10-klass mámleket hám huqiq tiykarlari 1-tema: Huqíq — shaxshámmámleketqatnasíqlaríníńbekkemtiykarí ❁Shaxs, jámiyethámmámleket

4-tema: ÓzbekistanRespublikasípuqaralíǵí

❁Puqaralıqinstitutıhárbirsuverenmámleketushınmájbúriybolıpesaplanadı.

❁Puqaralıqfizikalıqshaxslarhámmámleketarasındaturaqlısiyasiy-huqıqıybaylanıslarbarlıǵınańlatadı. Puqaralıqshaxstıńhuqıqıyhalatınnızamlıtúrdetártipkesaladıhámonıńtiyislihuqıqlarıhámminnetlemelerinbelgilepberedi.

❁Biraq,puqaralıqstatusıhárbirinsanǵaberilmeydi, sebebimámlekettejasaytuǵınbarlıqadamlar da onıńpuqaralarıesaplanbaydı.

Basqamámleketlerdebolǵanısıyaqlı, Ózbekistanda da málimbirturmıslıqjaǵdaylardankelipshıǵıp, waqtınshayamasaturaqlıjasaytuǵınÓzbekistanpuqarasıbolmaǵanadamlarkópleptabıladı.
Bul taypaǵasırtelpuqaralarıhám de basqamámleketpuqarasıekenligindálilleyalmaytuǵınpuqaralıǵıbolmaǵanshaxslarkiredi.
BiraqÓzbekistanpuqarasıbolmasa da, bulshaxslaronıńnızamlarınaboysınıwı, Konstituciyada, nızamlardahámxalıqaralıqshártnamalardabelgilengenminnetlemelerdiorınlawıshárt.

❁«ÓzbekistanRespublikasınıńPuqaralıǵıhaqqında»ǵıNızam1992-jıl 2-iyuldeqabıletilgen.

❁ÓzbekistanRespublikasındasırtelpuqaralarıhámpuqaralıǵıbolmaǵanshaxslardıńhuqıqhámerkinliklerialıqaralıqhuqıqnormalarınamuwapıqtámiyinlenedi. Olarinsanhuqıqlarıtarawındaǵıhárbiradamǵaqarataberilgenxalıqaralıqhújjetlertárepinentánalınǵanhuqıqhámerkinliklerdenpaydalanadı.

❁Ózbekistanpuqaralarınanparıqlıtúrdesırtelpuqaralarısaylawhuqıqınanpaydalanaalmaydı, deputatlaryamasasenatorlarsıpatındasaylanıwǵahámarmiyadaxızmetetiwgehaqılıemes. Bul barlıqmámleketlerdetánalınǵanámeliyatbolıp, bundaysheklewlerkemsitiwsharalarıbolmaydı.

❁ÓzbekistanRespublikasındamámlekettejasaytuǵınbarlıqadamlarushınbirden-birpuqaralıqbelgilengenbolıp, olardıńteńligiKonstituciyadárejesindebelgilengen. Bul principboyınshabarlıqpuqaralarnızamaldındateń.

❁Puqaralarteńhuqıqlıǵınıńbuzılıwıkonstitucionalhuqıqhámerkinliklergeqarsıjınayat dep tánalınadıhámÓzbekistanRespublikasıJınayatkodeksine (141-statyası)muwapıqjınayıy-huqıqıyjuwapkershilikketartıladı. Ózbekistandaekipuqaralıqtánalınbaydı.

❁«ÓzbekistanRespublikasıpuqaralıǵıhaqqında»ǵıNızamdapuqaralıqtıalıwdıńbirneshenegiziberilgen:

— tuwılǵanlıǵıboyınsha;
— ÓzbekistanRespublikasıpuqaralıǵınalıwınátiyjesinde;
— ÓzbekistanRespublkasınıńxalıqaralıqshártnamalarındanázerdetutılǵantiykarlarǵaqarap;
— «ÓzbekistanRespublikasıpuqaralıǵıhaqqında»ǵıNızamdanázerdetutılǵanbasqajaǵdaylarda.

❁Balanıńtuwılıwıtuwılǵanmámleketinińpuqaralıǵınóz-ózinenalıwushıntábiyiynegizbolıpxızmetetedi.

Bala Ózbekistanaymaǵındayamasaonnantısqarıdatuwılǵanınaqaramastan, egeronıńata-anasıÓzbekistanpuqaralarıbolsa, olóz-ózinenonıńpuqaralıǵınaladı.
Eger ata-anasınanbiriÓzbekistanpuqarasıbolmasa da, balaonıńpuqaralıǵınalıwǵahaqılı.
Ata-anasıapatridbolıp, olarturaqlıÓzbekistanaymaǵındajasasa da, balaÓzbekistanpuqaralıǵınaladı.
Hátte, ata-anasıkimligibiytanısbolǵanjaǵdayda da balaóz-ózinenpuqaralıqqa iye boladı.

❁Ózbekistanpuqaralıǵınıńtoqtatılıwınatómendegilertiykarboladı:

— mámleketpuqaralıǵınanshıǵıw;
— puqaralıqtanayırılıwıaqıbetinde;
— Ózbekistanxalıqaralıqshártnamalarındanázerdetutılǵanbasqatiykarlarboyınsha.

❁Iltimasnamamenenmúrájáátetkenshaxsjınayıyjuwapkershilikketartılǵanyamasaoǵanqarataorınlanatuǵınsudhúkimikúshkekirgenjaǵdaylardapuqaralıqtanshıǵıwǵa jol qoyılmaydı.

PuqaralıqtanshıǵıwÓzbekistanmámleketlikqáwipsizlikmáplerineqayshıbolǵanjaǵdayda da bundayiltimasnamaqanaatlandırılmaydı.

❁Nızamda, sonday-aqpuqaralıqtanayırıwdıńayrıqshatiykarlarıberilgen.

Bundaytiykarlarǵatómendegilerkiredi:
— shaxssırteldeáskeriyxızmetke, qáwipsizlikxızmetimákemelerine, policiyaǵa, ádillikmákemelerineyamasamámlekethákimiyatıhámbasqarıwınıńbasqamákemelerinejumısqakirgenliginińnátiyjesinde;
— egersırteldeturaqlıjasawshıshaxsúshjılishindekeshirimlisebeplersizkonsullıqesabındaturmaǵanbolsa;
— egerÓzbekistanRespublikasıpuqaralıǵıjalǵanlıǵıgúmansızmaǵlıwmatlaryamasajalǵanhújjetlerberiwnátiyjesindealınǵanbolsa;
— egershaxssırteldińpaydasıngózlepjumısalıpbarıwyamasatınıshlıqhámqáwipsizlikkeqarsıjınayatlarislewarqalıjámiyethámmámleketmáplerineawırzıyanjetkergen, sonday-aq, terrorshılıqshólkemlerindeqatnasqanbolsa;
— egershaxssırteldińpuqaralıǵınalǵanbolsa.