00 film k 05 giris

77
müzisyeni (Ugo Tognazzi), olaylara hiçbir ahlaki standart
uygulamaya kalk›flmayan bir seyircinin merak›yla
gözlemler. Gülecek misiniz, yoksa a¤layacak m›s›n›z;
hokkabazl›k kapasitesi için kahramana hayran m›
kalacaks›n›z, yoksa imkâns›z› baflarmaya çal›flt›¤› için
onu suçlayacak m›s›n›z, asla bilemezsiniz. 
Bir ‹talyan pop flark›c›s›n›n baflrol oyuncusu olarak
ç›k›fl yapt›¤› (bu flark›c› birkaç y›l sonra kendi filmlerini
yönetecektir) 1968 yap›m› Serafino, bir taflra komedisinin
pastoral cazibesine sahiptir. Bafl kahraman›, etraf›
doland›r›c›lar ve sahtekârlarla çevrilmifl ve kendi nefleli
sükûnetini kaybetmeden hepsini faka bast›rmak için
do¤al kurnazl›¤›n› kullanan, kelimenin tam anlam›yla
taflral› bir ahmakt›r. Baflka bir pop idolü, Gianni Morandi
için bir araç gibi görünen 1970 yap›m› Le castagne sono
buone / Nefis Kestaneler ise, Germi için apaç›k bir
emekliye ayr›l›flt›r. Resmi olarak son filmi olan, kendi
sosyal statüsünün üstündeki güzel bir kad›na s›r›ls›klam
âfl›k olman›n öfkesini keflfeden utangaç ‹talyan rolüyle
Hollywood’daki kariyerine mola veren Dustin
Hoffman’›n baflrolünü oynad›¤› 1972 yap›m› Alfredo
Alfredo / Çapk›n Damat, baz› ‹talyan elefltirmenlerce
takdir görmüfltür. Ancak, Hoffman’a öyle berbat bir
dublaj yap›lm›flt›r ki birçok sahnesi mahvolmufltur.  
Henüz 60 yafl›na gelmemiflken ve o yafltaki birçok
baflka yönetmen ikinci bahar›n› yaflarken Germi, Amici
miei / Sevgili Dostlar›m’› yazar ve çekime bafllamaya
haz›rlan›r. Kendisi ve baz› arkadafllar› hakk›nda duygusal
bir otobiyografidir bu. Hepsi de son derece sayg›n ve
hayatta önemli yerlere gelmifl, aras›ra buluflup, yetiflkin
akl›na sahip sorumsuz yeniyetmeler gibi davranan,
normal yaflant›lar›na dönmeden en girift eflek flakalar›n›
büyük bir titizlikle planlay›p hayata geçiren olgun
insanlar›n hikâyesidir. Bütün bunlar, yaflamda da oldu¤u
gibi, aralar›ndan biri aniden ölünceye dek böyle devam
eder. Dört kahraman›n›n her birine karfl› gösterdi¤i derin
anlay›fl ve sempatiyle, bu kahramanlara bahfletti¤i
i¤neleyici ironiyi fazlas›yla yumuflatt›¤› en kiflisel eseri
olacakt› bu. “Yaflam taraf›ndan tutsak al›nmaktan
kaç›nman›n tek yolu, sonuna kadar onunla dalga
geçmektir”, derdi hep. Bu sözler, bu filmin ruhunu
mükemmel bir flekilde betimler. Germi sar›l›ktan ölmüfl
ve bu filmi tamamlayamam›flt›r. Dostu Mario Monicelli,
senaryoya, noktas›na, virgülüne kadar sad›k kalarak
filmin yönetmenli¤ini üstlenir. Ve film 1975’te nihayet
vizyona girdi¤inde, aç›l›fl jeneri¤inde flunlar yaz›l›d›r:
“Mario Monicelli taraf›ndan yönetilen bir Pietro Germi
filmi.” Gerçek dostlu¤un karfl›l›¤›d›r bu.
PIETRO GERMI
Dan Fainaru
For some peculiar reason, he was never given the credit
he deserved. Fellini, who had worked with him on
several of his early scripts and was a close friend, used
Amerikal› komedyen Ernie Kovacs ve Alberto Sordi
be¤enilmeyince, o devreye girer. Böylece Mastroianni,
Mario Monicelli’nin  I soliti ignoti / Toto Gangster’inde
canland›rd›¤› kiflili¤inin baz› özelliklerini kullanarak ve
buna Germi’nin b›y›¤›n› ve kendi yapmac›k tav›rlar›n›
ekleyerek, o meflhur uyufluk, tembel, miskin karakteri
yarat›r. Sonuç, sosyal konumunun onaylad›¤› a¤dal›, kof
bir nezaketle de olsa sürekli sevimli görünmeye
çal›flmas›na karfl›n, korkunç cinayet hayalleri kuran bir
y›lan›n mükemmel bir karikatürüdür. Görüntüsünü
tan›nmayacak flekilde de¤ifltiren makyaj›, yani, aln›n›n
ortas›nda birleflen iki kal›n kara kafl›yla Daniela Rocca,
bir kerelik zaferini asla aflamam›fl ve bu filmdeki rolüyle
tamamen özdefllefltirildi¤i için baflka hiçbir role
yaklaflamam›flt›. Niteliklerini takdir eden Oscar
ödülleriyle her yerde alk›fllanan ve hâlâ Germi’nin en
tan›nan yap›t› olan bu film, sadece bafl karakterin de¤il,
etraf›ndaki bütün di¤er karakterlerin de ahlaki çifte
standartlar›n›n da alt›n› oyan muhteflem bir kara mizah
örne¤idir. 
1964 yap›m› Sedotta e abbandonata / Aldat›lm›fl ve
Terkedilmifl ve 1965 yap›m› Signori e signore / Baylar ve
Bayanlar adl› filmleri de ayn› çizgide yarat›ld›. Birincisi,
Sicilya’da bir damat, gelinin reflit olmayan k›z kardefliyle
yatt›ktan sonra, art›k bâkire olmad›¤› için onunla
evlenmeyi reddetti¤inde neler olaca¤›n› anlat›r. Böylesine
bir durumda çok normal olan insani bir kendine
ac›nd›rmay› mükemmel biçimde yans›tarak bu zekice
ama zalim komediyi sonuna kadar tafl›yan, aile onurunu
korumak zorunda olan ve çaresizlik içinde akl›na gelen
bütün kurnazl›klara baflvuran, k›zlar›n babas› rolündeki
Saro Urzi’nin fevkalade oyunculu¤udur. Tek bir bafll›k
alt›nda toplanm›fl üç k›sa öyküden oluflan ve ahlaki
de¤erlerin daha iyi olmad›¤› aflikâr olan Venedik
bölgesinde geçen  Signori e signore’de ise Germi, ‹talyan
ahlaki de¤erleriyle alay etmeyi daha da ileri götürür.
Baflka birinin kar›s›yla olan iliflkisini rahatl›kla
sürdürebilmek için iktidars›z oldu¤u söylentisini yayan
bir adam; terk edilen kar›s›ndan, Vatikan saray›na kadar
herkesi floke eden evlilik d›fl› bir iliflki; k›z›n›n say›s›z
âfl›klar›ndan birini mahkemeye vermek üzereyken
kendinden daha yafll› bir kad›n›n kollar›nda yasak cinsel
iliflkinin zevkini keflfeden bir baba. Onu kötüleyen
kiflilerce afl›r› ahlakç› olmakla suçlanan Germi, asl›nda,
hiçbirine fazla sevgi göstermeksizin günahkârlar› günah
ifllerken göstermekten son derece keyif al›yor gibi
görünür. Bu günahkârlar, flehvetle birbirlerini aldat›p
suiistimal eder ve ironisi ço¤u zaman safi bir kötü
niyetlili¤e dönüflen Germi’nin gözünde bafllar›na gelen
her felaketi hak eder.
Bu noktadan sonra Germi’nin kariyeri anlafl›lmaz bir
flekilde bilinmeyen istikametlere do¤ru yönelir. 1967
yap›m› L’Immorale / Ahlâks›z’da, üç kar›s› ve farkl›
flehirlerdeki çocuklar›yla aflikâr bir içtenlikle bir tür
“trigami”yi canl› tutmak için türlü hokkabazl›klar yapan,
tipik bir ‹talyan âfl›¤›ndan baflka her fleye benzeyen bir
PIETRO GERMI
76
bir sonu seçmiflti. Gada’n›n kendisi buna ald›rmam›fl ve
filmi onaylad›¤›n› ifade etmiflti. Gizemle karmafl›k bir
olay örgüsünü ve yüksek edebiyat› birlefltirip buna, çok
geçmeden Germi’nin alâmet-i fârikas› haline gelecek olan
güçlü bir ironi çeflnisi eklenmifl bu filmde, Germi’nin
perdedeki en iyi oyunculu¤u da dahil, Franco Fabrizzi ve
Claudio Gora’n›n muhteflem oyunculuklar› sergilenir.
Ayr›ca, k›sa bir süre sonra ‹talyan sinemas›n›n en önemli
kad›n oyuncular› aras›na girecek olan, flafl›rt›c› derecede
etkileyici yeni bir sima, Claudia Cardinale bu filmle
kariyerine bafllar. (Pasolini, Cardinale için, “gözünün
kenar›yla bile rol yapar” diye yazm›flt›r.) ‹talyan Oscar’›
olarak bilinen Nastri d’Argento’da “En ‹yi Senaryo”
ödülünü alan film, Amerikan türlerinde flans›n› deneyen
yabanc›larla genellikle pek ilgilenmeyen “Variety” dergisi
taraf›ndan “‹talya’da çekilen ilk baflar›l› polisiye filmi”
olarak nitelendirildi. 
Bu noktada Germi, izleyiciye ulaflman›n en etkin
yolunun, ciddi ve karmafl›k bir vaaz vermek de¤il,
mümkünse kendilerine ra¤men onlar› güldürmek
oldu¤una kesin karar vermifl gibidir. Bu yaklafl›mla
izleyiciyi daha iyi bir flekilde etkileyebilecektir. Sonraki üç
filminin kazand›¤› büyük baflar›ya bak›l›rsa, bunun
do¤rulu¤u ortaya ç›km›flt›r. Burada Germi, Billy Wilder
dönemine girmifltir. (Bu, karfl›l›kl› bir hayranl›kt›r. Wilder,
Germi’nin her filmini, oturdu¤u Hollywood’a
getirtmifltir.) Kariyerleri aras›nda birden fazla benzerlik
vard›r. Ayr›ca, Germi’nin vatandafllar›na yöneltti¤i
yarg›lay›c› ve i¤neleyici bak›fl›n, Wilder’›n baz›
tutumlar›n› yans›tt›¤›na hiç flüphe yoktur. T›pk› Wilder
gibi Germi de komediyi, kahkahan›n birkaç ad›m ötesine
götürür ve saçman›n s›n›r›na kadar iterek çok keskin bir
sosyal yergiye dönüfltürür. 
Yeni Germi’nin ilk örne¤i, dönemin ‹talya’s›n›n dev
yap›t› olan, 1961’de çekti¤i Divorzio all’italiana / ‹talyan
Usulü Boflanma’d›r. Kar›s›ndan kurtulup yerine seksi genç
kuzenini koymak için ç›rp›nan flehvet düflkünü,
fakirleflmifl bir Sicilya soylusunun, kendi bafl›n› pek
a¤r›tmadan amac›na ulaflmak için harika bir fikri vard›r.
(Sonuçta yine de bafl› biraz a¤r›yacakt›r ama.) Bütün
yapmas› gereken, çirkin kar›s›n›, kendisi kadar itici bir
erkekle bir macera yaflamaya itmek, sonra onlar› suçüstü
yakalay›p kar›s›n› “namus cinayeti”yle öldürmektir.
Sicilya mahkemeleri bu tür cinayetlere çok ba¤›fllay›c› bir
gözle bakar; en az›ndan öykünün geçti¤i dönemde
öyleydi. Alt› ay, en fazla bir y›l hapis cezas›na
çarpt›r›lacak, sosyal statüsünün sa¤layaca¤› konfor ve
prestij düflünülürse, fazla s›k›lmadan cezas›n› doldurup
do¤ruca genç ve seksi kuzeninin kollar›na koflacakt›r.
Yaratt›¤› karakterlere pek hayranl›k duymayan birinin
yarg›lay›c› ve küçümseyici bak›fl aç›s›yla muhteflem bir
flekilde yaz›l›p yönetilmifl bir filmdir bu. Geriye sadece
uygun bir oyuncu seçimi kalm›flt›r. Bu da, filme
dehas›n›n p›r›lt›s›n› katacak olan Mastroianni’nin, flans
eseri ortaya ç›kmas›yla gerçekleflir. Mastroianni, bu rol
için en iyi ihtimalle üçüncü seçenektir. Ancak, ilk iki aday,
(1951) gibi polisiye öyküler; baflroldeki bal›k etinde
Silvana Pampanini ile Latin çeflnisi kat›lm›fl olan,
René Clair ve Lubitsch’in filmiyle baz› benzerlikler tafl›yan
La Presidentessa / Kad›n Baflkan (1952) gibi komediler
yapt›. Il brigante di Tacca del Lupo (1952) eski ustas›
Blasetti’nin tarihsel filmlerine bir selam niteli¤inde
oldu¤u kadar, sevgili Ford’una da bir göz k›rpmad›r:
Burada Ford’un Fort Apache / Kan Kalesi gibi filmlerindeki
Kuzeyli askerlerle K›z›lderililer’in yerini “bersaglieri” ve
da¤ eflk›yas› alm›flt›r. Son olarak, belki de tek klasik aflk
hikâyesi denemesi olan Gelosia / K›skançl›k (1953) gelir.
1954 y›l›nda çekti¤i, befl yönetmenli Amori di mezzo
secolo / Yüzy›l Ortas› Aflk›’ndaki k›sa bölümü en duygusal
döneminin bafllang›c›n› iflaret eder. Bu dönemin
belirleyicileri ise, baflrolünü kendisinin oynad›¤› iki
filmdir: 1956 yap›m› Il ferroviere / Demiryolu ‹flçisi,
sevmedi¤i biriyle evlenmeye zorlayarak k›z›n›n hayat›n›
mahvetti¤ini fark ettikten ve kendisini suçlad›¤› ölümcül
bir ifl kazas›ndan sonra yavafl yavafl kontrolünü yitiren bir
lokomotif kondüktörünü canland›r›r. 1958 yap›m› Uomo
di paglia / Çerden Çöpten Bir Adam’da ise, k›sa süren yaz
aflk› yüzünden, hem iliflkiye girdi¤i kendinden çok genç
olan kad›n› hem de o s›rada tatil için köye gitmifl olan
ailesini mahvetmesine ramak kalan bir iflçidir.
Bu dönemi, ‹talyan melodram›na teslim oldu¤unu
düflünen ve iki filmde de sergiledi¤i özy›k›mc› karakterin
derinliklerine ya da bunun yans›tt›¤› ‹talya imgesine
bakmamay› seçen elefltirmenlerin onu hor görmesine
sebep olmufltur. Buna da flafl›rmamak gerekir; çünkü bir
kez daha Germi modaya ayk›r› davranm›flt›r. Ellili y›llar›n
sonunda ülkenin ekonomisi ümit verici iflaretler
vermekteydi, toplumun genel ruh hali de¤ifliyordu,
komedi önem kazanmaya bafllam›flt›. Ayr›ca, Germi’nin
akran› ve arkadafl› olan Monicelli, Comencini ve Risi gibi
sinemac›lar, sonradan “‹talyan usulü komedi” ad›yla
an›lacak olan ve Germi’nin henüz yabanc›s› oldu¤u yeni
bir türü bafllat›yordu. Germi henüz bu türe uzakt›, ama
en sonunda, bu türe nihai damgas›n› vurup bugün hâlâ
“‹talyan usulü komedi” türünün flaheseri kabul edilen
filmini yaratarak, bütün o sinemac›lar› geride b›rakacakt›.
Ama ondan önce, 1951 yap›m› Un maledetto imbroglio
/ Kötülü¤ün ‹çyüzü adl› harika bir polisiye öyküye imza
att›. Bu filmde de bir kez daha kendisi baflroldedir; en iyi
Amerikan detektif öyküsü gelene¤i içinde, önce bir
soygunu sonra da bir cinayeti araflt›ran bir polisi
canland›r›r. Görünüflte detektif bafl karakterdir, ama
asl›nda, gizemin çözümüne do¤ru at›lan her ad›mda,
zengin karakterleri ve yan-öyküleri ortaya ç›kan bir
dram›n katalizörüdür. Carlo Emilio Gada’n›n “Quer
Pasticciaccio Bruto di Via Merulana” adl› ünlü roman›na
dayanan bu film, dönemin ‹talyan elefltirmenleri aras›nda
bölünmeye yol açt›. Çünkü, birinci olarak, Germi,
aksiyonu faflist dönemden al›p 1950’li y›llara tafl›yordu.
‹kinci olarak, kitab›n kas›tl› anlat› bulan›kl›l›¤›na bir
düzen getirmiflti. Üçüncü olarak ise, Gada öyküyü ucu
aç›k bir sonla bitirmesine ra¤men, Germi filminde kesin
PIETRO GERMI

---