Epistemoloji
- 101 -
sürer.
1
Zaman ile uzay arasında kurulan bir analojide uzaydaki nesnelerin
bölünmeleri, birleşmeleri, uzamaları, kısalmaları, genişlemeleri, daralmaları
…vb., tüm uzay durumlarının zaman için de geçerli olabileceğine ilişkin bir
yaklaşım söz konusudur.
Temporal geçiş tartışmasını başlatan filozoflardan biri olan McTag-
gart, temporal geçişin bizden bağımsız bir şekilde işleyen, kendi kuralları ve
yönü olan doğaya ya da gerçekliğe uygulandığında çelişkilerin ortaya çıka-
bileceğine işaret eder.
2
Bu açıdan, aralarında analoji yapılan öğelerden yal-
nızca zamanın değil ama uzayın kendisinin de bütünüyle net, bizim için tam
belirlenimli bir alana işaret etmediği akılda tutulmalıdır. Uzay ile zaman
analojisinde kendimize konu ettiğimiz sorun, tekil bir uzayın uzaması ile yi-
ne tekil bir zaman bölümünün yayılması arasındaki bağıntının temellendiril-
mesiyle ilgilidir. Ama temporal geçiş için zorunlu olarak temporal yayılım-
dan söz etmek gerekir mi, ilkin bunun da tespit edilmiş olması gerekir. Bun-
dan sonraki adımda ise, yukarıda işaret ettiğimiz tartışmada temporal geçi-
şin bir yanılsama olup olmadığının araştırılması gerekir.
1. Temporal Geçiş Temporal Yayılımı Varsayar mı?
Temporal geçiş görüşüne göre, her bir olay zamanda meydana geldik-
lerinden temporal karakteristiklerini (gelecek, şimdi, geçmiş) sırasıyla taşı-
mak zorundadır
ve tüm bu süreç zamanın geçişi olarak adlandırılır.
3
Bir olay
‘
şimdi oluyor olan’ bir olay olmadan önce, ilkin, gelecek olayıdır,
olacak o-
lan bir olaydır. Daha sonra, ‘
şimdi oluyor olan’ olur ve ‘gelecek’ olma tem-
poral karakteristiğini bırakıp yerine ‘şimdi’ temporal karakteristiğini taşıma-
ya başlar. Bir süre sonra ‘şimdi’ olmayı bırakır ve ‘
daha önce olmuş olan’ın
temporal karakteristiği olan ‘geçmiş’ olur.
4
Bu olayın aldığı temporal mes-
1
Bkz. Lawrence 1975, s. 197
2
Bkz. McTaggart, 1927, s. 89-94. McTaggart’ın A ve B serileri bizim başka bir
çalışmamızın konusu olduğundan burada üzerinde durulmayacaktır.
3
Bkz. Olson, 2012, s. 440 ve 441
4
Temporal geçiş, böylece, zamanın temporal karakteristikleri olan gelecek, şimdi ve geç-
miş’i içerdiğinden değişimi de içerir. Çünkü bir olay, belli sürelerle sırasıyla bu karakte-
ristikleri taşır ve bu da onların temporal olarak ya da zaman bakımından değiştiği anlamına
gelir. Bu açıdan, temporal geçiş fikri dinamik zaman görüşü açısından kabul edilebilirdir.