1§. Buyuk geografik kashfiyotlar va ularning tarixiy ahamiyati Geografik kashfiyotlarning sabablari
XV—XVII asr larda yevropalik sayyohlar ( asosan
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
| XV—XVII asr
larda yevropalik sayyohlar ( asosan, portugaliyalik, ispaniyalik) tomonidan 1 Afrika , 2 Amerika , 3 Osiyo va 4 Okeaniya ga dengiz yo‘llarining ochilishi va bu hududlarda yangi yerlarning kashf etilishi tarixda Buyuk geografik kashfiyotlar nomini olgan. Atlantika okeani bo‘ylab suzishni portugaliyaliklar boshlab berdi. 1 Portugaliya Yevropaning eng g‘arbiy qismida joylashgan , 2 Atlantika okeani bilan chegaradosh mamlakat. Shu ikki holat va uzoq dengizchilik tajribasi portugaliyaliklarga Buyuk geografik kashfiyotlarda yetakchilik qilish imkonini berdi. № Dengizchilar Ekspeditsiya natijasi 1 Genrix “Dengizchi” Portugaliyalik larning geografik kashfiyotlardagi muvaffaqiyatlari shahzoda Genrix Dengizchi nomi bilan bog‘liq. Bu jasur dengizchi boshlab bergan yangi yerlarni kashf etish va o‘zlashtirish jarayoni Portugaliya ga katta shuhrat va boylik keltirdi. Portugaliyaliklar Afrika qirg‘oqlari bo‘ylab suzib, XV asrda 1 Madeyra , 2 Azor va 3 Kanar orollari ni kashf etdilar. ( M-A-K ) Ayni paytda ( XV asr ) Afrika da yangi yerlarning kashf etilishi bu qit’aning uzoq yillar yevropaliklar tomonidan talanishi, Afrika aholisining qul qilinib, Yevropa va Amerikaga sotilishi jarayonini boshlab berdi . 2 B. Diash XV asr oxirida portugaliyalik Bartolomeu Diash boshchiligidagi ekspeditsiya Afrika janubidagi burunni aylanib o‘tdi va Hind okeani ga chiqdi. Hindiston ga dengiz yo‘lining ochilishiga umid qilgan dengizchilar bu burunga “ Yaxshi Umid” burni deb nom berdilar. Garchi ular shu yerdan ortga qaytgan bo‘lishsa-da, B. Diashning kashfiyoti Afrikani aylanib o‘tib, Hindistonga dengiz orqali yo‘l ochish i stiqboli ni yaratdi. 3 Xristofor Kolumb Portugaliyalik dengiz sayyohlarining muvaffaqiyatlari qo‘shni ispan larda ham bu ishga katta qiziqish uyg‘otdi. Yerning dumaloqligi to‘g‘risidagi tasavvurdan kelib chiqqan dengiz sayyohi Xristofor Kolumb Ispaniya qiroliga Atlantika okeani bo‘ylab g‘arbga qarab suzib, dengiz orqali Hindistonga yo‘l ochishni taklif qildi. Genuyalik (Italiya) X. Kolumb boshchiligida tashkil qilingan ispan ekspeditsiyasi uchta tezyurar yelkanli kema(karavella)da yo‘lga chiqib, 1492-yil 12-oktabrda Bagama orollari tarkibiga kiruvchi bir orolga yetib keldi va uni «San Salvador» («Muqaddas xaloskor») deb atadi. Shu tariqa Amerika qit’asi kashf etildi. Shundan so‘ng X. Kolumb yana uchta ekspeditsiya uyushtirib, ular davomida 1 Antil orollari , 2 Janubiy va 3 Markaziy Amerika qirg‘oqlarini kashf etdi. U o‘zi kashf etgan yerlarning Hindiston ekanligiga ishonchi komil edi. Shu sababli bu yerlarning aholisini hindular deb atadi. ( Aslida Amerikaning mahalliy aholisini hindular deb atadi) ☝ X. Kolumb Amerikaga 4 marotaba ekspeditsiya uyushtirgan. ☝ Marko Polo ning kitobidagi Sharq mamlakatlarining afsonaviy boyliklari 200 yildan so’ng genuyalik dengizchi Xristofor Kolumb da shunchalik katta taassurot qoldiradiki, u nima bo’lganda ham Hindiston ning boy sohillariga yetishga qaror qiladi . 4 Amerigo Vespuchchi X. Kolumb kashfiyotining mohiyatini anglashda italiyalik sayyoh Amerigo Vespuchchi amalga oshirgan sayohat katta ahamiyatga ega bo‘ldi. U yangi ochilgan yerlarga XV asr oxiri – XVI asr boshlarida bir necha marta sayohat uyushtirib, ular davomida bu yerlar Hindiston emas, mutlaqo “yangi materik” ekanligini isbotladi. Endi bu yangi materik uning sharafiga Amerika deb atala boshlandi. Portugaliyalik Vasko da Gama boshchiligidagi ekspeditsiya 1497-yil Afrikani janub dan aylanib o‘tib, Hind okeaniga chiqdi. Ular Afrika 5 Vasko da Gama qirg‘oqlari bo‘ylab suzib, arab dengizchisi Ahmad ibn Majid yordamida 1498-yili Hindistonga yetib keldi. Bu yerdan ko‘plab mahsulotlarni yuklagan dengizchilar 1499-yili Portugaliyaga qaytib keldi. Qariyb ikki yil davom etgan sayohatda ekspeditsiya a’zolarining ko‘pchiligi halok bo‘ldi. Ammo shunga qaramasdan, Vasko da Gama ekspeditsiyasining muvaffaqiyati Yevropaga katta ta’sir ko‘rsatdi. Yevropalik savdogarlar Sharqqa qarab otlandilar. Hindiston dan Yevropaga 1 ziravorlar va 2 shirinliklar olib kelgan savdogarlar juda katta foyda ola boshladilar. Shu tariqa, Hindistonga muntazam dengiz yo‘li ochildi. ☝ Vasko da Gama tashkil etgan ekspeditsiya 1497-1499 -yillarda bo’lib o’tdi. 6 Fernando Magellan 1519-yili portugaliyalik yana bir dengizchi – Fernando Magellan ekspeditsiyasi Amerika janubi dagi bir bo‘g‘ozni aylanib o‘tib ( keyinchalik Magellan bo‘g‘ozi deb ataldi), notanish va sokin bo‘lgan ulkan okeanga chiqdi. Okeanning boshqa paytlarda bo‘ronli bo‘lishini bilmagan F. Magellan uni Tinch okeani deb atadi. Okeanda uzoq suzish davomida ochlik va kasallikdan hamda yangi ochilgan orollardagi mahalliy aholi bilan bo‘lgan janglarda ekspeditsiya a’zolarining ko‘pchiligi, jumladan, F. Magellan halok bo‘ldi. Ekspeditsiyaning omon qolgan a’zolari Yer sharini aylanib suzib, 1522- yili o‘zlari jo‘nab ketgan Ispaniya qirg‘oqlariga yetib keldi. Dengiz sayyohlaridan juda kam kishi omon qoldi. F. Magellan kashf etgan dengiz yo‘li amaliy ahamiyatga ega bo‘lmadi, undan uzoq vaqt hech kim foydalanmadi. Ammo bu kashfiyot Yerning dumaloqligi ni amalda isbotladi. ☝ F.Magellan tashkil etgan ekspeditsiya 1519-1522 -yillarda bo’lib o’tdi. Tinch okeani havzasidagi geografik kashfiyotlar. XVI asrning ikkinchi yarmi – XVII asrning boshlarida ispan dengizchilari Tinch okeani havzasiga bir nechta ekspeditsiyalari davomida, 1 Melaneziya , 2 Sulaymon (Solomon) orollari , 3 Janubiy Polineziya kashf etildi. (M-S-J) Dengizchilar «Janubiy Yer» – Avstraliya ni izlashda davom etdilar. 7 Luis Torres 1606-yili ispan dengizchisi Luis Torres Osiyo bilan Avstraliya oralig‘idagi bo‘g‘ozdan suzib o‘tib, yangi qit’a (Avstraliya) qirg‘oqlariga yetdi. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|