1-маърўза: Кириш

16.3. Termomagnit va absorbsion-optik gaztahlillagichlar 
 
Gazlar orasida kislorod alohida juftmagnetizm xususiyatiga ega. Kislorod 
boshqa gazlarga nisbatan ko‟proq tortiladi. Uning bu xossasi murakkab gaz 
aralashmalaridagi kislorod kontsentratsiyasini o‟lchashga imkon beradi. 
Barcha magnitli gaz tahlillagichlari termomagnit va magnitomexanik 
asboblarga bo‟linadi. 
Kislorodning harorati o‟zgarganda uning magnit xossalari o‟zgarish effektiga 
asoslangan termomagnit usuli keng tarqalgan. Bu usul termomagnit konvektsiya 
hodisasiga asoslangan. Agar tok bilan qizdirilgan o‟tkazgich bir jinsli bo‟lmagan 
magnit maydoniga o‟rnatilsa, gaz aralashmasining xossasi kamayadi, shu sababli 
o‟tkazgich atrofida m/m ning kuchli Еrlaridan kuchsiz Еrlari tomon aralashmaning 
harakati boshlanadi. Haroratni ko‟tarilish sababi gazning magnit xossasi kamayadi, 
natijada gaz aralashmasining ichki oqimi vujudga keladi. Bu oqim qizigan gaz 
aralashmasi termomegnit kovektsiya hodisasi sababli uzluksiz siqib chiqariladi. 16.1-
rasmda termomagnit gaz tahlillagichining prinsipial chizmasi keltirilgan. 
Тekshirilayotgan gaz aralashmasining harorati Issiqlik almashtirgich 
yordamida turg‟unlashadi. Arlashma 
sarfining 
doimiyligi 
o‟lchash 
o‟zgartgichi 2 ni rotametr 3 orqali 
shuntlar yo‟li bilan ta„minlanadi. Shu 
sababli tizim kirishdagi gaz sarfini 
tebranishlari o‟zgartgichdan o‟tish 
tezligiga ta„sir qilmaydi, chunki a va v 
nuqtalar orasidagi bosimlar farqi 
doimiy bo‟lib qoladi. O‟zgartgich gaz 
bo‟shlig‟i ko‟ndalang kanalli xalqa 
kamera 
4 
shaklida 
diamagnit 
materialdan 
ishlanadi. 
Kanalning 
kirish qismida doimiy magnit maydon 
orasida joylashadi, uning ichida esa 
Rt 3 Rt 4 ikki sektsiyali platina 
cho‟lg‟amlar 
o‟rnatiladi, 
bu 
cho‟lg‟amlarning 
qarshiligi 
nomuvozanat 
ko‟prikning 
ikki 
Еlkasini 
hosil 
qiladi. 
Agar 
boshlang‟ich aralashmada kislorod bo‟lmasa ko‟ndalang kanalda harakat bo‟lmaydi. 
Tutun gazlaridagi kislorod miqdorini uzluksiz aniqlash uchun masalan, 5106-2 
turidagi termomagnit gaz tahlillagichlari ishlatiladi, uning o‟lchash chegaralari bir 
necha bo‟lib, ulardan eng maksimal 0-10% yuqoriga o‟lchash chegarasini asosiy 
hatoligi ±2% Mn 5130-1 turidagi gaz tahlillagichi ikki yoki uch tarkibiy qismli gaz 
aralashmalaridagi kislorod kontsentratsiyasi uzluksiz o‟lchash va standart elektr 

---

105 
signallari berish uchun mo‟ljallangan. Signal berish qurilmasini bilan jihozlangan. 
O‟lchash natijalari ko‟rsatish va yozish uchun gaz tahlillagichi bilan bir majmuaga 
ikkilamchi o‟ziyozar asbobdan foydalaniladi, kislorodni o‟lchash chegaralari 0-0,5 
dan 80-100% gacha. Asosiy hatolik ±2 dan 10% gacha. O‟lchash vaqti 120 soat 
chiqish signali 0-5 ma 0-100 ma.