1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Burgilanuvchanlik — bu kon jinslarining burg'ilash instm - menti ta ’siri ostida buzilish xususiyatidir. Kon jinslarining ana shu xususiyati asosida burgrilash stanoklarining texnologik parametrlari tanlab olinadi. Jinslaming buighlanuvchanligi ko‘p jihatdan burgrilash usuli. burg‘ilash instrumenti konstmksiyasi va boshqa omillarga bog‘liq bo‘lib, jinslarni buzilish tavsiliga, ya'ni massivdan ajratib olinadigan jins zarraehalarining shakli va o‘lchamiga ta ’sir etadi.
Akademik Rjevskiy V.V. burg1ilanuvchanlikni jinslarni mexanik usulda burgrilashda ularning nisbiy burg ‘ilan ish qiyinligi ko‘rsatkichi orqali ifodalashni tavsiya etadi. Bu ko‘rsatkichni aniqlashning uslubiy asoslarini quyidagilar tashkil etadi:

1. 
   Burg‘ilash jarayonida kon jinslarini buzishda (skvajina kayjoyidan ajratib olishda) stanokning jinsni siqish va chetla- tishga ko‘rsatadigan kuchi katta ahamiyatga ega bo'ladi. Zarbali burg‘ilashda jinslaming buzilishi asosan stanokning siqish kuchi, aylanma burghlashda esa chetlatish (surish) kuchi ta ’sirida sodir b o iadi. Jinslaming burgllanish qiyinligi ko ‘rsatkichini (Pb) aniqlashga siqish va chetlatish (surish) kuchlari barobar ta ’sir etadi, bunda ularning miqdorini o ‘zaro teng qilib olish mumkin.
   
2. 
   Agar muayyan kon jinslari namunalari bo‘yicha bajarilgan tajribalarda jinslaming siqilish (G siqilsh) va surilish (G sunllsh) bo ‘- yicha pisliiqlik chegaralari aniqlangan bolsa. jinslaming daizdorlik ko‘rsatkichi hisobga olinm asligi m um kin. C hunki ushbu ko‘rsatkichlar darzdorlikni burg‘ilashga ko ‘rsatadigan ta ’sirini hisobga oladi.
   

Jinslaming skvajina kayjoyida buzilishi (maydalanishi) faqat u joyda hosil boladigan burg‘ilash quyqasini (shlamini) chiqarib tashlagandan so‘ng sodir bo‘ladi. Shuning uchun jinslaming burgilanuvchanligini baholashda ularning zichligi уliisobga olinadi.
Burgilanuvchanlik ko ‘rsatkichi bo‘yicha kon jinslari besh sinfga, har hir sinf esa besh kategoriyaga bo‘linadi.
Skvajina kavjoyini buzish kuchlanishi tavsiti bo'yicha portlatish skvajinilarini burg ‘ilash uchun qoilanadigan stanoklar uch guruhga boNinadi.
Birinchi guruhga skvajina kayjoyiga mexanik ta ’sir etuvchi burgrilash stanoklari kiradi.
Ikkinchi guruh stanoklarini skvajina kayjoyiga termik yoki gidravlik, yoki portlash jarayoni sifatida ta ’sir etishni ta ’min- lovchi burg'ilash stanoklari tashkil etadi.
Uchinchi guruhga skvajina kayjoyiga aralash ta ’sir ko‘rsa- tishni ta ’m inlaydigan (mexanik va term ik ta ’sir ko ‘rsatish kombinatsiyasiga ega bo‘lgan) stanoklar kiradi.
Sharashkali SBSh rusumli stanoklarda jinslarni buzuvchi instrument sifatida qattiq qotishma bilan armirovka qilingan tishli yoki shtirli dolotalardan foydalaniladi. Dolotaning aylanish jarayonida tishlar yoki shtirlar skvajina kayjoyidagi kon jinslariga botib kirib, jins zarrachalarini chetlatib massivdan ajratib oladi va ular skvajinadan siqilgan havo yoki havo-suv aralashm asi yordamida chiqarib tashlanadi. Sharashkali stanoklar istiqbolli bo ‘lib, ular burgilanuvchanlik ko‘rsatkichi Р ь=6-г-15 boigan jinslarni burgilashda keng qoilanm oqda va yuqori samarador- likni ta’minkuncxqda. Sharashkali stanoklaming burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi Р ь=12ч-15 boig an jinslarni burgilashdagi smenalik unumdorligi 50-60 m ni tashkil etadi. Yumshoqroq jinslarni burgilashda esa sharashkali stanoklaming smenali unumdorligi 100 m va undan ham katta boiishi mumkin.
Sharashkali stanoklar massasi va o‘q bo ’yicha ta ’sir etadigan kuchi (bosimi)ga ko‘ra yengil, o ‘rtacha o g ir va o g ir stanoklarga boiinadi. Konchilik sanoatining barcha tarmoqlarida sharashkali stanoklar foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olishda keng qo‘llanilmoqda.