£ , /'w vəli Əliyev

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
76
icrasında  (ölü  yakma,  toplu  defnetme,  kabre  eşyaların  konulm asında) 
kendini gösterir.
Karabağın  Hankendi,  Haçınçay,  Borsunlu,  Üçtepe  höyüklerinde 
bulunan  defnetme  merasimi  izlerine;  İnceçay,  Genceçay,  Şamhorçay, 
havzalannı da içine alan,  Şeki bölgesine kadar uzanan geniş bir arazide 
de rastlanmaktadır.  Bu amil, sözedilen arazilerde yerleşen, ilk tunç devri 
sakinlerinin  etnik  köken  itibariyle  birbirine  yakın,  eski  Türk  halklan 
olduğunu isbat eder.
ORTATUNÇ DEVRİ.
Tunç devrinde Karabağ'da üretime yardımcı  aletlerin keşfi,  üreti- 
min bütün alanlarında özelliklede metalişlem e ve çöm lekçilikte hızlı bir 
gelişim e sebep oldu. Bu tür gelişme süreci, orta tunç devrinde yeni bir ol- 
gunlaşma döneminin başlangıcı oldu.  Karabağ'ın Nahçıvan'la, Ön Asya 
ve Yakın Doğu ülkeleriyle ticari ilişkileri hız kazanmış, bu diyarda şehir 
tipli yerleşim m erkezleri kurulmuştur. Çağım ızdan XXIII - X V  asır önce 
Karabağ'da yaşayan azınlık taifeler, bu m erkezlerin çevresinde toplana- 
rak büyük taife  ittifakları  kurmuşlardır.  Üzerliktepe,  Göytepe,  Çinarte- 
pe, Karaköpektepe, Güneştepe, Hantepe, Uzun tepe, M eynetepe, Şomu- 
lutepe, Kültepe, Nergiztepe, Ağtepe, Tokmaktepe, Büyüktepe, Düyü te- 
pesi, Gertepe, Çakallıtepe, vs. tunç devri yerleşim  birim lerinde yapılan 
kazılar bu tezi destekler mahiyettedir.
Yerleşik ekincilik ve  hayvancılıkla  uğraşan halklara  ait bu yerle- 
şim birimlerinden, özellikle de onlara ait kabir abidelerden edilen somut 
kültür öm ekleri, K arabağ'da yaşamış orta tunç devri sakinlerinin üretimi 
ve geçim  seviyesinin,  dini-idyalojik görüşlerinin,  yüksek m edeniyetler 
seviyesine ulaştığını gösterir.
Ekonomik  ve  askeri  cihetten  üstün  durumda  olan  hayvan  besle- 
yicileri, topraklarım daha da genişletmiş, ganim et elde etme ve daha zen- 
gin olm a arzusuyla komşu taifelere baskm lar düzenlemiştir. Topluluklar 
arasında m eydana gelen bu çatışmalar sebebiyle,  bazı  yerleşim  çevresi 
korum a amaçlı surlarla çevrilmiştir.
K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
77
Karaköpektepe tunç devri savunma duvarları
Bu tür etrafı surlarla çevrili Üzerliktepe, Karaköpektepe, orta tunç 
devri  yerleşim  m erkezlerinde  yapılan  arkeolojik  incelem ler  sonucu
zengin parçalar elde edilmişdir.
İlk şehir merkezi olan Üzerliktepe'nin etrafı çiğ kerpiçten örtülmüş 
burçlar  ve  destek  duvarları  (kontrfors)  ile  sağlamlaştırılmıştır.  Kara- 
köpektepe şehir merkezi ise büyük kaya parçaları ve çay taşlarından inşa 
edilmiş  muhteşem  surlarla  çevrelenmiştir.  K araköpektepe  kale  duvar- 
larının  temeli,  büyük  kaya  parçalarıyla  örülmüş,  içi  ise  çay  taşlarıyla 
doldurulmuştur.
Şimdiki  Ağdam   şehrinin  doğusunda  yer  alan  Üzerliktepe,  eski 
şehir merkezlerinden biriydi. Üzerliktepe, eski kale şehri tasarlanmış, mi- 
mari plana sahip olup, iki bölümden oluşur.
Şehrin  Narınkala  bölümü,  büyük,  çiğ  kerpiçlerden  inşa  edilmiş 
muhteşem  surlarla çevrilidir. N arınkala'da birlikte yaşayan taife birlikle- 
rine  ait  sosyal  binalar  ve  zengin  sımfa  ait  inşaatlar  yer  almaktadır. 
N isbeten yoksul kesim kale duvarlarına yakın yerlerde ikam et etmiştir.
Üzerliktepe'de  kalıntıları  bulunan,  ağaçtan  ve  suvanmış,  kil 
karışım ıyla  yapılmış  evler,  büyük  ihtimalle  bu  fakir  sınıfa  aittir.  Bu

---

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
78
Üzerliktepe evleri
evlerin inşaatında ağaç ve kil karışımh harçtan yararlanmış, döşem e kille 
sıvanmıştır.  Evlerin  içinde  taş  ocaklar  ve  kuyular  vardır.  Ocaklarda 
yanmış  tahıl kalm tılarına rastlanmıştır.  Bir evde kilden kadm   fıguru ve 
keşitli ev eşyaları ortaya çıkmıştır.
Günlük  kullanım   ve  üretimde  kullanılm ak  üzere  hazırlanan  kil 
kaplar siyah, gri, kırm ızı renkte olup bol çeşitlidir. M onoxrom boyalı se- 
ramik ürünler ve m inyatür hacimli, iyi cilalanmış siyah ve gıri kaplar tam 
birsanateseridir.
Üzerliktepe,  Karaköpektepe  tunç  devri  yerleşim   brim lerinden 
bulunm uş gıri ve siyah cilalı, üzeri damgalama ve kesme tekniği ile süs- 
lenmiş,  sade ve boyalı kaplar, çıkrık igi başlıkları, boncuklar,  çeşitli taş 
aletler,  süs  eşyaları, kilden yapılmış küçük heykeller,  çağımızdan III-II 
bin yıl öncesinde, eski Karabağ'da, çeşitli  sanat türlerinin şekillendiğini 
gösterir.
Yerleşim  birim lerinin  etrafma  yüksek  surların,  (kontforsların) 
çekilmesi,  orta tunç  devrinde,  Ön Asya  kale  inşaatı  m imarlığının,  eski 
Karabağ mimari kültürüne tesir ettiğini gösterir.
K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
79
Karabağ'ın tunç devrine ait m im aride gözlem nenen inşaat özellik- 
leri,  eski Nahçıvan  ve  Ö n A sya kale  şehirlerinin  sırlarında tatbik  edil- 
miştir.  Bu  benzer hususlar,  Karabağı'ın  eski  şehir merkezlerinin,  Nah- 
çıvan ve Ön Asya kale şehir m erkezleriyle karşılıklı ekonomik, kültürel 
ilişkilerini gösterir.
Karaköpektepe taş ve toprakfıgürler
Orta  tunç  devrinde  K arabağ'da  çiftçilik,  hayvancılık,  bağcılık,
üzümcülük oldukça gelişmiş.
Sabanla ekim  yapılm ası yaygınlaşınca ve biçer-döver aletlerin (dö-
ver, dibek taşı, oraklar v.s.) keşfı ile çiftçilik hızlı bir şekilde gelişmişti.
Ekincilikte  “Triticum  Sativum  L”  ve  “Triticum  durum   Dest”
buğday türleri, “Hordeum  laguneuliform e Bosh kılçıksız arpa türleri ye-
tiştirilm ekte  ve  fazlalık  tahıl  ürünleri  özel  kuyularda  ve  büyük  toprak
küplerde saklanmaktaydı. Bu dönem de üzüm cülük de başlamıştı.
Osteoliji  kalıntılar,  hayvancılıkla  geçinenlerin büyük baş hayvan
beslediğini gösterir.

---