1 azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBĠYƏSĠ VƏ Ġdman akademġyasi süleyman Hüseynov, Elvira Qaracayeva azərbaycan dġLĠ VƏ NĠtq məDƏNĠYYƏTĠ (Dərslik)
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇalıĢma.
- ÇalıĢma. B
74 ÇalıĢma. Oxuyun, buraxılmış orfoqrafik, qrammatik və üslubi səhvləri düzəldərək mətni köçürün: Oğlan qapıyı aşdı. İçəri qarannıx idi. Əvvəl gözdəri heş nə görmədi, yavaş-yavaş qarannıxa alışannan sora inəylərini gör- di. İnəy təzəcə doğmuş balasın yalayırdı. Oğlan yaxın gəlif bizoya diqqətnən baxdi. Yenicə dünyaya gəlmiş bizo anasının nəfəsiynən oxranırdı, əyaxa durmax isdiyirdi, anjax hələm başarmırdı. Oğlan tələm-tələsiy bayıra qaşdı. Nənəsin qışqırdı. Nənəsi başı qarışıx olduğunnan eşitmədi. Oğlan bi də qışqırdı. Nənə səsi eşidip gəldi. Nənə və nəvə töylüyə girdi. ÇalıĢma. Sözlərin çoxmənalı, yoxsa omonim olduğunu müəyyənləşdirin. Omonimlərin mənalarını göstərin; çoxməna- lığı nümunələrlə izah edin: ayaq, ağıl, boy, qarı, don, ətək, ləpə, göz, baş, qol, biz. ÇalıĢma. Bir məsələdən ötrü dərslərdən üç günlük icazə almaq məqsədilə dekana ərizə yazın. Ərizənin tərtib qaydasını qeyd edin.
Dil və mədəniyyət arasında qarşılıqlı möhkəm əlaqə vardır. Bu hesaba da dil mədəniyyətə, mədəniyyət də dilin inkişafına öz müsbət təsirini göstərir. Dil olmadan mədəniyyəti, mədəniyyət olmadan da dilin varlığını təsəvvür etmək çətindir. Maddi mədə- niyyət abidələri, ədəbiyyat və incəsənət əsərləri, cəmiyyət, din, dövlət quruculuğu, sosial münasibətlər ümumbəşəri mədəniy- yətin əlamətləridir. Odur ki, mədəniyyəti insan cəmiyyətinin əsrlər boyu istehsal sahəsində, ictimai və mənəvi həyatda əldə etdiyi nailiyyətlərin, ictimai-əmək prosesində yaratmış olduğu maddi və mənəvi sərvətlərin toplusu hesab etmək olar. Bütövlükdə götürdükdə mədəniyyət insanların maddi və zehni fəaliyyətinin nəticəsi kimi təzahür edir. Bu təkamülün
75 nəticəsi olaraq insan həm özü, həm də onun əqli, zehni fəaliy- yəti fiziki bacarığı və iş qabiliyyəti ilə qovuşmuş, inkişaf etmiş, yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlər də təkmilləşərək yeni gə- lən nəsillərə ötürülmüşdür. Təsadüfi deyildir ki, əcdadlarımızın ovçuluq, dənizçilik, maldarlıq və s. sahələrdə yaratdıqları ibti- dai, elementar əmək alətləri, divarlara, qəbirüstü daşlara, diq- qəti cəlb edən böyük qaya-daş üzərinə (məs.; Qobustan təs- virləri, Azıx mağarasında tapılmış müxtəlif təsərrüfat alətləri və s.) nəqş edilmiş işarələr indi müasir dövrün müxtəlif ölçülü, tutumlu gəmiləri, balıq, quş və ya heyvan ovlamaq üçün hazır- lanmış alətlər, silahlar, maşınlarla, neft və qaz sahəsində bütün dünyaya nümayiş etdirdiyimiz layihə, təklif və əməli işlə- rimizlə, Bazardüzü zirvəsində, Arktika, Antraktidada ümum- milli lider Heydər Əliyevin şərəfinə sancılmış vimpellərlə, qoyulmuş barelyeflərlə, öz süni peykimizə qədər, əsrimizin tə- ləb etdiyi elmi araşdırmalarla əvəzlənir. Bütün bu tətbiqi işlər elm və texnika sahəsindəki yeniliklərlə birlikdə Azərbaycan xalqı da, onun oğul-qız övladlarının mənəvi-əxlaqi həyatı da dəyişir. Azərbaycan vətəndaşı maddi və mənəvi sərvətlər yarat- dığı kimi, ümumbəşəri qanunauyğunluqlar əsasında özü də dəyişir, müasirləşir, mədəni cəhətdən daha da kamilləşir. Mədəniyyətdə xalqın ruhu, zövqü, mənəvi dünyası yaşayır, maddi sərvətlərdə xalqın yaddaşı həkk olunub uzun əsrlər boyu nəsildən-nəslə ötürülür. Xalq yaratdığı mədəniyyətlə özünü soydaşlarına, dünyanın yaxın, uzaq ölkələrinin bugünkü və gə- ləcək nəsillərinə təqdim edir, sanki öz pasportunu bəşəriyyətə göstərir. İnsanın zəkası və əli ilə yaradılmış mədəniyyət sərvət- ləri onun yaradıcı əməyinin məhsuludur. Lakin mədəniyyət bir şəxsin deyil, bir neçə nəslin, bəzən qabaqcıl ölkələrin təcrübə- sinin toplanması, onların maddi və mənəvi fəaliyyətinin nəticəsində formalaşır. Deməli, mədəniyyət insanın (insanların) təbiətə, cəmiyyətə və eyni zamanda özünə, öz düşüncə tərzinə, təfəkkürünə münasibətdə yaranır.
76 Mədəniyyət xalqın özüdür. Xalq özünü, öz arzu və istək- lərini, öz qəlb dünyasını, öz ideyalarını mədəniyyətdə yaşadır. Bir bayatıda deyildiyi kimi –
Əzizim bizim qala, Bu qala, bizim qala. Tikmədim özüm qalam, Tikdim ki, izim qala.
Özündən sonra iz qoyub getmək istəyənlər əlinin əməyi, zehninin, zəkasının qüdrəti ilə yaratdıqlarını həm öz ölkəsinə, həm də bəşəriyyətə öz mədəniyyət sərvəti kimi təqdim edir, sə- ləflərinin yaratdığı mədəniyyətə əsaslanıb ümumbəşəri mədə- niyyətə qovuşur. Deməli, mədəniyyət insan və onun əməli fəa- liyyəti nəticəsində yaranan maddi və mənəvi sərvətlər toplu-
üzə çıxmasıdır. Nəzakətli və ədəbli olmağı, gözəl davranış normalarına əməl etməyi, savadlanmağı, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərini başa düşüb anlamağı, onları təhlil etməyi, onlardan zövq al- mağı, öz ixtisasına dərindən yiyələnməyi də mədəniyyət ad- landırmaq olar. Elə bu mənada mədəniyyət insanların maddi və mənəvi tələbatını ödəmək üçün fiziki və zehni əmək prosesində yaradılmış nailiyyətlərin (sərvətlərin) məcmusudur. Hər hansı bir xalqın müəyyən dövrdə əldə etdiyi belə nailiyyətlərin səviy- yəsi, təsərrüfatın və zehni fəaliyyətin inkişafı, eyni zamanda cəmiyyətdə özünü apara bilmə, tərbiyəlilik, mədəni adamın tə- ləblərinə uyğun həyat şəraiti də mədəniyyətlə bağlıdır. Ümu- miyyətlə, mədəniyyət sözü insan fəaliyyətinin, ictimai-tarixi gerçəkliyin bütün sahələrini özündə birləşdirir: xalq mədəniy- yəti, milli mədəniyyət, nitq mədəniyyəti, yazı mədəniyyəti, ziyalı mədəniyyəti, müəllim mədəniyyəti, idmançı mədəniy- yəti, həkim mədəniyyəti, yazıçı (şair) mədəniyyəti, musiqi mə- dəniyyəti, ticarət mədəniyyəti, ailə mədəniyyəti, Qərb mədə- niyyəti, Şərq mədəniyyəti, əmək mədəniyyəti, iş mədəniyyəti, Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|