198
AZƏRBAYCANIN BATUM BAġ KONS ULLUĞU - Türkiyə və Avropa ölkələri ilə normal iqtisadi və ticarət
əlaqələri saxlamaq, beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrdən müntəzəm və operativ xəbər tutmaq üçün Azər-baycan
Xalq Cü mhuriyyətinin təsis etdiyi nü mayəndəlik. Qara dəniz hövzəsində ən mühüm liman şəhəri, Azərbaycan dəmir yolu
və ağ neft kə mərin in Avropaya çıxış məntəqəsi olan Batumda nü mayəndəlik yaradılmasının zəruriliyini Məhəmməd Əmin
Rəsulzadə 1918 ilin yayında İstanbulda Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı kimi fəa liyyət göstərərkən bildirmişdi.
Azərbaycan Höku məti Batu mun ölkə üçün iqtisadi, ticarət və Avropa dövlətləri ilə ə laqələr qurmaq ba xımından
mühü m əhəmiyyətini nəzərə alaraq, 1918 il noyabrın 10-da orada konsulluq yaratmağı qərara aldı. Doktor Mah mud bəy
Əfəndiyev Azərbaycanın Batumda konsulu təyin edildi. Konsulluğun katibi doktor Əziz bəy Qədimbəyov, kargüzarı
Safuət əfəndi Ağayev idi.
Azərbaycanın Batumdakı konsulluğu ölkəyə aid yüklə rin Batu m liman ında qəbul edilməsi və yola salın ması,
nəqliyyat vasitələri, xüsusən yük vaqonları və vaqon-sisternlərlə bağlı mübahisələrin tənzimlən məsi, d iplo mat ik kuryer və
poçtla əlaqədar məsələlərin n izama salın ması sahəsində mühüm rol oynamışdı.
Konsulluq bölgədə türk və müsəlman əhalinin p roblemlərinin həllində də fəal iştirak edirdi. Məsələn, konsul-luq
1919 ilin mart ay ında bölgədəki A zərbaycan təbəələrinə 10 min rubl, 1919 ilin may ında normal fəaliyyət göstər-məsi üçün
Batu mdakı türk məktəbinə 10 min rubl yard ım etmişdi.
1919 il sentyabrın 27-də konsulluq nəzdində ticarət şöbəsi yaradıldı. Şöbənin tərkibinə yollar, ticarət və sənaye,
həmç inin ərzaq na zirliklərinin nü mayəndələri da xil ed ild i. Hə min ilin oktyabr ayında Batumda kı konsulluq baş
konsulluğa çevrild i. Oktyabrın 18-də Batum baş konsulluğuna Azərbaycan Dövlət bankının mü xb iri vəzifəsi həvalə ed ildi
və Batumda A zərbaycan Höku mətinin hesabına daxil olan vəsaitin Dövlət bankına köçürülməsini tə min et mə k ona
tapşırıldı. Oktyabrın 22-də isə Batu m baş konsulluğunun ticarət şöbəsi yanında Azərbaycan Maliyyə Nazirliyi
nümayəndəliyin in təsis edilməsi qərara alındı.
Azərbaycanın Batu m baş konsulluğu fəaliyyət göstərdiyi dövr ərzində Azərbaycan dövlətinin və vətəndaşlarının
mənafey inin qorun masında mühü m ro l oynamışdı.
Əd.:
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920),Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998;
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998.
AZƏRB AYCANIN DAĞLILAR RESPUB LĠKAS INDA DĠPLOMATĠK NÜMAYƏ NDƏ LĠYĠ A zər-baycan
Xalq Cü mhuriyyətinin xarici ölkələrdə yaratdığı diplo matik nümayəndəliklərdən biri. 1919 ilin fevral-sentyabr aylarında
fəaliyyət göstərmişdir. Cü mhuriyyət Höku mət i Dağlıla r Respublikası ilə müntə zə m ə laqələr yarat maq, Şimali Qafqa zda
baş verən siyasi və hərb i prosesləri yaxından izləmək üçün 1919 ilin əvvəlində Dağlılar Respublikasında diplo matik
nümayəndəlik yaratmağı qərara ald ı. Fevralın ilk günlərində Dağlılar Respublikası höku məti Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyevin diplomat ik nü mayəndə təyin olunmasına razılıq verdi. Fevra lın 25-də Azərbaycan Höku məti
Ə.Haqverdiyevi bu vəzifəyə təyin etdi və Temirxan-Şuraya göndərdi. Azərbaycan diplo matik nü mayəndəliyi martın 28-
də Temirxan-Şu rada fəaliyyətə başladı və elə həmin gün Azərbaycan Xaric i İşlər Na zir-liyinə Denikin ordusunun və rus
kazaklarının Terek v ilayətinə, həmçin in Çeçenistana hücum etmələri haqqında məlu mat göndərdi. Ə.Haqverdiyev 1919 il
martın 30-da öz etimadnaməsini Dağlılar Respublikası hökumətin in sədrinə təqdim etdi, 31-də isə bütün nazirlərlə
görüşdü və Dağlılar parlamentin in iclasının iştirakçısı o ldu.
Dağlılar Respublikası üçün son dərəcə ağır olan həmin günlərdə A zərbaycan diplo matik nümayəndəliyinin
Temirxan-Şurada fəa liyyətə başlaması Dağlılar Respublikası və bütün Şimali Qafqa z xa lqlarına böyük mənəvi və siyasi
yardım idi. Ona görə də A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin bu addımı Şimali Qafqazda sevinclə qarşılan mış,
ruh yüksəkliyi doğurmuşdu. Diplo matik nü mayəndəlik Dağlılar Respublikasındakı Azərbaycan vətəndaşları ilə əlaqə
yaratmış, onların hüquqlarının qorun ması, ehtiyacı olanlara yardım göstərilməsi işin i təşkil etmişdi.
Ə.Haqverdiyev aprel-may ay larında Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliy inə göndərdiyi məlu matlarda Denikin
ordusunun Dağlıla r Respublikasına qarşı hərb i ə məliyyatları, Dağlıla r parla mentində və ict ima i dairə lərdə Dağ ıstanın
Azərbaycanla birləşməsi məsələsinin qald ırılması və bununla bağlı mü zakirələ rin gedişi, may ın 31-də Dağ lılar
Respublikasında general M.Xəlilovun hakimiyyət başına gəlməsi haqqında dəqiq və təfsilatlı informasiya vermişdi. O,
iyunun 7-də göndərdiyi mə lu matda Den ikin o rdusunun bütün Dağıstanı tutması, Port -Petrovsk və Dərbənddəki hərbi
qüvvələrin sayı və tərkib i haqqında bilg i vermiş, yerli əhalinin əhvali-ruhiyyəsini nəzərə alaraq, Cənubi Dağ ıstanın
Dərbəndlə birlikdə Azə rbaycana birləşdirilməsi üçün təcili addımla r atılmasın ı məsləhət görmüşdü.
Azərbaycan diplo mat ik nü mayəndəliyin in bu fəaliyyəti Denikin ordusunun komandanlığ ını qəzəb ləndirmiş, Tere k
və Dağıstan vilayətlə rin in hərbi rə isi genera l Erdelinin tə ləbi ilə Ə.Haqverdiyev 1919 il iyulun 3-də Te mirxan-Şuranı tərk
edərək Azə rbaycana qayıtmalı olmuşdu. Azərbaycanın konsulluq nümayəndəsi yalnız Port -Petrovskdan Azərbaycana
gəlmək istəyənlərə bura xılış vərəqələri verilməsini teşkil et mə k üçün saxlan ılmışdı. La kin general Erdeli Azə rbaycan
konsulluq nümayəndəsinin də fəaliyyətini qadağan etdi. Bununla əlaqədar A zərbaycan xarici işlər nazirliyi 1919 il
oktyabrın 1-dən Azərbaycanın Dağlılar Respublikasındakı diplo matik nümayəndəliyini ləğv etdi.
Əd.:
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998;