0f11aztitul(1-7)
Yüklə 42,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəticənin müzakirəsi
- LAYİHƏ 109 3.5. AKTİV, İNDUKTİV VƏ TUTUM MÜQAVİMƏTLƏRİNİN ARDICIL
- Elektrik rezonansı nədir O hansı şəraitdə yarana bilir Dəyişən cərəyan dövrəsində Om
- İşin gedişi: 1.
108 İnduktiv müqavimət dəyişən cərəyan şiddətinə necə təsir edir? Məsələ. Rəqs tezliyi 50 Hs və gərginliyi 240 V olan dəyişən cərəyan dövrəsinə aktiv müqaviməti çox kiçik olan sarğac qoşulmuşdur. Bu sarğacın induktivliyinin 0,5 Hn olduğunu bilərək təyin edin ( ?????? 3; √2 1,4): a) sarğacın induktiv müqavimətini; b) sarğac dövrəsindən keçən dəyişən cərəyanın təsiredici qiymətini; с) cərəyan şiddətinin amplitud qiymətini. Nəticənin müzakirəsi: Dəyişən cərəyan dövrəsində rəqs tezliyinin 50 Hs və gərginliyin 240 V olması nə de- məkdir? Sarğacın induktiv müqaviməti nədən asılıdır? O, sarğac dövrəsindən keçən cərəyan şiddətinə necə təsir edir: onu artırır, yoxsa azaldır? LED (işıq verən diodlar) lampaları yüksək enerji qənaətinə görə bütün işıqlandırma sis- temlərində geniş tətbiq olunur. LED lampası 220 V dəyişən gərginlik dövrəsinə qoşulma- sına baxmayaraq onun işıq verən diodları çox zəif sabit cərəyanla işləyir. Onları sabit cərə- yanla lampanın gövdəsində yerləşdirilən ya- rımkeçirici diod və tranzistor, sarğac, rezistor və kondensatorlarla təchiz edilmiş mikroelek- trik dövrəsi təmin edir. LED lampası birbaşa sabit cərəyan mənbə- yinə qoşularsa, o işıqlanarmı? Niyə? № Suallar Bilirəm zəif orta yaxşı 1 Dəyişən cərəyan dövrəsindəki rezistorun müqaviməti aktiv, induktiv və tutum müqavimətləri isə reaktiv müqavimət adla- nır. Niyə? 2 Dəyişən cərəyan dövrəsinin tezliyi 50 Hs-dən 5 kHs-ə qədər yüksəldilərsə, induktivliyi 0,1 Hn olan sarğacın induktiv müqa- viməti necə dəyişər? 3 Dəyişən cərəyan dövrəsinin tezliyi 50 Hs-dən 5 kHs-ə qədər yüksəldilərsə, tutumu 5 mkF olan kondensatorun tutum müqa- viməti necə dəyişər? 4 Dəyişən cərəyan dövrəsinin tezliyi 50 Hs-dən 5 kHs-ə qədər yüksəldilərsə, müqaviməti 20 Om olan rezistorun müqaviməti necə dəyişər? NƏ ÖYRƏNDİNİZ? İş vərəqində “Rezistor, kondensator və sarğac qoşulmuş dəyişən cərəyan dövrəsi” mövzusunun anlayış xəritəsini qurun. ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN ARAŞDIRMA 3 TƏTBİQETMƏ süzgəc kondensator lampa yivi plafon işıqverən diodlar LAYİHƏ 109 3.5. AKTİV, İNDUKTİV VƏ TUTUM MÜQAVİMƏTLƏRİNİN ARDICIL BİRLƏŞDİRİLDİYİ DƏYİŞƏN CƏRƏYAN DÖVRƏSİ ÜÇÜN OM QANUNU Tam dövrə üçün Om qanunu belə ifadə olunur: Tam dövrədəki cərəyan şiddəti EHQ ilə düz, dövrənin tam müqaviməti ilə tərs mütənasibdir: I . Rəqs sistemində məcburi rəqslərin amplitudu məcburedici qüvvənin tezliyindən asılıdır. Belə ki, məcburedici qüvvənin dəyişmə tezliyinin qiyməti sistemin məxsusi rəqs tezliyinin qiymətinə yaxınlaşdıqca məcburi rəqslərin amplitudu artır. Nəticədə sistemdə rezonans hadisəsi baş verir: Rezonans – məcburedici qüvvənin dəyişmə tezli- yinin qiymətinin sistemin sərbəst rəqs tezliyinin qiymətinə bərabər olduğu hadisədir: ( ω ω ). Bu zaman məcburi rəqslərin amplitudunun kəskin artması baş verir. Rezonans əyrisinin maksimumunun kəskinliyi sür- tünmə qüvvəsindən asılıdır. Belə ki, 1 əyrisi kiçik sürtünmə qüvvəsinə (maksimum kəskindir), 2 əyrisi nisbətən böyük, 3 əyrisi isə daha böyük sürtünmə qüvvəsinə uyğundur. Bəzən yay aylarında elektrik soyuducu sistemlərindən intensiv istifadə edən iri müəssisələrin yüksək gərginlik xətlərinin izol- yasiyasında deşilmə baş verir. Nəticədə izolyasiya qatında zə- hərli tüstülənmə yaranır və o alovlanaraq yanğın qəzası törədir. Mütəxəssislərin belə fövqəladə hallarda gəldikləri nəticə, adətən, belə olur: “Dövrədə elektrik rezonansı baş vermişdir!” Elektrik rezonansı nədir? O hansı şəraitdə yarana bilir? Dəyişən cərəyan dövrəsində Om qanunu ödənildimi? Təchizat: tezliyi dəyişdirilə bilən gərginlik mənbəyi, rezistor ( 1??????????????????), kondensator ( 100 ??????????????????), dəmir içlikli sarğac (5 ????????????), rəqəmsal multimetr M-3900 (4 əd.) İşin gedişi: 1. Verilən sxemi iş vərəqinə çəkin (a) və ona uyğun elektrik dövrəsini yığın (b) . 2. Multimetrlər dəyişən cərəyan şiddətinə (1- multimetri) və dəyişən gərginliyə (2 4 mul- timetrləri) köklənir. 3. Açarı qapayıb multimetrlərin göstəricilərini 3.6 cədvəlinin uyğun xanalarında qeyd edin. ARAŞDIRMA 1 • KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • Fizika – 10 və 11 (b) A V V V (a) LAYİHƏ 110 4. Cərəyan mənbəyinin EHQ-nin rəqslərinin verilən tezliyə görə ?????? və ?????? müqavimətlə- rini hesablayıb cədvəldə qeyd edin. Cədvəl 3.6. № , ???????????? ??????, ???????????? ?????? , ?????? ?????? , ?????? ?????? , ?????? ??????, ???????????? ?????? , ???????????? ?????? , ???????????? 1 1000 2 1000 3 1000 5. Cədvəl qiymətlərindən istifadə edərək Om qanununa əsasən rezistor, sarğac və kon- densatordan keçən cərəyan şiddətini hesablayın. Alınan qiymətləri 1 multimetrinin göstəri- cisi ilə müqayisə edin. 6. EHQ-nin rəqs tezliyini artırmaqla təcrübəni daha 2 dəfə təkrarlayın. 7. Dövrədən rezistoru açıb aktiv müqaviməti kəskin azaldın ( ?????? → 0) və bu halda cərəyan şiddətinin amplitud qiymətinin necə dəyişdiyini izləyin. Nəticənin müzakirəsi: Dəyişən cərəyan mənbəyinin EHQ-nin rəqs tezliyinin artması ilə dövrədəki cərəyan şid- dəti və hər bir qurğuya (rezistor, kondensator və sarğaca) düşən gərginlik necə dəyişdi? Dövrədə aktiv müqaviməti kəskin azaltdıqda (rezistoru çıxarmaqla) dəyişən cərəyan şiddətinin amplitud qiyməti necə dəyişdi? Niyə? Dəyişən cərəyan dövrəsində Om qanunu ödənildimi? Əvvəlki dərsdə dəyişən cərəyan dövrəsinin xüsusi, demək olar, ideallaşdırılmış hallarını araşdırdınız. Real dəyişən cərəyan dövrələri isə eyni zamanda rezistor, sarğac və kondensatorlar sistemindən ibarət olur. Fərz edək ki, bu hissələrdən ibarət ardıcıl dövrə EHQ-si harmonik ?????? ?????? ?????? ?????????????????????????????? qanunu ilə dəyi- şən cərəyan mənbəyinə qoşulmuşdur (c) . Belə dövrədən ?????? ?????? ?????? ?????????????????? ???????????? ?????? ?????? qanunu ilə dəyi- şən cərəyan keçəcəkdir. Burada ?????? dövrədəki cərəyan şiddəti ilə mənbəyin uclarındakı ümumi gərginlik (EHQ) rəqsləri arasında mövcud olan müəyyən faza sürüşməsidir. Om qanununa görə, dəyişən cərəyan şiddətinin və EHQ-nin (və ya dəyişən cərəyan dövrəsinin uclarındakı ümumi gərginliyin) amplitud qiymətləri bir-biri ilə əlaqəlidir: ?????? ?????? ?????? ??????ə ???????????? ?????? ?????? ?????? . 1 Burada ?????? dəyişən cərəyan dövrəsinin uclarındakı ümumi gərginliyin am- plitud qiyməti, ?????? dəyişən cərəyan dövrəsinin tam müqavimətidir. Dəyişən cərəyan dövrəsinin tam müqaviməti – dövrənin uclarındakı ümumi gər- ginliyin amplitud qiymətinin dəyişən cərəyan şiddətinin amplitud qiymətinə nisbətinə bərabər olan fiziki kəmiyyətdir: ?????? ?????? ?????? ?????? ?????? . Sonuncu bərabərliyin surət və məxrəcini √2 -yə bölsək, Om qanununun dəyişən cərəyan şiddəti və gərginliyin (EHQ) təsiredici qiymətləri üçün də ödənildiyi alınar: ?????? ?????? ?????? . (c) R L U R U L U C C LAYİHƏ Yüklə 42,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|