1. Eritpeler haqqında ulıwma túsinikler. Eritpelerdiń konsentrasiyasi

1. Eritpeler haqqında ulıwma túsinikler.

Eki yamasa bir neshe komponentten ibarat qatti yamasa suyuk gomogen sistema eritpe dep ataladı. Óz agregat qalqtini eritpege ótkezetug'in element eritetug'in esaplanadi. Xar kanday eritpe eritetug'in hám eritpeli elementlerden ibarat boladı. Elementler shegarasız erigeninde eritpede erigen elementtıń procent muǵdarı 0 % ten 100 % ge shekem boladı.

Bunday qallarda eriytug'in hám eritpeli arasındaǵı ayırma joǵaladi. Bulardan qálegenimizni eritpeli dep qabıl etiwimiz múmkin. Lekin júdá kópshilik elementlar áyne temperaturada málim shegaraǵa qayǵı-uwayım eriydi. Mısalı, úy temperaturasında palaw tuzining suwdaǵı eritpesi NaCL dıń muǵdarı esh qashan 26. 48% ten artpaydi. Eritpelerdiń fizikaviy ózgeshelikleri (mısalı, kaynash temperaturası ) erigen element muǵdarı artuwui menen ózgeredi. Kóbinese , eritpe payda bolǵanda kolem hám energetikalıq ózgerister júz beredi. Kópshilik elementlar eritpelerdiń ximiyalıq ózgeshelikleri eritpede eruvchi element mikdori artpaqtası menen kem ózgeredi.

2. Eritpelerdiń konsentrasiyasi

Eritpediń yamasa eritpelinin' málim auirliq mug'darda yamasa málim kólemde erigen element mikdori eritpediń konsentrasiyasi dep ataladı. Eritpediń konsentrasiyasini bir neshe usılda ańlatıw múmkin.

Erigen element muǵdarı eritpediń ulıwma mikdoriga salıstırǵanda procent esabinde ańlatpalanadı. Eritpe konsentrasiyasini procent menen ańlatıw ushın 100 gr eritpede bulgan eruvchi element mikdori esaplanadi.
1 litr eritpediń erigen element mikdori g/mol sanı menen ańlatılıwına molyar konsentrasiya dep ataladı hám M xarfi menen belgilenedi. Eger 1 litr eritpede 1 buyım element erigen bulsa 1 M, 2 mol tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni erigen bulsa 2 M eritpe dep ataladı. Molyar konsentrasiya kuyidagi formula menen ańlatpalanadı :
Qattik element erituvshige túsirilgende onıń ionları yamasa molekulaları erituvshi molekulalarınıń kutblariga tartılıwı nátiyjesinde eriw prosessi baslanadı. Eriw vaktida eriw prosessiga karshi kristallanish prosessi xam júz boladı. Eritpege utgan bóleksheler kattik dene sirt menen ushrashqande kattik denege tartılıp, kaytadan krisstallanadi. Sonday eken, bul jerde eki kapustaa karshi prosess baradı. Daslep, eriw prosesc tezlashadi. Málim waqit ótkenden keyin eki prosess tezlikleri bir-birine ese bulib koladi, yaǵnıy bir sekundta neshe molekula eritpege utsa, sonsha molekula kaytadan krisstallanadi. Ol waqıtta erigen element menen erimey kolgan element arasında dinamikalıq teń salmaqlılıq karor tabadı, eritpe tuyinadi. Sonday qilip, erimey kolgan element menen sheksiz uzok vakt birge ámeldegi bula alatuǵın, yaǵnıy teń salmaqlılıqta turatuǵın eritpe tuyingan eritpe dep ataladı.

Elementtıń qandayda bir erituvshide eriy alıw ózgesheligi sol elementtıń eriwsheńligi dep ataladı. Elementlardıń eriwsheńligi eruvchi elementtıń hám erituvchining tábiyaatına, xamda temperatura hám basımǵa boglik. Áyne elementtıń málim temperaturada 100 gr erituvchida erip tuyingan eritpe payda etetuǵın ogirlik mikdori onıń eriwsheńlik koefficienti (yamasa eriwsheńligi) dep ataladı.

Birpara elementlardıń 100 gr suwda 20° S dagi eriwsheńligi

Element Eriwsheńligi

C6 H12 O6 200 gr

NaCL 35 gr

H3 BO3 5 gr

CaCO3 0. 0013 gr

AgJ 0. 00000013 gr

Teoriyalıq tárepten alǵanda erimeytuǵın elementlar bolmaydi. Xatte ki altın hám gúmis xam júdá az dárejede bolsa da suwda eriydi.

Gazlardıń suyıqlıqlarda eriwsheńligi Genri qanuni menen ańlatpalanadı. Bul qanung'a ózgermes temperaturada málim kolem suyıqlıqta erigen gazdıń auirliq mug'dari sol gazdıń basımına tugri proporsional boladı.

m = k.p

m- málim kólem degi suyıqlıqta erigen gazdıń ogirligi

p- gaz basımı

k- proporsionallıq koefficienti

Gazlar qospası eritilgande xar kaysi gaz ǵárezsiz túrde eriydi, yaǵnıy bir gezdiń eriwine qospa daǵı boshka gazlar xesh kanday kesent bermeydi, eriw gazdıń porsial basımına proporsional boladı. (Genri-Dalton konuni) Genri hám Genri-Dalton konunlariga suyıqlıq menen ximiyalıq reaksiyaǵa kirispeytuǵın gazlarǵana (tómen basımda ) buysunadi, 1 litr erituvchida t de hám r basımda eriy alatuǵın gaz kolemi gazdıń eriwsheńlik koefficienti dep ataladı. Temperatura kutarilganda gazdıń suyıqlıqta eriwsheńligi azaya baradı, sebebi gazdıń suyıqlıqta eriwi kupincha issiklik chikarish menen baradı.

Qatti element erituvshige túsirilgende onıń ionları yamasa molekulaları erituvchi molekulalarınıń kutblariga tartılıwı nátiyjesinde eriw prosessi baslanadı. Eriw vaktida eriw prosessiga karshi kristallanish prosessi xam júz baladı. Eritpege utgan bo'leksheler kattik dene sirt penen ushrashqande kattik denege tartılıp, kaytadan krisstallanadi. Sanday eken, bul jerde eki kapustaa karshi prosess baradı. Daslep, eriw prosesc tezlashadi. Málim vakt utgandan keyin eki prosess tezlikleri bir-birine ese bulib koladi, yaǵnıy bir sekundta neshe molekula eritpege utsa, sonsha molekula kaytadan krisstallanadi. Al vaktda erigen element penen erimey kolgan element arasında dinamikalıq teń salmaqlılıq karor tabadı, eritpe tuyinadi. Sanda kilib, erimey kolgan element penen sheksiz uzok vakt birge ámeldegi bula alatuǵın, yaǵnıy teń salmaqlılıqta turatuǵın eritpe tuyingan eritpe dep ataladı.