Bozor tizimida sug'urta faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi va
davlatning o'mi ijobiy natija beradi. Vaholanki iqtisodiyotga
davlatning aralashuvi
zarurligini XVIII asrdayoq markantilistlar isbotlab bcrishgan cdi. Baxslashayotgan
tomonlardan biri sug‘urta faoliyati tizimi o'zini-o'zi boshqarish va tartibga solish
mumkinligini isbotlashga jon-jahdi bilan urinib, davlat statistika va nazoratchi
vazifasini o'tashi lozim deydi.
Boshqa tomon esa tamoman buning aksini isbotlashdan charchashmayapti.
Ulaming fikricha, bozor tizimida sug'urta faoliyatini, o‘zini-o‘zi tartibga solish
qobilyati shunchalik pastki, u butun iqtisodiyot va uning
ayirim tarmoqlari tang
holatga tushmasdan tiklanib olishini ta'minlay olmas va iqtisodiy taraqqiyot darajalari
tuzilma jihatdan baravar boiishini kafolatlay olmasligi mumkin.
Sug'urtaning o‘zini-o‘zi boshqara olmasligini isbotlashga uringan iqtisodiy
tafakkurdagi ikkinchi oqim XX asrda yuzaga keldi. Bu paytga kelib kapitalistik bozor
tizimi qariyib 400 yildan beri rivojlanib kelayotgan cdi. Lekin ayni chog'da uning
kamchilik va nuqsonlari ham namoyon bo‘lgan edi. Tarixning o‘tish va keskin
burilish darajasida davlatning ahamiyati ayniqsa katta boiadi. Bunda asosan bir
iqtisodiy tizimdan boshqasiga ortish va jahon moliyaviy inqirozi davrlari nazarda
tutilmoqda.
Aytib o'tish joizki sanoati rivojlangan mamlakatning sug'urta tizimi ko'plab
ishlab chiqarilgan normativ hujjatlaming yetarliligi, sug‘urtalanuvchi gumhlaming
ehtiyojlarini qanoatlantirilishiga aniq qaratilganligi bilan ajralib turadi.
Unga bir
tomondan sug'urtalanuvchilaming eng murakkab talablariga javob bcra oladigan.
moslashgan va ishlab chiqarilgan sug‘urta qoidalari. yo'riqnomalari xosdir.
Ikkinchi tomondan esa u jamiyat oldida yuzaga kelayotgan nihoyatda ntuhim
muammolami ba’zi hollarda hal eta olmavdi. Bundan tashqari, sug'urtaning quyida
keltirilgan muammolarini hal qila olmasligi sug'urta faoliyatining davlat tomonidan
tartibga solinishi zarurligini tabiiy ravishda shart qilib qo‘yadi.
1. Sug‘urta taraqqiyoti ko‘lamini keskin rivojlanib borishi xalqaro iqtisodiy
aloqalami mustahkamlaydi. Sug'urta taraqqiyoti shunchalik ko‘p qirrali va shundav
muammolami o‘z ichiga oladiki hatto eng yirik ayrim kompaniyalar ham ulami
uddalay olmaydi. Sug'urta faoliyatini siyosiy moliyaviy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan
nazorat qilish mamlakat uchun strategik ahamiyatga ega.
2. Sug‘urta sohasining rivojlanishi, o'z mohiyatiga ko‘ra
raqobatli
iqtisodiyotning boiishini inkor etadigan monpolivalar, ulkan kompaniyalar vujudga
kelishiga olib keladi. Vaholanki. ulami ana shu iqtisodiyot dunyoga keltirgan.
3. Bozor iqtisodiyotining siklik rivojlanishi vaqt-vaqti bilan ijtimoiy va
iqtisodiy tanglik oqibatida har xil o‘zgarishlar boiishiga olib keladi. Faqat davlatgina
oVining
siyosiy,
iqtisodiy,
qonuniy
mexanizmlari
orqali
muvozanatni
barqarorlashtirishi yoki muvozanatning tiklanishiga yordam berishi mumkin.
4. Davlat o‘zini nazarga olishga majbur qila olsagina, hech kimga va hech
nimaga bog'liq bo'lmagan iqtisodiy qudratga, aniqroq aytganda mulkka ega
boMsagina ichki hamda tashqi siyosatni samarali olib borishi mumkin.
Davlat ushbu
qudrat asosida o'zining sug‘urta faoliyati nazoratini ishlab chiqarishini tashkil etadiki,
u
boshqa
ishlab
chiqarishlardan
yirikroq,
turg'unroq,
baquwatroq
va
moslashuvchanroq bo'ladi. Binobarin, unda mulkchilikning boshqa shakllaridagi
64
korxonalar bilan nafaqat davlat byudjeti yo'lida. balki iqtisodiy faoliyat subyektlari
darajasida ham munosabatlar avj oladi.
5. Ho/.irgi zamon sug'urta faoliyatida rivojlanish ko'lami kattalashibgina
qolmasdan, uning salbiy oqibatlari ham namoyon bo'ladi. ya’ni sug'urtalovchi
tomonidan sug'urtalanuvchiga ko'rsatilgan xizmatlari yuzasidan har xil xatoliklarga
y o ‘1 qo'yilishiga olib kelmoqda. Umuman olganda bu kamchiliklami oldini olish
chora-tadbirlari albatta davlat tomonidan nazorat qilinishi lozim.
6. Davlat o ’zining ijtimoiy sivosati bilan ham. iqtisodiyoti bilan ham kuchlidir.
U moddiy boyliklaming taqsimlanishi va ayniqsa qayta taqsimlashni tartibga soladi,
fuqarolaming qonun oldidagi tengligini. shaxsiy
hamda iqtisodiy erkinligini
ta'minlaydi. taxqirlash. kamsitish, haq-huquqini cheklab qo‘yishning barcha
ko'rinishlariga qarshi kurashadi va hokazo.
Davlat zimmasiga bozorda faoliyat ko'rsatadigan sug'urtalovchilar va
sug'urtalanuvchilar huquqlarini ntuhofaza qilishdek jiddiy vazifa yuklanadi. Bozor
munosabatlariga asoslangan, kattagina tanlash erkinligini taklif etgan sanoatli
jamiyatni huquqiy tizimsiz. qonun ustuvorligisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. deb
ta'kidlaydi taniqli ingliz sotsiologi Karll Popper. Subyektlar iqtisodiy faoliyatlarini
yaxshi amalga oshirishlari uchun qonun bilan himoyalangan bo'lishlari zarur.
Sug'urta bozori tashqi ta'sirsiz, o‘z-o'zidan yuzaga kelishiga qaramay, jamiyat
oldida turgan iqtisodiy vazifalami hal etishga qodir boigan mexanizmdir. Biroq bu
hoi davlat o'ynashi lozim bo'lgan rolni inkor etmaydi. Jamiyat
iqtisodiy tuzilishining
eng mukantmal ko'rinishi turli muammolami hal qilish uchun davlat tomonidan
tartibga solish mexanizmidan foydalanishni nazarda tutadi.
Dostları ilə paylaş: