13-lekciya. Ózbekstannıń paxtashılıq boyınsha dúniyada tutqan ornı, ǵawashanıń kelip shıǵıwı, jer júzinde tarqalıw tariyxı. Ǵawashanıń biologiyası hám sortları. Paxtashılıqta sort almasılıwı

Paxtashıliqta sort almasılıwı

Orta Aziyada dáslepki waqıtları ǵawashanıń G.herbaseum túrine kiretuǵın ápiwayı ǵawasha jetistirilgen. 1870-jılda Amerikadan ǵawashanıń «Si-aylend» sortı keltirilgen, ol keshpiser bolǵanı, Orta Aziyanıń klimat sharayatına sáykes kelmegenligi sebepli bul urınıw paydasız boladı. Bul sort 1878-jılı Tashkentke jaqın jerde 300 tanap jerge AQSh tan keltirilgen G.hirzutum túriniń Upland tipine qaraslı sortlar (King,Klivlend,Rusel) menen almastırladı hám bul sortlardı egiw 1928-jılǵa shekem dawam etip keldi.

Ulıwma dáslepki paxta sortları alıp kelingennen usı waqıtqa shekem sort almasıwı 7 márte ótkerildi.
Birinshi sort almasıwı 1921-1922- jıldan 1934- jılǵa shekem dawam etken. Bul dáwirde Orta Aziyada shıqqan sortlar burınǵı egilip atırǵan zavod aralaspası hám ayırım shıǵarılǵan sortlar orınına egile baslanǵan.
Ekinshi sort almasıwı 1934- jıldan 1938- jılǵa shekem dawam etti. Bunda usı dáwirge shekem egilgen sortlar óndiristen alip taslandı. Ornına Orta Aziyada selekcionerlerdiń islep shıqqan orta piser orta talshıqlı 8517 (kolxozshı), 2034 (Bolshevik), Paxtakor hám tez piser sortlardan 1306(Shreder),8196(uzın) sortları jaratılıp egile basladı.
Úshinshi sort almasıwı 1941-1945- jıllarǵa tuwra keledi. S-460, S-18819, S-1998 sortları egildi. S-460 sortı óziniń talshıǵınıń sapası menen, zúrááti joqarı bolıwı menen ayrılıp turdı.
Tórtinshi sort almasıw 1947-1950- jıillarǵa tuwrı keledi. Bul dáwirde 108-F, S-450, -555, S-4727 hám 138-F sortları egildi. Olar ishinde 138-F, S-4727 sortları sapası, zúrááti menen ayrılıp turdı.
Besinshi sort almasıw 1970-1972- jıllarǵa tuwra keledi. Viltke shıdamlı Tashkent -1, Tashkent-2, Tashkent-3 sortları óndiriske engizildi. Usı sortlar ishinde Tashkent-1 sortı sapası menen ajıralıp turdı.Ol viltke shıdamsız 138-F sortı egiletuǵın maydanlardı iyeledi.
Altınshı sort almasıw 1972-1982-jıllarda boldı. Bul dáwirde viltke shıdamsız sort ornına Ann-Boyaut-2 sortı shıǵarılıp óndiriske engizildi.
Paxtashılıqta sort almasılıwı

Jetinshi sort almasıw 1982-2000- jıllardı óz ishine aladı. Yulduz, Buxara-6, S-9070, Ferǵana-3, Namangan, AN-410, AN-510, AN-415 sortları shıǵarıldı.

Segizinshi sort almasıw 2000- jıldan házirge deyin dawam etpekte.
Ǵawashanıń tiykarǵı rayonlastırılǵan hám perspektivalı sortlarına:
Oqdariya-6, Namangan-77, S-6524, S-6530, Yulduz, S-4727,Buxara-6.
Qaraqalpaqstannın hawa-rayı hám topıraq sharayatında egip ósiriwge qolaylı bolǵan tómendegidey sortları rayonlastırılǵan: S-4727, Shımbay-5018, Doslıq-2, Buxara-102, Omad.