0f11aztitul(1-7)

176 
 
meyil edir, vakuumda işıq sürətinə yaxın sürətlə yayıla bilir və qalınlığı bir neçə mm 
olan alüminium lövhə tərəfindən tamamilə tutulur.  
Radioaktiv nüvələrin 

-şüalanması nüvələrin 

-çevrilməsi adlanır.  
?????? - çevrilməsinə məruz qalan nüvənin yükü e qədər artır, kütlə ədədi dəyişmir 
və kimyəvi element Mendeleyev cədvəlinin sonuna doğru yerini bir xana dəyişir: 
?????? →
?????? +
??????.                            (3) 
?????? - çevrilməsinə məruz qalan nüvənin yükü e qədər azalır, kütlə ədədi dəyişmir və 
kimyəvi element Mendeleyev cədvəlinin başlanğıcına doğru yerini bir xana dəyişir: 
?????? →
?????? +
??????.                            (4) 
Radioaktiv nüvənin 

 -çevrilməsinə nümunə olaraq aşağıdakı reaksiyaları göstər-
mək olar: 
???????????? → ?????? +
?????? +

.                     (5) 
???????????? → ???????????? +
?????? +

.                 (6) 
 
Radioaktiv  nüvənin 
-çevrilməsinin (5) və (6) reaksiyalarındakı   və   simvolları nəyi 
bildirir? 
1934-cü ildə İtaliya əsilli ABŞ fiziki Enriko Fermi (1901–1954) 
-çevrilmənin kvant nə-
zəriyyəsini işlədi. Bu nəzəriyyəyə görə, nüvənin 

 
- çevrilməsində nüvə daxilində bir ney-
tronun protona çevrilmə prosesi baş verir. Həmin proses elektrik yükünün və enerjinin 
saxlanması qanununa görə iki zərrəciyin – elektron və yük ədədi ilə kütlə ədədi sıfıra bə-
rabər olan zərrəciyin yaranması ilə müşayiət olunur. Fermi həmin zərrəciyi neytrino (ital. 
“neytrino” – neytral) adlandırdı: 
n → p + e + .                             (7) 
Analoji olaraq nüvənin 

 
– çevrilməsində nüvə daxilində bir protonun neytrona çevrilməsi 
prosesi baş verir və pozitronla yanaşı, yük ədədi ilə kütlə  ədədi sıfıra bərabər olan 
zərrəciyin – antineytrinonun yaranması ilə müşayiət olunur: 
p → n + e + .
(8) 
 

 

 -şüalanma – çox böyük tezlikli (
10

10 ????????????) foton selindən ibarət elektro-
maqnit şüalanmasıdır. O çox böyük nüfuzetmə qabiliyyətinə də malikdir – qalınlığı 
bir 
neçə santimetr olan qurğuşun divardan keçə bilir
. Bu şüalar elektrik yükünə malik olma-
dığından elektrik və maqnit sahəsinin təsirinə məruz qalmır. 

-şüalanma,  adətən, nüvə-
lərin 

- və 

 - çevrilmələrini müşayiət edir. Belə ki, nüvənin çevrilməyə məruz qalması 
– atomu həyəcanlanmış halda olan yeni nüvələrin yaranması deməkdir. Həyəcanlanmış 
atom isə 

-şüalanmaya malik olan kvant buraxmaqla yenidən  əsas halına qayıdır. 
Beləliklə: 

 

-şüalanmada nüvənin kütlə və yük ədədləri dəyişməz qalır – radioaktiv yer-
dəyişmə baş vermir. 
 Bütün nüvə çevrilmələri və nüvə reaksiyaları üçün mütləq şəkildə kütlə və yük 
ədədlərinin saxlanması qanunu ödənilir. 
  LAYİHƏ

---

177 
 
 
Atomun enerjisi necə dəyişər? 
Məsələ 2. 
Uran 
??????  -şüalanma nəticəsində 
??????ℎ nüvəsinə çevrildi. Bu çevrilmə zamanı 
ayrılan enerjini və 
 zərrəciyin sürətini təyin edin. 
Verilir 
Həlli 
??????
= 238,125 a. k. v.  
??????
= 4,00387 a. k. v.  
??????
= 234,116 a. k. v.  
1??????. ??????. ??????. = 1,6605 ∙ 10
???????????? 
1 ?????????????????? = 10 ???????????? = 1,6022 ∙ 10
??????. 
??????−? 
?????? →
??????ℎ + ????????????. 
 
?????? = ??????
− (??????
+ ??????
) ∙ 931,5 ??????????????????. 
 
?????? =
??????
∙

2
  =
2 ∙ ??????
??????
. 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Uran nüvəsinin -çevrilməsi prosesində neçə coul enerji ayrıldı? Bu çoxdur, yoxsa az? 
 Radioaktiv çevrilmə zamanı yaranan -zərrəcik hansı sürətlə nüvədən uzaqlaşdı? 
 Bu nüvə çevrilməsi -şüalanmanın hansı xassəsini təsdiq etdi? 
 
 
Son araşdırmalardan müəyyən olunmuşdur ki, insan gündəlik həyatda ən çox radonun ra-
dioaktiv  şüalanmasına  məruz  qalır.  Bu  radioaktiv  inert  qazın  mənbəyi  yaşadığımız  evin 
tikinti materialları (daş, kərpic, sement və s.), artezian quyusundan evimizə daxil olan su, 
işlətdiyimiz təbii qazın yanma məhsulu və s. ola bilər. Mütəxəssislər məsləhət görürlər ki, 
bu şüalanmanın konsentrasiyasını azaltmaq üçün otaqların havası tez-tez dəyişdirilməlidir.
 
 Aşağıda verilən hansı nüvənin -şüalanmasında radioaktiv radon alınır? 
? →
???????????? + ???????????? +

.
 
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif  orta  yaxşı 
1  Hansı maddələr stabil, hansılar isə radioaktiv adlanır? 
 
 
 
2 
-, - və -şüalanmalarının xassələrini sadalayın. 
 
 
 
3  - və  -şüalanmasındakı zərrəciklərin elektrik yükləri-
nin işarəsini necə təyin etmək olar? 
 
 
 
4 
Nüvənin  radioaktiv  çevrilməsində  hansı  saxlanma  qa-
nunları ödənilir? 
 
 
 
5  Radioaktiv nüvənin -çevrilməsi reaksiyalarındakı   və 
simvolları nəyi bildirir? 
 
 
 
6 
-şüalanmanın yaranmasını nə ilə izah etmək olar? 
 
 
 
 
NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
İş vərəqində “Radioaktivlik və nüvələrin radioaktiv çevrilməsi” mövzu-
sunda esse yazın.  
 
 
 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ  
  LAYİHƏ

---