10-Mavzu: Asosiy ishlab chiqarish jarayoni hisobi va mahsulot

Dehqonchilik tarmogi sohalarida etishtirilgan mahsulotlarning reja va haqiqiy 
tannarxlari o'rtasidagi farq hisob-kitobi 
 
Mahsulot 
Miqdori 
(s. da)
1 birlik tannarxi, so'm
Summa, 
so'm 
Korr. Schyotlar
Reja 
Haqiqat 
Farq 
(+;-) 
Dt 
Кt 
Paxta 
1500 
38000 37000 
-1000 
-1500000 
9110 
2010 
Don 
2250 
15500 14000 
-500 
-1125000 
9110 
2010 
Don chiqiti 
a) sotilgan
b) chorvaga 
1000 
800 
200 
7725 
8000 
+275 
+275000 
+220000 
+55000 
9110 
2020 
2010 
2010 
Somon 
a) sotilgan 
b) chorvaga 
2300 
300 
2000 
150 
155 
+5 
+11500 
+1500 
+10000 
9110 
2020 
2010 
2010 
Pomidor 
350 
10000 11000 
+1000 
+350000 
9110 
2010 
Piyoz 
a) sotilgan 
b) qoldiq 
200 
150 
50 
20000 20600 
+600 
+120000 
+90000 
+30000 
9110 
2810 
2010 
2010 
Karam
250 
5000 
6000 
+1000 
+250000 
9110 
2010 
kartoshka 
a) sotilgan 
b) qoldiq 
200 
150 
50 
32000 33500 
+1500 
+300000 
+225000 
+75000 
9110 
2810 
2010 
2010 
Sabzi 
320 
8000 
8500 
+500 
+160000 
9110 
2010 
Ishlab chiqarish xarajatlari to'g'risidagi ma'lumotlar maxsus «Ishlab chiqarish xarajatlari 
to'g'risida hisobot»da (18-shakl) jamlanadi. 
Buxgaltyeriya hisobining kombinasiyalashgan shaklida ishlab chiqarish xarajatlari 
hisobi quyidagi maxsus reestrlarda yuritiladi: 
-«Hisobot davri xarajat (sarf)larini hisobga olish qaydnomasida yuritiladi; 
-«Dehqonchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot chiqishini 
hisobga olish qaydnomasi». 
Dehqonchilik mahsulotlari tannarxini aniqlash usullari. 
Dehqonchilik ishlab chiqarishida asosiy, yondosh va yordamchi mahsulot tushunchalari 
bir-biridan farqlanadi. 
Asosiy mahsulot deganda
qishloq xo'jaligining ixtisoslashgan sohasini yuritishda 
etishtirilishi bosh maqsad qilib olingan mahsulot turi tushuniladi. 
Yondosh mahsulot 
asosiy ekinlardan asosiy mahsulotlar bilan bir vaqtda olinadi va 
ise'mol xususiyatlariga ko’ra asosiy mahsulotga o'xshash mahsulotdir. 
Yordamchi mahsulot 
- bu asosiy mahsulot bilan bir vaqtda olinadigan, ammo 
xususiyatiga ko’ra ikkinchi darajali mahsulot. 
Dehqonchilikda har bir alohida qishloq xo’jalik ekinidan olinadigan mahsulot turi 
Kalkulyasiya ob'ekti hisoblanadi. Bir ekindan ayni bir vaqtda har xil xususiyatdagi mahsulot 
olinishi tufayli dehqonchilik mahsuloti tannarxini kalkulyasiya qilishda bevosita va bilvosita 
usullardan foydalaniladi. Chunonchi, xarajatlarni mahsulot tannarxiga bevosita o’tkazish usuli 
bir ekindan faqat bitta mahsulot turi olinadigan hollarda foydalaniladi. Bunda bir birlikning 
tannarxi mazkur ekinni etishtirishga sarflangan jami xarajatlar summasini olingan mahsulot 
miqdoriga bo'lish orqali topiladi. Ayrim qishloq xo’jalik ekinlaridan turli mahsulotlar 

---

olinganda alohida mahsulot turlari birligi tannarxini aniqlashda jami xarajatlarni umumiy 
bo'lgan belgilaridan birining miqdoriy qiymatiga mutanosib taqsimlash usuli qo'llaniladi. 
Dehqonchilik mahsulotlari tannarxini hisoblash xususiyatlarini ularning ayrim turlari 
bo'yicha ko’rib chiqamiz. 
Don ekinlari. Don ekinlarini ekish va yig'ishtirish xarajatlari (donni xirmonda tozalash 
va quritish xarajatlari qo'shilib) don, don chiqitlari va somonning tannarxini tashkil qiladi. 
Don va don chiqitlarning tannarxini aniqlash uchun, avvalambor, unga tegishli jami 
xarajatlarda somonning belgilangan qiymati chegirib tashlanadi. Qolgan xarajatlar don va don 
chiqitlarining tannarxini tashkil etadi. Donning tannarxini aniqlash uchun don chiqitlari 
(laboratoriyada aniqlangan donning miqdoriga qarab) sof donga aylantiriladi. So'ngra ularga 
tegishli jami xarajatlar shartli don miqdoriga bo'linib 1 sentnyer (s) donning tannarxi 
aniqlanadi. Yuqoridagi tartibga ko’ra don bo'yicha bir birlik (1 s) mahsulotning haqiqiy 
tannarxi joriy hisob registrlari ma'lumotlari bo'yicha quyidagi formula asosida hisob-kitob 
qilinadi: