1 мъаруза ўЎҒғҚқҲҳ

Darajalar 
Соҳалар 
Kimyo sanoati 
Mashinasozlik 
Atama va ta‘riflar 
Sinflanishi 
Xavfsizlik talablari 
Asosiy parametrlarga 
talablar 
Jihatlar 
2.1.1.2-rasm. Standartlashtirish sohalari 

---

46 
Standartlashtirishning ahamiyati va mohiyati. Ixtiyoriy ixtisoslikdagi mutaxassis 
ish faoliyati jarayonida ko‗plab takrorlanuvchi masalalarni hal etishga ya‘ni 
namunaviy hujjatlarni tuzish, namunaviy hisob-kitoblarni amalga oshirish, 
takrorlanuvchi o‗lchashlarni bajarish, turli qurilmalar, texnikaviy tizimlar yoki 
odamlar jamoalarini boshqarish bo‗yicha bir xil amallardan foydalanishga to‗g‗ri 
keladi. Bu masalalarni hal etishning turli xil variantlari mavjud. Standartlashtirish 
masalarni optimal hal etish, yanada to‗g‗riroq va iqtisodiy variantlarini aniqlashga 
yo‗naltiriligan. 
Standartlashtirish 
– bu aniqlangan sohada tartiblashtirish darajasini 
optimalligiga erishishga yo‗naltirilgan, fan, texnika va iqtisodiyot sohalarida 
takrorlanuvchi masalalarni hal etilishini topishga xulosalovchi faoliyatdir. 
Standartlashtirish ob‘ekti ta‘rifidan kelib chiqib, mahsulot (xom-ashyo, 
materiallar, detallar, buyumlar, qurilmalar), jarayonlar (turli xil operatsiyalarni 
bajarish usullari), atamalar, belgilashlar, xizmatlar va ishlar tandartlashtirishning 
ob‘ekti bo‗lib hisoblanadi. Shuning uchun standartlashtirish mohiyatini quyidagi 
shaklda bayon etish mumkin: 
Standartlashtirish ob‘ektini tanlash ya‘ni aniqlangan soha faoliyatini tahlil qilish 
va ko‗p marotaba takrorlanuvchi ob‘ektlarni aniqlashni qamrab oladi. 
Boshqa ob‘ektlar (alomatlar, xossalari) mavjudligi to‗g‗risida ma‘lumotlarni 
aniqlash jarayonida standartlashtirish ob‘ektini modellashtirish. 
Optimal modelni standartlashtirish, ya‘ni me‘yoriy hujjatni ishlab chiqish. 
Aynan me‘yoriy hujjat bevosita standartlashtirish natijasi bo‗lib hisoblanadi. 
Me‘yoriy hujjat bir vaqtning o‗zida standartlashtirish vositasi ham bo‗li hisoblanadi. 
Uni umumiy va ko‗p marotaba qo‗llash mavjud va kelgusidagi masalalarni hal 
etishda kutilayotgan iqtisodiy, ijtimoiy yoki boshqa samarani berishi mumkin.
Masalan, elektrik va elektron qurilmalarning sxemalarini tuzishda yanada 
yaqqol va qulay belgilashni qo‗llash uchun namunaviy elementlari belgilanishi 
keltirilib, ularni shartli belgilash variantlari ishlab chiqilgan me‘yoriy hujjatlarda 
majburiy ravishda keltirilgan va tasdiqlangan (21.1.3-rasm).