189
Zaqafqaziya seymi dağıld ıqdan sonra Seymin Müs əlman fra ksiyasının üzvləri 1918 il mayın 27-də Tiflisdə toplanaraq
yaranmış ağır tarixi şəraitlə bağlı hərtərəfli müzakirələr apardıqdan sonra Azərbaycanın idarəsini öz üzərlərinə götürmək
qərarına gə ldilər və özlərin i A zərbaycan Milli Şurası elan etdilər. Be ləliklə, Azərbaycanın ilk Parla menti fəa liyyətə başladı.
Hə min ic lasda Milli Şuran ın rəyasət heyəti və onun sədri seçild i. Gizli səsvermə yolu ilə Milli Şuranın sədri vəzifəsinə
həmin va xt Batumda Türkiyə nümayəndə heyəti ilə danışıq lar aparan Məhə mməd Əmin Rəsulzadə seçildi. Milli Şuranın
sədri Milli Şuran ın və onun rəyasət heyətinin iclaslarına s ədrlik ed ir, Şuranın işlərinə ü mu mi rəhbərliyi həyata keç irird i.
Milli Şu ranın iclasları p rotokollar vasitəsilə rəsmiləşdirilir, Milli Şuran ın sədri və katibi tərəfindən imzalanırd ı. Milli Şura
adından verilən bəyanatlar, mü raciətlər və b. sənədlər də Milli Şuranın sədri tərəfindən imzalan ırdı.
Əd.:
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 год, Б., 1920;
AZƏRBAYCAN MÜƏLLĠMLƏRĠNĠN BĠRĠNCĠ QURULTAYI - məktəb islahatı sahəsində əsaslı məsələləri
ətraflı müzakirə etmək, lazımi təkliflər hazırlayaraq, Höku mətə təqdim etmək məqsədilə çağırılmış A zərbaycan
müəllimlərinin ali məclisi. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in qərarı ilə 1919 il avqustun 20-dən sentyabrın 1-dək
Bakıda, birinci realnı məktəbin (indiki A zərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin) binasında keçirilmişdir. Quru ltayın
keçirilməsi üçün Hökumətin 1919 il 2 avqust tarixli qərarı ilə Xalq Maarifi Nazirliy inin sərəncamına 35600 manat
məb ləğində vəsait ayrılmışdı. Qurultayda Azə rbaycanın bütün bölgələrini və tədris müəssisələrini tə msil edən
nümayəndələr iştirak edird i. Quru ltayı Türk Müəllimləri İttifaq ının sədri Ağa bəy İsrafilbəyov açaraq qurultay işti-
rakçıların ı onun məqsəd və vəzifələri ilə tanış etmişdi.
Qurultayın Xalq Maarifi Nazirliyinə təqdim etdiyi təkliflər əsasında, bütövlükdə, məktəb islahatı, xüsusilə təhsilin
mə zmunca milliləşdirilməsini əsas tutan proqram və dərsliklərin nəşri üzrə müvafiq lay ihə hazırla maq məqsədilə Höku mət
komissiyası yaradıldı. 1919 il noyabrın 7-də Maarif Na zirliyi yanında yaradılan islahat ko missiyasına xalq maarifi nazirinin
müavini Həmid bəy Şahtaxtlı (sədr), Nurməmməd bəy Şahsuvarov, Azad bəy Əmirov, Fətulla bəy Rzabəyov, Sultanməcid
Qənizadə, Abdulla bəy Əfəndizadə, Sara xanım Yaqubova, Sara xanım Xuramoviç, Əh məd bəy Pepinov, Xədicə xanım
Ağayeva, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, Cabbar bəy Orucəliyev və Saleh bəy Vəkilov daxil idilər. Ko missiya qarşısında növbəti
dərs ilinin əvvəlinə kimi mə ktəb islahatı, o cü mlədən təhsilin mə zmunu ilə bağlı məsələ lərin həlli ü zrə Höku mət proqra mını
hazırlamaq vəzifəsi qoyulmuşdu. Cü mhuriyyət Höku mətin in devrilməsi nəticəsində komissiya öz işini başa çatdıra bilməsə
də, həmin məsələ lərin həlli üzrə müəyyən işlər də görülmüşdü.
Əd
.: Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
Aзepбaйджанская Pecnублика (документы и материаль, 1918- 1920) . Б., 1998;M ərdanov M ., Quliyev Ə., Azərbaycan təhsili Xalq
Cümuhuriyyəti illərində (1918-1920), B., 2003.
AZƏRBAYCAN MÜVƏQQƏTĠ ĠNQĠLAB KOMĠTƏS Ġ (AMİK), Azərbaycan H ə r b i- İ n q i la b K o mit ə s i,
A z ə r b a y c a n İ n q i l a b K o m i t ə s i - Aprel işğalı (1920) nəticəsində Şimali Azərbaycanda yaradılmış a li dövlət
hakimiyyəti orqanı. 1920 il apre lin 28-də A zərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Ko mitəsi tərə findən elan
olunmuşdu. AMİK-in tərkib inə Nəriman Nərimanov (sədr), Əliheydər Qarayev, Həmid Su ltanov, Qəzən fər Musabəyov,
A.Alimov, M irzə Davud Hüseynov, Dadaş Bünyadzadə daxil idilər. Nə riman Nə rimanov AMİK-in tərkibinə qiyabi olaraq
daxil edilmişdi. AMİK Bakı şəhəri və Azərbaycan əhalisinə 1920 il 28 aprel tarixli mü raciətində "Müsavat" partiyası
hökumətin in devrild iyin i, əvəzində fəhlə-kəndli hakimiyyətinin qurulmasını bəyan etdi. Müvəqqəti İnqilab Ko mitəsinin
həmin tarixli qərarı ilə A zərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Xa lq Ko missarları Sovetinin t ərkibi təsdiq olundu. AMİK-
in yerlə rdəki orqanları qə za, nahiyə, kənd inqilab ko mitələ ri id i. Bu orqan Azə rbaycan SSR Mə rkə zi İcra iyyə Ko mitəsinin
təşkilinə qədər (1921 il, 19 may) fəaliyyət göstərmişdir.
Əd.: Декреты Азревкома, Б.,1988.
AZƏRBAYCAN ORDUS U, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Ordusu - Şimali A zərbaycan müstəqillik
qazandıqdan sonra Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in yaratdığı milli ordu. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti
silahlı qüvvələrin in təşkilinə Cü mhuriyyətin elan edildiy i gündən başlanmışdı.
Yeni yaradılacaq ordunun əsasını Müsəlman korpusu təşkil edirdi. Ordu quruculuğuna rəhbərlik üçün ilk Höku mət
kabinəsinin tərkibində Hərb i Na zirlik də nəzə rdə tutulmuş və Xosrov Paşa bəy Sultanov hərbi nazir təsdiq edilmişdi. La kin
bu kabinənin bura xılması ilə hərbi na zir və zifəsi də ləğv edilmiş və Azə rbaycanda ordu quruculuğu prosesinə rəhbərlik
Höku mətin qərarı ilə Qa fqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşaya həvalə olunmuşdu. Hökumət strukturunda isə
Qafqaz İslam Ordusu komandanlığı ilə əlaqələri nizamlayacaq hərbi işlər üzrə baş müvəkkil vəzifəsi təsis olun muş və
İsmayıl xan Ziyadxanov bu vəzifəyə təsdiq edilmişdi.
1918 il iyunun 26-da Hö ku mətin qərarı ilə Müsəlman korpusu Əlahiddə Azərbaycan korpusu adlandırıldı və onun
ştat cədvəlində qismən dəyişiklik edildi. General-leytenant Əlağa Şıxlinski korpusun komandiri kimi vəzifəsini yenə də
davam etdird i.
Ordu quruculuğu sahəsində irəliləyişə nail olmaq üçün Höku mət b ir sıra tədbirlər həyata keçirdi. İyun ayının əv-
vəllərindən Gəncə Hərbi Mək təbi fəaliyyətə başladı. Hö ku mətin qərarı ilə çağırışçıla r üçün yaş senzi 19 yaşa endirildi.