0f11aztitul(1-7)

127 
 
 Radiolokator – ultraqısa tezlikli dalğalar şüalandıran radioverici və onu qəbul 
edən radioqəbuledicidən ibarət qurğudur 
(e)
.  
 
Radiolokator  radiodalğaları  qısa  impulslar  şəklində  şüalandırır.  Hər  iki  ardıcıl 
impuls  arasındakı  zaman  fasiləsində  lokator  avtomatik  olaraq  obyektdən  qayıdan 
siqnalları  qəbul edən antenə  çevrilir. Beləliklə,  radiodalğaların əks etdiyi obyektə 
qədərki məsafə (
??????) asanlıqla təyin edilir: 
?????? =
??????∆??????
2
. 
Burada 
∆?????? − lokatorun göndərdiyi və qəbul etdiyi siqnal arasındakı zaman fa-
siləsi, 
?????? −işığın vakuumdakı sürətidir.
 
 
 
 
Məsələ. 
Rəqs konturundakı sarğacın induktivliyi 
3 ????????????????????????-dir, kondensatorun tutumu isə 
50????????????
500???????????? intervalında dəyişə bilir. Təyin edin:  
a) konturdakı rəqslərin məxsusi tezliyinin dəyişmə sərhədini;  
b)  anten  dövrəsində  belə  konturu  olan  qəbuledicinin  hansı  uzunluqlu  radiodal-
ğaları qəbul edə biləcəyini.  
Nəticənin müzakirəsi:  
 Rəqs konturundakı rəqslərin tezliyi nədən asılıdır?   
 Qəbuledici anten dövrəsindəki rəqs konturu hansı uzunluq intervalındakı radiodalğaları 
qəbul edə bilər? Bunu necə təyin etdiniz? 
 
 
Bəzən  televizora  baxarkən  qəfildən  ekranda  verilişin  görüntüsünün  pozulması,  səsin  isə 
kənar səslərlə qarışması baş verir. Elə bu zaman yaşayış məntəqəsinin üzərindən uçan təy-
yarənin səsi eşidilir. 
 Müşahidə olunan  hadisənin səbəbini necə izah edərdiniz?
 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
ARAŞDIRMA 
2
TƏTBİQETMƏ 
 
(e) 
Anten 
Anten 
çeviricisi 
Verici
Qəbuledici 
  LAYİHƏ

---

128 
 
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif 
orta 
yaxşı 
1 
Radiorabitə nədir və onun əsasını nə təşkil edir? 
 
 
 
2 
Verici  stansiyanın  rəqs  konturunda 
cərəyan  şiddətinin  zamandan  asılılığının 
şəkildə  təsvir  olunan  forması  necə  əldə 
edilir?  
 
 
 
3 
Şəkildə radioqəbuledicinin sadələşdiril-
miş sxemi təsvir edilmişdir. Təyin edin:  
a) dalğanın lazımi tezliyə hansı element 
vasitəsilə kökləndiyini;  
b) rəqsləri detektə edən qurğunu;  
c) elektrik siqnallarını səs siqnalına çevi-
rən qurğunu. 
 
 
 
4 
Yer səthindəki lokatordan planetlərarası kosmik gəmiyə gön-
dərilən  siqnal  4  dəqiqədən  sonra  yenidən  həmin  lokator 
tərəfindən  qəbul  edildi.  Kosmik  gəmi  Yerdən  hansı  uzaqlıq-
dadır?  
 
 
 
 
 
NƏ ÖYRƏNDİNİZ?
İş vərəqində “Radiorabitə-
nin prinsipləri” mövzusunda esse yazın. 
 
Layihə.
“Radiodalğaların tətbiqləri” 
mövzusunda elektron 
təqdimat hazırlayın.
 
  
 
3.10. İŞIĞIN DALĞA TƏBİƏTİ. İŞIĞIN DİSPERSİYASI 
 
“Radiorabitənin tətbiqləri” mövzusunda hazırlanan 
elektron təqdimatın müzakirəsi:  
 
 Televiziya verilişləri hansı prinsipə əsaslanır?  
 Radiorele rabitəsi nədir?  
 Kosmik  radiorabitə necə həyata keçirilir və onun fiziki əsası nədir?  
 Fototeleqraf (faksimile) rabitə nədir və o necə həyata keçirilir?  
 Radioteleskop nədir, onun iş prinsipi nəyə əsaslanır və hansı məqsədlər üçün istifadə 
olunur? 
 
 Mühitin vakuuma nəzərən sındırma əmsalı hə-
min mühitin mütləq sındırma əmsalı adlanır. 
Mütləq sındırma əmsalı işığın verilən mühit-
dəki  sürətinin  vakuumdakı  sürətindən  neçə 
dəfə kiçik olduğunu göstərir:  
n =
c

. 
 Cisimdən prizmanın üzərinə düşən şüa-
lar  istiqamətlərini  prizmanın  otura-
cağına doğru dəyişir. 
 
 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
• Layihənin müzakirəsi •  
Qruplar üzrə 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika –  9 
  LAYİHƏ

---

129 
 

 
Alimlər bir neçə əsr işığın təbiətinə aid biri digə-
rini inkar edən iki müxtəlif fərziyyəni əsaslandır-
mağa şalışmışlar. Bunlar biri işığın fəzada dalğa 
formasında, digəri isə zərrəciklər seli formasın-
da yayılması fərziyyəsidir. 
 
 İşığın təbiətinə aid hansı fərziyyə doğrudur? 
 

 
Bəzən günəşli gündə yağan yağış-
dan sonra arxası günəşə tərəf dur-
duqda göyqurşağını müşahidə et-
mək olur.  
 Göyqurşağındakı rənglərin düzü-
lüşündə hansısa bir qanunauy-
ğunluq varmı?   
 Niyə göyqurşağını hər zaman 
görmək olmur?
 
 
 
 
İşığın təbiəti. Bir neçə əsr işığın təbiətinə aid iki müxtəlif təsəvvür yer almışdır: 
işığın korpuskulyar və dalğa təbiəti. 
İşığın  korpuskulyar  təbiətə  malik  olması  təsəvvürünün  banisi  İ.Nyutondur.  O 
hesab edirdi ki, işıq zərrəciklər (korpuskul) selidir. Bu təsəvvürə görə işığın düzxətli 
yayılma və qayıtma qanunları asanlıqla izah olunurdu. 
Təchizat:
 
ağ işıq mənbəyi (“Optik şayba” dəstindən), şüşə prizma, kağız vərəq (A4 for-
matda, boz), “Fizika” dərsliyi. 
 
İşin gedişi:  
1. Masanın üzərindəki dərsliyin səthini boz vərəqlə örtün. Prizmanı yan tərəfi üzrə və-
rəqin ortasında yerləşdirin.   
 
2. İşıq mənbəyini işə salıb onu dərsliyin kənarında elə yerləşdirin ki, dar işıq şüası vərə-
qin səthi ilə yayılaraq prizmanın səthə toxunan tilinin üzərinə şəkildə təsvir edildiyi 
kimi düşsün 
(a)
.  
Bu zaman alınan mənzərəni diqqətlə müşahidə edin.
 
ARAŞDIRMA 
 
1
 
Ağ işıq neçə rəngdən ibarətdir?
 
(a) 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Təcrübədə nə müşahidə etdiniz? 
 Şüşə prizmadan keçən ağ işığın rənglərə ayrılması 
onun tərkibi haqqında hansı nəticəyə gəlməyə 
əsas verir? 
 Bu tərkib üzərində diqqətlə müşahidə apardıqda 
onun neçə rəngli şüalardan ibarət olduğu görünür? 
Onlar hansılardır? 
 Hansı rəngli şüa şüşə prizmada daha çox, hansı 
isə daha az sınmaya məruz qalır? Niyə? 
  LAYİHƏ

---