1. Kompyuterning dasturiy ta`minoti Sistemaviy dasturiy ta`minot

Sistemaviy dasturiy ta’minot va ularning turlari. 
Tizimli dasturiy ta`minot (SDT) Quyidagilarni bajarishga qaratilgan: 
—
kompyuterning va kompyuterlar tarmog’ining ishonchli va samarali 
ishlashini ta`minlash; 
— kompyuter va kompyuterlar tarmog’i apparat qismining ishini tashkil 
qilish va profilaktika ishlarini bajarish. 
Tizimli dasturiy ta`minot ikkita tarkibiy qismdan — asosiy (bazaviy) 
dasturiy ta`minot va yordamchi(xizmat ko’rsatuvchi) dasturiy ta`minotdan iborat. 
Asosiy dasturiy ta`minot kompyuter bilan birgaliqaa Yetkazib berilsa, xizmat 
ko’rsatuvchi dasturiy ta`minot alohida, qo’shimcha tarzda olinishi mumkin. 
Asosiy dasturiy ta`minot (haze software) — bu, kompyuter ishini 
ta`minlovchi dasturlarining minimal to’plamidak iborat. Ularga quyidagilar kiradi: 
—
operatsion tizim (OT); 
—
tarmoq operatsion tizimi. 
Yordamchi (xizmat ko’rsatuvchi) dasturiy ta`minotga asosiy dasturiy 
ta`minot imkoniyatlarini kengaytiruvchi va foydalanuvchining ish muhitini 
(interfeysni) qulayroq tashkil etuvchi dasturlar kiradi. Bo’lar tashxis qiluvchi, 
kompyuterning ishchanligini oshiruvchi, antivirus, tarmoq ishini ta`minlovchi va 
boshka dasturlardir. 
Shunday qilib, tizimli dasturiy ta`minotni sxematik ravishda quyidagicha 
tasvirlash mumkin. 

---

Operatsion tizim (OT). Kompyuterning yoqilishi bilan ishga tushuvchi 
ushbu dastur kompyuterni va uning resurslarini (tezkor xotira, disqaagi urinlar va 
hokazo) boshqaradi, foydalanuvchi bilan muloqotni tashkil etadi, bajarish uchun 
boshqa dasturlarni (amaliy dasturlarni) ishga tushiradi. 
OT foydalanuvchi va amaliy dasturlar uchun kompyuter qurilmalari bilan 
qulay muloqotni(interfeysni) ta`minlaydi. 
Amaliy dasturiy ta`minot 
Kompyuterning dasturiy ta`minoti orasida eng ko’p kullaniladigani amaliy 
dasturiy ta`minot (ADT)dir. Bunga asosiy sabab — kompyuterlardan inson 
faoliyatining barcha sox^alarida keng foydalanishi, turli predmet soxalarida 
avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va kullanishidir. Amaliy dasturiy 
ta`minotni quyidagicha tasniflash mumkin. 

---

Muammoga yo’naltirilgan ADTta quyidagilar kiradi: 
—
buxgalteriya uchun DT; 
—
personali boshqarish DT; 
—
jarayonlarni boshqarish DT; 
—
bank axborot tizimlari va boshkalar. 
Umumiy matssadli ADT — soxa mutaxassisi bo’lgan foydalanuvchi axborot 
texnologiyasini kullaganda uning ishiga yordam beruvchi ko’plab dasturlarni uz 
ichiga oladi. Bo’lar: 
—
kompyuterlarda ma`lumotlar bazasini tashkil etish va saklashni ta`minlovchi 
ma`lumotlar bazasini boshqa rish tizimlari (MBBT); 

---

—
matnli hujjatlarni avtomatik ravishda bichimlash tiruvchi, ularni tegishli xrlatda 
rasmiylashtiruvchi va chop etuvchi matn muharrirlari; 
—
grafik muharrirlar; 
—
hisoblashlar uchun qulay muhitni ta`minlovchi elek tron jadvallar; 
—
taqaimot k.ilish vositalari, ya`ni tasvirlar xrsil qilish, ularni ekranda namoyish 
etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga mo’ljallangan maxsus das 
turlar. 
Ofis ADT idora faoliyatini tashkiliy boshqarishni ta`minlovchi dasturlarni uz 
ichiga oladi. Ularga quyidagilar kiradi: 
—
rejalovchi yoki organayzerlar, ya`ni ish vaktini re jalashtiruvchi, uchrashuvlar 
bayonnomalarini, jadvallarni tuzuvchi, telefon va yozuv kitoblarini olib boruvchi 
dasturlar; 
—
tarjimon dasturlar, ya`ni berilgan boshlangich matnni ko’rsatilgan tilga tarjima 
qilishga mo’ljallangan dasturlar; 
—
skaner yordamida ukilgan axborotni tanib oluvchi va matnli ifodaga binoan 
uzgartiruvchi dasturiy vositalar; 
—
tarmoqdagi uzoq masofada joylashgan abonent bilan foydalanuvchi orasidagi 
o’zaro muloqotni tashkil etuvchi kommunikatsion dasturlar. 
Kichik nashriyosh tizimlari «kompyuterli nashriyot faoliyati» axborot 
texnologiyasini ta`minlaydi, matnni bichim solish va taxrirlash, avtomatik ravishda 
betlarga ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn orasiga quyish va 
xokazolarni bajaradi. 
Multimedia dasturiy vositalari dasturiy maxsulotlarning nisbatan yangi sinfi 
hisoblanadi. U ma`lumotlarni k.ayta ishlash muxitining uzgarishi, lazerli 
disklarning paydo bo’lishi, ma`lumotlarning tarmoqdi texnologiyasining 
rivojlanishi natijasida shakllandi.