135
əmələ gəlir. Bu şüalar toplanaraq interferensiyanın maksimumluq və minimumluq
şərtlərinə uyğun olaraq interferensiya mənzərəsi – işıqlı və qaranlıq konsentrik hal-
qalar mənzərəsi yaradır.
İşığın dalğa uzunluğunun təyini. Fərz edək ki,
?????? ??????ə ?????? koherent dalğa mənbələri arasındakı məsafə
mənbədən ekrana qədərki məsafədən çox-çox kiçik-
dir
(j)
:
?????? ≪ ??????. Belə halda ?????? ??????ə ?????? mənbələrindən şüa-
lanan işıq dalğaları koordinatı
?????? olan ekrandakı
m
nöqtəsinə, demək olar, paralel gəlir. Bu şüalar arasın-
dakı yollar fərqi:
∆?????? = ?????? − ?????? = ?????? ∙ ????????????????????????.
bucağı kiçik olduğundan: ????????????????????????
?????????????????? =
.
Bu hal üçün interferensiya maksimumu alınır:
?????? ∙
??????
??????
= ??????
.
Buradan işığın dalğa uzunluğu üçün alarıq:
=
??????
??????
∙
??????
??????
.
“Nyuton halqaları”nı müşahidə edək.
Təchizat:
“Nyuton halqaları” cihazı, ağ vərəq (A5 formatlı), cib
telefonu.
İşin gedişi:
1. Cihazı sıxacları yuxarıda olmaqla üfüqi masanın səthində, ağ
vərəqin üzərində yerləşdirin. Belə olduqda linzanın müstəvi üzü
sizə tərəf olacaq və onun səthinə düşən işıq süalarını paralel
qəbul etmək olar
(k)
.
2. Linzanı yuxarıdan müşahidə edin və gördüyünüz mənzərənin fotoşəklini çəkin.
Nəticənin müzakirəsi:
Nə müşahidə etdiniz?
“Nyuton halqaları”nın ortası tutqun böyük dairəvi ləkədən, kənarlarının isə konsentrik
rəngli və tutqun halqalardan ibarət olduğunu nə ilə izah etmək olar?
Yəqin ki, balaca olarkən üfürdüyünüz sabun qovuq-
larını xatırlayırsınız. Havada süzən bu qovuqların səthi
bir-birini əvəz edən rəngli halqalarla əhatə olunur
(l)
.
Sabun qovuğunun səthində belə halqaların yaran-
masını necə izah edərdiniz?
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN
ARAŞDIRMA
2
TƏTBİQETMƏ
(j)
d
1
d
2
Y
m
y
m
0
Ekran
L
S
1
S
2
l
d
(k
(l)
LAYİHƏ
137
Dalğa səthi və dalğa cəbhəsi.
İxtiyari növ dalğanın müxtəlif mühitlərdə yayılma
qanunauyğunluğu universal xarakterə malikdir. Məsələn, durğun su səthinə düşən
damcının düşmə nöqtəsində yaratdığı rəqslər zaman keç-
dikcə bütün istiqamətlərə eyni sürətlə yayılaraq mühitin
müəyyən hissəsini əhatə edir
(b)
. Zaman keçdikcə dalğa
yayılmaqda davam edərək su səthinin daha çox hissəsini
həyəcanlandırır. Deməli, dalğa yayılarkən su səthi (mühit)
dalğanın yayıldığı və hələ yayılmadığı iki hissədən ibarət
olur. Verilmiş anda bu hissələri bir-birindən ayıran təmas
xətti
dalğa səthidir.
Dalğa səthi – verilmiş anda dalğaların çatdığı nöq-
tələrin həndəsi yeridir.
Dalğa yayılan mühitdə müəyyən nöqtələr toplusu eyni
faza ilə rəqs edir. Belə nöqtələrdən keçən səth üzərində
faza eyni bir qiymətə malik olduğundan həmin səthlər
bə-
rabər fazalı səth, yaxud
dalğa cəbhəsi adlanır.
Dalğa cəbhəsi – eyni fazada rəqs edən nöqtələrin
həndəsi yeridir.
Dalğa cəbhəsi həndəsi məfhum olub eyni fazada rəqs
edən nöqtələrdən keçən səth təsəvvürü yaradır
(c)
. Mühitdə
dalğa yayılarkən onun ardıcıl gələn müxtəlif nöqtələrində
fazanın qiyməti müxtəlif ola bildiyinə görə həmin mühitdə
sonsuz sayda dalğa cəbhəsi mövcud ola bilir.
Dalğalar maneəyə rast gəldikdə nə baş verir?
Təchizat: “Dalğa vannası” dəsti (dayaz laboratoriya vannası,
üfüqi çubuqla təchiz edilmiş dalğa generatoru, müstəvi lövhə-
lər), su (200 ml), fotokamerası olan cib telefonu.
İşin gedişi: 1. Generatoru işə salın və çubuğun
su səthində ya-
ratdığı dalğaları müşahidə edin.
2. Yayılan dalğaların yolu üzə-
rində iki müstəvi lövhəni elə yerləşdirin ki, onların kənarları
arasında kəsik əmələ gəlsin
(a)
.
Bu zaman kəsikdən keçən dal-
ğaların necə yayıldığına diqqət yetirin (
a
, 1).
3. Lövhələr
arasındakı kəsiyi tədricən daraldın və dalğaların yayılma
formasının necə dəyişdiyini izləyin (
a
, 2 və 3). Kəsikdən sonra
su səthində yayılan dalğaların fotoşəkillərini çəkin
Nəticənin müzakirəsi:
Üfüqi çubuğun rəqsi hərəkəti su səthində hansı formada
dalğa yaratdı?
Bu dalğaların yayılma yoluna
kəsiyi olan maneə
yerləşdirdikdə nə müşahidə etdiniz?
Kəsik daraldıqca ondan keçən dalğaların forması necə dəyişdi?
Təcrübədən dalğaların xassəsinə aid nə nəticəyə gəlmək olar?
(a)
(1)
(2)
(3)
ARAŞDIRMA
1
(b)
(c)
I dalğa
cəbhəsi
II dalğa
cəbhəsi
II dalğa
mənbələri
LAYİHƏ