133 li be ral düşünce, Yıl 18, Sayı 69-70, Kış-Bahar 2013, s. 133-155 Giriş

140  |  Hüseyin Bal

sinin temel konularından olan çıkar grupları rekabeti ve siyasal bütünleşme 

gibi meseleler açısından da önemli fonksiyonlar ifa edecektir. Meselâ, çatışan 

çıkarların uyuşması için uzlaşma prensibi temel bir gereklilik olduğuna göre, 

ancak örtüşen çoğunluk ilkesine riayet eden bir hükümet toplumu bir arada 

tutmayı başarabilecektir. Sayısal çoğunluk prensibine göre işlemekte olan bir 

siyasal sistemde, siyasal hayat kaçınılmaz olarak iktidarın kaynak ve imtiyaz-

larını ele geçirmek için biteviye yarışan iki büyük gruba/hizbe/partiye bölü-

necektir. Bu durum siyasal ortamın ısınması ve siyasal rekabetin kızışması 

sonucunu doğuracağından, taraflar rakip veya muhalif partiye güçlü bir an-

tipati duygusu beslemese bile, en azından kendi partilerine adanmışlık dere-

cesinde çok güçlü bir bağlılık duygusuyla bağlanacaklardır. Kendini koruma 

güdüsü ve gücü olan her bir çıkar çevresinin seçim öncesinde yapmış olduğu 

iktidar yatırımından mütevellit masrafları çıkarma çabası gibi faktörlerin et-

kisiyle kızışan siyasal rekabet ortamında partiye adanmışlık, ülkeye adanmış-

lığın önüne geçer ve ondan daha fazla önem kazanır. Bu durumda, örtüşen 

çoğunluklar prensibine itibar edildiği ve işlerlik kazandırıldığı takdirde, her 

bir çıkar çevresi, kendi servet ve refahının ancak başkalarınınkilere saygı gös-

terilmesiyle korunabileceğini ve saygıya mazhar olabileceğini anlar.

14

Birch’e

15

 göre sonuç olarak Calhoun’un verdiği mesaj temelde şuydu: “Ör-

tüşen çoğunluklar” prensibi uzlaşma yoluyla yaygınlaştırılmalıdır ki, Kongre’de 

sayısal çoğunluğu elinde bulunduran grup hiçbir zaman gücünü, bazı eyaletleri 

huzur ve esenlikleri açısından hayatî olan birtakım haklardan mahrum edecek dü-

zenlemeler yapmada kullanmasın.

Baskı Grubu Çoğulculuğu

İnsanların siyasal amaçlarına daha kolay ve etkin bir şekilde ulaşmak için in-

sanlık tarihinin çok erken dönemlerinden beri örgütlü gruplar oluşturdukları 

bilinmektedir. Meselâ İngiltere’de 17. Yüzyıl’dan beri parlamenter faaliyetler 

yürütmek için organize edilmiş gruplara rastlamak mümkündür. O dönemde 

hizip veya fraksiyon olarak adlandırılan grupların kraliyet nazarındaki imaj-

ları genellikle olumsuz olmuştur. Çünkü bunların krala ve kraliyet ailesine 

karşı bir komplo hazırlığı içinde oldukları, tahtı devirmek için türlü entrika 

ve dolaplar çevirdikleri düşünülmekteydi. Bununla birlikte kralların da, halk 

kitlelerinden  güvenilir  sempatizan  grupları  oluşturmaya  çalıştıkları  bilin-

mektedir. Üstelik bunun çok tâze örnekleri de vardır. Hatırlanacağı gibi, Orta-

  Slaughter, Cynthia, Calhuoun and Concurrent Majority: An Analysis of Conflict, (Texas Üniversitesi’ne sunulmuş ve 

kabûl edilmiş olan bir master tezi), Texas Tech University, 1978, s. 34-35.

15 

Birch, a.g.e., 178.

---

Demokrasinin Performans İmkânı Olarak Çoğulculuk (2)  | 

141 

doğu’da yakın dönemde meydana gelen ve “Arap Baharı” olarak adlandırılan 

olaylar dizisinde Hüsnü Mubarek’ten Muammer Kaddafi’ye ve Beşar Esed’e 

kadar tüm liderler, kendilerine bağlı halk kitlelerinden örgütlü gruplar oluş-

turmalarını ve mücadelelerini bu şekilde yürütmelerini istemişlerdir.

Grupların bazısı kısa ömürlü, bazısı nispeten daha uzun ömürlü olabile-

ceği gibi bazıları da diğerlerine oranla daha faal ve etkili olabilmektedir. Si-

yaset sosyolojisi açısından burada asıl önemli olan nokta, grupların siyasal 

iktidarı etkilemek gibi çok temel bir fonksiyonu yerine getiriyor olmalarıdır. 

Az veya çok örgütlü insan grupları/birlikleri, siyasal iktidar üzerinde, birey-

lerin tek başına sâhip olduğundan çok daha fazla bir etkiye sâhiptirler. Kısa-

ca, baskı grubu çoğulculuğu kavramına göre, toplumun tüm kesimleri sıkı bir 

şekilde örgütlendikleri takdirde, hükümet politikalarını etkileme gücüne ve 

kapasitesine sâhiptirler. Çünkü hükümet politikalarının genel hatları, gruplar 

arasında cereyan eden pazarlık ve uzlaşı süreçleri sonucunda belirlenir. Bu-

rada devletin görevi, tıpkı bir hakem gibi, gruplar arasında eşit mesafede du-

rarak, eşit şartlarda rekabeti öngören kuralların ihlâl edilmesini önlemektir.

Siyasal hayatta belli çıkarları paylaşan örgütlü gruplar arasında devletin 

tarafsız  hakemliğinde  bir  rekabetin  varlığı,  çoğulcu  model  özelliği  taşıyan 

liberal demokrasilerde en temel argümanlardan biridir. Sosyo-politik hayatta 

böyle bir rekabet vardır var olmasına ama bunun olması çoğulculukla ilgili 

olarak  sunulan  tüm  önerme  ve  varsayımların  kabûl  edilmesini  zorunlu  kı-

lar mı? Bu konuyla alâkalı birtakım ciddî problemler vardır. Akla gelen ilk 

problemlerden biri, grupların nasıl iş görecekleri ve ne derece etkili olacak-

larına dâir tartışmadır. Başka bir ifadeyle, belli çıkarların peşinde koşan bazı 

gruplar siyasal karar mekanizmalarında kolayca yer alabilir ve buralarda çok 

etkili  olabilirken,  diğerlerinin  buralara  girmeleri  ve  etkili  olabilmeleri  im-

kânsız  değilse  bile  aşırı  zordur.  Bu  nedenle  de  ya  taleplerinden  (çıkarları-

nı savunmaktan) vazgeçme ya da alışılageldik hak talep etme yöntemlerinin 

dışına  çıkma  seçeneklerinden  birini  kullanmak  zorunda  kalmaktadırlar.  Bu 

realite, şu soruyu önemli kılmaktadır: Örgütlü çıkarları savunmak, çoğulcu-

ların ileri sürdükleri gibi, demokrasiyi güçlendirir mi veya en azından sanayi 

toplumlarında demokrasiyi tesis etmenin yegâne gerçekçi yolu mudur yoksa 

bu örgütlü grupların kendini halka hesap verme yükümlülüğünde olmayan 

bürokratik yapılarla bütünleşmesi, halka hesap verme yükümlülüğünde olan 

geleneksel demokratik yönetimler için bir tehdit midir?

16

 Bu soru/sorun bir-

çok liberal düşünür gibi, Birch’i de düşündürmüştür.

Anthony H. Birch, bölgesel çoğulculuğu irdelerken Madison, Hamilton ve 

16  Ponton, Geoffrey and Peter Gill, Indroduction to Politics, Basil Blackwell, Oxford, 1989, s. 128-129.

---