0f11aztitul(1-7)

180 
 

 İxtiyari t zaman anındakı radioaktiv nüvələrin sayının bu nüvələrin orta yaşama 
müddətinə nisbətinə bərabər kəmiyyət radioaktiv nüvələrin aktivliyi adlanır: 
?????? =
??????
??????
.                                                      (7) 
Radioaktiv nüvələrin  aktivliyinin fiziki mənası bu nüvələrin vahid zamandakı 
çevrilmələrinin sayını ifadə etməsidir. Radioaktiv nüvələrin aktivliyi də zaman keç-
dikcə nüvələrin sayının azalma qanunu ilə azalır: 
?????? = ?????? ∙ 2 .                                            (8) 
Radioaktiv maddənin aktivliyinin BS-də vahidi bekkereldir (1Bk): 1 Bk – elə radioaktiv 
maddənin aktivliyinə deyilir ki, həmin maddədə 1 san müddətində 1 çevrilmə baş versin. 
 
 
?????? = 3?????? müddətindən sonra nə qədər radioaktiv nüvə qalar? 
Məsələ  2. 
Radioaktiv  maddənin  çevrilməsi  qanununun 
qrafikinə  əsasən  onun 
?????? = 3??????  müddətindən 
sonra qalan nüvələrinin sayını təyin edin.  
Nəticənin müzakirəsi: 
 Maddədə ?????? = 0 anında neçə radioaktiv nüvə var idi? 
  Maddədə  ?????? = 2??????  müddətindən  sonra  neçə  radioaktiv 
nüvə qalar? 
  Maddədə  ?????? = 3??????  müddətindən  sonra  neçə  radioaktiv 
nüvə qalar?  
 
Mənzildə radioaktiv radon qazının nüvələrinin sayı 15,2 sutkada 16 dəfə azaldı. Radonun 
yarımçevrilmə periodu nə qədərdir?  
 Radioaktiv nüvənin yarımçevrilmə periodunu hansı düsturla təyin etdiniz? 
 Həmin müddətdə radon qazının radioaktivliyi necə dəyişər? 
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif 
orta 
yaxşı 
1 
Radioaktiv çevrilmə qanununu şərh edin və düsturunu ya-
zın. 
 
 
 
2 
Radioaktiv elementin iki yarımperioda bərabər zaman in-
tervalında hansı hissəsi çevrilməyə məruz qalar? 
 
 
 
3 
Radioaktiv atomun üç yarımperioda bərabər zaman inter-
valından sonra neçə hissəsi çevrilmir?  
 
 
 
4 
Niyə  Yer  kürəsində  bütün  radioaktiv  nüvələr  tamamilə 
çevrilməyə məruz qalmır? 
 
 
 
 
 
NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
İş vərəqində “Radioaktiv çevrilmə qanunu” mövzusunda esse yazın. 
 
 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ 
N
6400
0
T
t
2T
 
3T
 
  LAYİHƏ

---

181 
 
4.10. NÜVƏ REAKSİYASI  
 Atom nüvəsinin hər hansı zərrəciklə qarşılıqlı təsirindən digər 
atom nüvəsinə çevrilməsi nüvə reaksiyası adlanır. 
Nüvə  reaksiyasının  baş  verməsi  üçün  qarşılıqlı  təsirdə  olan 
zərrəciklər  və  ya  nüvələr  bir-birinə  nüvə  qüvvələrinin  təsir 
dairəsinə qədər (
≈ 10
m) yaxınlaşmalıdır.  
Bu  məqsədlə  həmin  zərrəciklərə  yüksək  kinetik  enerji  verilməlidir.  Zərrəciklərə  yüksək 
kinetik  enerji  vermək  üçünsə  elementar  zərrəciklərin  sürətləndiricisi  adlanan  xüsusi 
qurğudan istifadə olunur. Sürətləndirilmiş zərrəciklə (protonla) ilk nüvə reaksiyası 1932-ci 
ildə aparılmışdır: o, litium nüvəsinin iki helium nüvəsinə çevrilmə reaksiyasıdır: 
Li + p → He + He. 
Nüvə reaksiyalarının tədqiqində neytronun kəşfi çox mühüm rol oynadı. Belə ki, elektrik 
cəhətdən neytral olan neytron hətta sürətləndirilmədən də maneəsiz şəkildə atom nüvəsinə 
daxil olaraq onu başqa nüvəyə çevirə bilir.
 

 
E.Rezerford  1911-ci  ildə  apardığı  məşhur  təcrübəsində 
qızıl 
????????????   atomunu 

-zərrəciklərlə  (
????????????  nüvəsi  ilə) 
bombardman  etməklə  atomun  planetar  modelinə  malik 
quruluşunu əsaslandırdı. Bu təcrübədə qızıl atomunda heç 
bir dəyişiklik aşkar edilmədi, sadəcə olaraq 2000 

-zərrə-
cikdən  biri  nüvədən 
180°  geri  qayıtmışdır.  Lakin 
Rezerford  1919-cu  ildə  apardığı  təcrübədə  azot 
??????  nü-
vəsini 

-zərrəciklərlə bombardman etdikdə yeni kimyəvi 
elementin nüvəsi və əlavə zərrəcik yaranmışdır. 
 Niyə -zərrəciklə ağır 
nüvəni bombardman 
etdikdə bu nüvədə 
çevrilmə baş vermir, 
lakin “yüngül” nü-
vələrin həmin 
zərrəciklə bombard-
manı onlarda dəyi-
şikliyə səbəb olur? 
 
 
 
 
Nüvə reaksiyasının xarakteri və enerjinin saxlanması qanunu. Nüvə reaksiya-
sının  xarakteri  qarşılıqlı  təsirdə  olan  zərrəciklərin  növündən  və  enerjisindən  asılı 
olaraq müxtəlif ola bilər: 
1. Nüvə qarşılıqlı təsirdə olduğu zərrəciyi tutduqdan sonra bir neçə qamma kvantı 
şüalandırmaqla öz əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Bu zaman nüvədə heç bir dəyişiklik 
baş vermir. 
2. Nüvə onu atəşə tutan zərrəciyi qəbul edərək nisbətən böyük kütlə ədədinə malik 
yeni nüvəyə çevrilir. Belə nüvə, adətən, həyəcanlanmış halda olur və o, zərrəcik (ney-
tron, proton, elektron, 
-zərrəcik və s.) buraxmaqla başqa elementin nüvəsinə çevrilir. 
3. Nüvə zərrəcik tutduqdan sonra qəlpələrə parçalanır, onlar da, öz növbəsində, 
 zərrəciklər buraxmaqla başqa elementlərin nüvələrinə çevrilir. 
İxtiyari nüvə reaksiyası belə yazılır: 
?????? + ?????? →  ?????? + ??????
??????

??????

??????
??????
;                                               (1) 
Məsələ 1. 
Verilən reaksiyalarda alınan məchul izotopu təyin edin. 
1)  ???????????? + ?????? →? + ????????????;    2)  ???????????? →? + ??????;  3) 
???????????? →? +
????????????;
2
4
  4) 
?????? + ???????????? →? + ??????. 
Nəticənin müzakirəsi. 
 
 Hansı reaksiya nüvə çevrilməsi, hansı nüvə reaksiyasıdır? Niyə? 
ARAŞDIRMA 
 
1
 
Reaksiyalar arasında fərq nədir?
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika – 9
 
  LAYİHƏ

---