1-mavzu. Buxgalteriya hisobi, uning ahamiyati va turlari Buxgalteriya hisobi haqida tushuncha

Asosiy vositalar	200 000	Ustav kapitali
150 000
Ishlab chiqarish zaxiralari	60 000	Taqsimlanmagan foyda	120 000
Hisob-kitob scheti	150 000	To’lanadigan schetlar	70 000
Kassa	50	Budjetga qarzlar	70 050
Balans	410 050	Balans	410 050

Birinchi o’zgarish. Balansning aktiv qismidagi moddalarda sodir bo’lib, xo’jalik operatsiyasi natijasida bir modda ko’payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning umumiy summasi o’zgarmaydi
Misol, ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob schetidan kassaga 50000 so’m pul olib kelindi.
Kassa scheti 50000 so’mga ko’payishi, hisob-kitob scheti esa 50000 so’mga kamayishiga olib keladi.
Birinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar	200 000	Ustav kapitali	150 000
Ishlab chiqarish zaxiralari	60 000	Taqsimlanmagan foyda	120 000
Hisob-kitob scheti	100 000	To’lanadigan schetlar	70 000
Kassa	50 050	Budjetga qarzlar	70 050
Balans	410 050	Balans	410 050

Ikkinchi o’zgarish. Balansning passiv qismidagi moddalarda sodir bo’lib, xo’jalik operatsiyasi natijasida bir modda ko’payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning umumiy summasi o’zgarmaydi.
Misol, taqsimlanmagan foydaning bir qismi 25000 so’m ustav kapitalini oshirishga yo’naltirildi.
Taqsimlanmagan foyda scheti 25000 so’mga kamayishi, ustav kapitali hisobvarag’i esa 25000 so’mga ko’payishiga olib keladi.
Ikkinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar	200 000	Ustav kapitali	175 000
Ishlab chiqarish zaxiralari	60 000	Taqsimlanmagan foyda	95 000
Hisob-kitob scheti	100 000	To’lanadigan schetlar	70 000
Kassa	50 050	Budjetga qarzlar	70 050
Balans	410 050	Balans	410 050

Uchinchi o’zgarish. Balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo’lib, xo’jalik operatsiyasi
natijasida balansning aktiv qismidagi bir modda ko’payadi va balansning passiv qismidagi boshqa bir modda shu summaga ko’payadi, balansning umumiy summasi shu summaga ko’payadi.
Misol, mol yetkazib beruvchilardan 35000 so’mga xomashyo materiallar olindi.
Balansning aktiv qismidagi xomashyo materiallar scheti 35000 so’mga ko’paydi, passiv qismidagi mol yetkazib beruvchilarga to’lanadigan schetlar ham 35000 so’mga ko’paydi.
Uchinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar	200 000	Ustav kapitali	175 000
Ishlab chiqarish zaxiralari	95 000	Taqsimlanmagan foyda	95 000
Hisob-kitob scheti	100 000	To’lanadigan schetlar	105 000
Kassa	50 050	Budjetga qarzlar	70 050
Balans	445 050	Balans	445 050

To’rtinchi o’zgarish. Balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo’lib, xo’jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir modda kamayadi va balansning passiv qismidagi boshqa bir modda shu summaga kamayadi, balansning umumiy summasi shu summaga kamayadi.
Misol, hisob-kitob schetidan mol yetkazib beruvchilarga olingan xomashyo materiallar uchun 60000 so’m to’landi.
Balansning aktiv qismidagi hisob-kitob scheti 60000 so’mga kamaydi, passiv qismidagi mol yetkazib beruvchilarga to’lanadigan schetlar xam 60000 so’mga kamaydi.
To’rtinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar	200 000	Ustav kapitali	175 000
Ishlab chiqarish zaxiralari	95 000	Taqsimlanmagan foyda	95 000
Hisob-kitob scheti	40 000	To’lanadigan schetlar	45 000
Kassa	50 050	Budjetga qarzlar	70 050
Balans	385 050	Balans	385 050

Yuqoridagilardan shunday xulosa qilish mumkinki, xo’jalik operatsiyasi natijasida balansda yuz beradigan o’zgarishlar faqat korxona mablag’larining tarkibi va joylanishida yoki uning tashkil topish manbalarini o’zgarishlarga olib keladi, biroq uning tengligi buzilmaydi.


Masala 5. Xo’jalik operatsiyalarining buxgalteriya balansiga ta’siri.

t./r	Xo’jalik operatsiyalarning mazmuni	Summa	aktiv	passiv		O’zg turi
			+/-		+/-
1	Hisob-kitob schetidan kassaga pul olib kelindi	500 000
2	Kassadan xodimlarga ish xaqi berildi	450000
3	Xizmat safari uchun kassadan pul berildi	40 000
4	O’z vaqtida olinmagan ish xaqi kassadan hisob-kitob schetiga topshirildi	10 000
5	Ombordan ishlab chiqarishga materiallar berildi	300 000
6	Haridorlardan olingan avans hisob-kitob schetiga kelib tushdi	400 000
7	Bankdan qisqa muddatli kredit olindi	900 000
8	Mol yetkazib beruvchilardan materiallar qabul qilindi, biroq pul to’lanmadi	650 000
9	Ishlab chiqarishdagi ishchilarga ish xaqi hisoblandi	230 100
10	Iste’mol qilingan elektr energiya uchun schet olindi	17 900
11	Ish xaqidan daromad solig’i ushlab qolindi	15 200
12	Ish xaqidan nafaqa fondi uchun 3.5% ushlanma ushlab qolindi	8 054
13	Ish xaqidan kasaba uyushmasiga 1% ushlanma ushlab qolindi	230
14	Sof foydadan rezerv kapitaliga ajratma hisoblandi	67500
15	Hisob-kitob schetidan budjetga soliq bo’yicha qarz to’landi	148000
16	Nafaqa fondigaqarz hisob-kitob schetidan to’landi	5753
17	Ishlab chiqarishdan omborga tayyor mahsulot qabul qilindi	560000
18	Hisob-kitob schetidan mol yetkazib beruvchilarga qarz to’landi	250000

№	Xo'jalik muomalalari mazmuni	Dt	Kt	O'z
1.	Mahsulotni yangi turini o'zlashtirishga rangli metall berildi
2.	Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun har xil materiallar berildi
3.	Ombordan mexanika sexiga yumaloq po'lat berildi