qayd etish, 
yig‟ish, to‟plash, saqlash, ishlov berish va uzatish; 
2) eksperiment natijalarini ishlab chiqish; 
3) real ob‟ektlarni (o‟quv robotlarini) boshqarishni amalga oshirish; 
4) virtual modellar bilan kompbyuterli eksperimentlar tashkil qilish va o‟tkazish; 
5) o‟quv faoliyatini avtomatlashtirilgan nazoratini tashkil etish; 
6) turli vazifali pedagogik dasturiy vositalarni (PDV) ishlab chiqish; 
7) didaktik va metodik materiallarni yaratish; 
8) o‟quv vazifali WEB-saytlarni yaratish; 
9) o‟quvchilarning intellektual xordig‟ini tashkil etish. 
Boshlang‟ich maktabning o‟quv jarayonida ATdan foydalanishning bu sanab 
o‟tilgan hamma yo‟nalishlaridan u yoki bu darajada foydalaniladi. ATdan metodik 
materiallarni (dars ishlanmalari, metodik tavsiyalar va h.k.larni) va didaktik 
materiallarni (illyustrativ, qiziqarli material, kartochka- topshiriqlarni ishlab 
chiqish, intellektual o‟yinlar va viktorinalarni tashkil etish, turli vazifali PDVni 
yaratish eng ko‟p foydalaniladi. ATdan foydalanib yaratiladigan didaktik material 
turlariga va PDV tiplariga batafsilroq to‟xtalamiz. 

---

T.r. Didaktik material turi 
Dasturiy mahsulot 
1 
Bosma tarqatma material (kartochka-topshiriqlar, 
krossvordlar, rebuslar, sxemalar, jadvallar, eslatmalar 
va boshq.) 
MS 
Word, 
MS 
Publisher, Paint 
2 
Bosma illyustrativ material 
MS 
Word, 
MS 
Publisher, Paint 
3 
Bosma blokli test (ochiq, yopiq) 
MS Word 
4 
Elektron test (ochiq, yopiq), krossvord, rebuslar 
(natijalarni avtomatik ishlab chiqilmasdan) 
MS Word 
5 
Elektron test (ochiq, yopiq), krossvord, rebuslar (joriy 
va yakuniy natijalarni avtomatik ishlab chiqish bilan) 
MS PowerPoint 
6 
Elektron test (ochiq, yopiq), krossvord, rebuslar (joriy 
va yakuniy natijalarni avtomatik ishlab chiqish bilan) 
MS Word, Paint 
7 
Taklif qilingan ob‟ektlarni tasniflashga doir elektron 
didaktik material, tayyor elementlardan ob‟ektlarni 
loyi
3
alash) 
MS Word, Paint 
8 
Eksperiment, kuzatishlar, anketa so‟rovi va h.k. 
natijalarni ishlab chiqish uchun shablonlar 
MS Word 
9 
Multimedia namoyish qilinadigan material 
MS PowerPoint 
10 
Elektron ma‟lumotnomalar, ma‟lumotnoma jadvallar MS 
Excel, 
MS 
Access 
11 
Materialni mustaqil o‟rganish uchun elektron 
multimediali materiallar 
MS PowerPoint 
Boshlang‟ich maktabda eng ko‟p foydalaniladigan didaktik material uni ishlab 
chiqish uchun Mikrosoft korporatsiyasining zaruriy ATlari 2-jadvalda taqdim 
qilingan.Bosma tarqatma materialni ishlab chiqish o‟qituvchi uchun eng sermehnat 
ish, agar gap topshiriqlarning bir tipli variantlarini nusxa qilib ko‟paytirish 
to‟g‟risida boradigan bo‟lsa, egsh mashaqqatli ish ham bo‟lib kelgan. Bu 

---

o‟qituvchilarning Word matn protsessorida ishlash texnologiyalarini tez 
o‟zlashtirishga olib keldi. 
Word matn protsessori hozirgi vaqtda MS Office paketidagi juda 
ommaviylashgan va yaxshi o‟zlashtirilgan dasturiy vositadir. SHunga qaramasdan 
o‟qituvchilar tmonidan uning juda keng imkoniyatlaridan juda kichik qismigina 
foydalanilmoqda.