Irkilis belgileri.
Awιzeki so`ylew ha`m jazιwιmιzdag`ι so`zler yamasa ga`pler bir tutas aytιlιp kete bermeydi, intonatsiyalιq irkilis, qιsqa pauza jasaw menen de aytιladι. Bunday jag`dayda ga`ptin` yamasa ga`ptin` quramιndag`ι so`zlerdin` intonatsiyalιq o`zgesheliklerine qaray, sha`rtli irkilis belgileri qollanιladι. Irkilis belgileri ga`ptegi so`zlerdin`, so`z dizbeklerinin` yamasa ga`plerdin` ma`nilik jaqtan tιn`lawshιg`a tu`sinikli, da`l ug`ιnιlιwιn ta`miyinleydi.
Irkilis belgileri de ha`ripler sιyaqlι, jazιwda sha`rtli belgilerdin` biri. Olardιn` sanι onsha ko`p emes. Jazιwda, barlιg`ι bolιp on tu`rli irkilis belgileri qollanιladι.
Olar mιnalar: noqat (.) ko`p noqat (…) sιzιqsha (-) qawιs ( () ) tιrnaqsha («») soraw belgisi (?) u`ndew belgisi (!) qos noqat (:) u`tir (,) noqatlι u`tir (;)
Irkilis belgilerinin` sanι az bolg`anι menen olardιn`, sintaksislik xιzmeti ju`da` ken`. Ma`selen, bir g`ana u`tirdin` o`zi jay ha`m qospa ga`plerdin` quramιnda bir neshe sintaksislik kategoriyalarg`a qatnaslι bolιp keledi. Bul irkilis belgisi jay ga`plerdin` quramιnda sanaw intonatsiyasι menen aytιlg`an birgelikli ag`zalprdιn` arasιna, ayrιmlang`an ag`zalarda, kiris ha`m qaratpa ag`zalarda ga`ptin` tiykarg`ι bo`leginen ajιratιp ko`rsetiwde qospa ga`ptin` quramιndag`ι jay ga`plerdi bir-birinen bo`lip jazιwda qoyιladι.
Irkilis belgilerinin` qoyιlιw orιnlarι ha`r tu`rli. Olardιn` geyparalarι ga`ptin` aqιrιnda qoyιlatug`ιn bolsa, geyparalarι ga`p ishinde, al bazι birewleri ga`ptin` basιnda, ortasιnda qollanιla beredi. Usι sιyaqlι o`zgesheliklerine qaray to`mendegi toparlarg`a bo`linedi.
1. ga`ptin` keynine qoyιlatug`ιn irkilis belgileri. 2. jay ga`plerde qoyιlatug`ιn irkilis belgileri. 3. qospa ga`plerde qoyιlatug`ιn irkilis belgileri.
Irkilis belgilerin anιqlawdιn` teoriyalιq tiykarlarι.
Irkilis belgilerinin` qoyιlιwι ga`ptin` du`zilislik, ma`nilik ha`m intonatsiyalιq o`zgesheliklerine tiykarlanadι.
Sonlιqtan irkilis belgilerin anιqlawdιn` teoriyalιq tiykarι retinde du`zilislik (grammatikalιq) ma`nilik ha`m intonatsiyalιq printsipler basshιlιqqa alιnadι.
Dostları ilə paylaş: |
