2-3 Mavzu. Analitik usul validatsiyasining validatsion parametrlari. Dori vositalarini “Chinligi”, “Tozaligi” va “Miqdoriy tahlilining” validatsion parametrlari

Validatsion parametrlar

GRMRjadvalivaJCh Q2Aqo’llanmasigako’raanalitikusulningmiqdoriytahlilvalidatsiyasiuchunquyidagitavsiflaraniqlanadi:
Usulning qayd etiluvchanligi tasdiqlansa oraliq pretsizionlikni aniqlash shart emas. Agar analitik usulning xususiyligi etarli bo’lmasa boshqa analitik usuldan foydalanish mumkin. Olingan qiymatlarning validatsiya tavsifi uchun to’g’ri kelish mezoni ishlab chiqaruvchi korxonaning validatsiya rejasiga mos etib belgilanadi.
2.1.Dastlabki materiallar
2.1.1.Kimyoviy sintez yo’li bilan olingan substantsiyalar.
a) xususiylik;
Analitik uslubning xususiyligi isbotlangan xisoblanadi, qachonki plattsebo komponentlar (masalan vitaminlar aralashmasini eritish maqsadida qo’shilgan erituvchi yoki vitaminlarni eritish uchun qo’shilgan o’simlik moylari) va turli yot aralashmalar talab etilgan aniqlik doirasida olingan natijalarni noto’g’ri talqin qilishga sabab bo’lmasligi kerak³. Bazibir asosiy ma’lumotga arzimagan ta’sir o’tkazishi mumkin bo’lgan aralashmalar ta’siri e’tiborga olinmaydi. Agar sintez natijasida substantsiyadagi xususiy yot aralashmaning miqdori 0.1% bo’lsa, u miqdoriy tahlil natijasiga amalda ta’sir etmaydi. Shunga qaramasdan substantsiya tegishli talab darajasida tozalikka ega bo’lishi, yangi texnologik jarayon texnik yot aralashmalarning talab darajasidan yuqori bo’lmasligiga kafolat berishi kerak. Agar qo’llanilayotgan uslub yot qo’shimchalarining to’la ajralishiga imkon bermasa, substantsiyaning tozaligini nazorat qilish uchun ayrim tahlil usuli ishlab chiqish kerak bo’ladi.
Uslubning xususiyligi subustansiyaning, qo’zg’aluvchan fazaning, erituvchining, plattseboning va boshqa yot aralashmalarning xromatagrammalarini olish bilan isbotlanadi. Yot aralashmalar bo’lmagan taqdirda boshqa maqsadlarda olingan xramatogrammalardan (stabilligini aniqlash maqsadida) ham xususiylik tavsifini baholash uchun foydalanish mumkin.
b) Chiziqlilik
Tanlab olingan qo’llanish diapazonida tekshiriluvchi modda eritmasining kontsentrattsiyasi bilan detektor ko’rsatkichi (javob omili) orasidagi nisbatlarning to’g’ri proportsional bog’liqlikda ekanligi uslubning chiziqliligini aniqlash orqali isbotlanadi.
Uslubning chiziqliligiga tekshiriluvchi eritmadagi moddaning kontsentratsiyasi 8⁰- 12⁰gacha bo’lgan xolatlarda aniqlanadi.
Bunda kamida 5 xil kontsentratsiyalardagi eritmalar o’lchanib, xar-bir tahlil uchun bir nechta qiymatning o’rtacha arifmetik miqdoridan foydalaniladi. Eritmaning kontsentratsiyasi bilan detektor signali orasidagi munosabatning chiziqliligi qulay regression tenglama (masalan kichik kvadratlar usuli) yordamida baholanadi. Usul chiziqligining tavsifi korelyatsiya koeffitsienti, to’g’ri chiziqning og’ishi va ordinat o’qidagi bo’lak kattaligi bilan ifodalanadi. Chiziqlilikni baholashda qo’shimcha ma’lumot sifatida grafik tasvir va olingan qiymatlarning regression chizig’idan ham foydalanish mumkin.
Agar ,miqdorini aniqlash” ko’rsatgichining nazorati uchun bitta nuqta bo’yicha kalibrlash ko’zda tutilgan bo’lsa ordinat o’qidagi ishonchlilik diapazon bo’lagi nul nuqtadan o’tishi kerak. Bunday xolatlarda ,,ishlab chiqaruvchi” firma usulning chiziqliligini 10%dan 120% oralig’idagi kontsentratsiyada baxolaydi. Chiziqlilik funktsiyasi bilan bir qatorda detektorlarning ma’lum turi uchun boshqa matematik bog’liqlik ko’rsatilishi ham mumkin va bunda kalibrlash nuqtalari tegishlicha tanlab olinadi.
d) qo’llanish diapazonida usulning chiziqliligi, to’g’riligi va pretsizionligi tasdiqlanishi lozim. Substantsiyaning miqdorini aniqlashda tanlangan kontsentratsiyaning qo’llanish diapazoni 80-120% bo’lishi kerak. Validatsion o’lchamlarning ko’rsatib o’tilgan tavsiflari bo’lgan xolda keyinchalik qo’llanish diapazonini aniqlash talab qilinmaydi.
g) to’g’rilik
Miqdoriy tahlil uchun analitik uslubning to’g’riligini aniqlash quyida bayon etilgan tartibda amalga oshiriladi:
- aniqlanish diapazoni oralig’ida uch hil kontsentratsiyada kamida 9 marta o’lchash amalga oshiriladi (masalan uch xil kontsentratsiyada analitik uslub kamida uch martadan o’lchanadi). Olingan natija kutilayotgan qiymat bilan solishtirib baxolanadi. O’rtacha qiymatning ishonchlilik diapazoni mo’ljallayotgan qiymatning 100%ni tashkil etishi kerak. Agar variatsiya koeffitsentining juda kichik qiymati sababli (nisbiy standart chetlanish) 100% li qiymatni aniqlash mumkin bo’lmasa ,,ishlab chiqaruvchi” firma uslubni ko’rilayotgan aniqlik oralig’ida baxolaydi yoki qo’llanilayotgan analitik uslub boshqa yaxshi bayon etilgan (sinalgan uslub) bilan almashtiriladi (farmakopeyaviy, muassasa meyoriy xujjati). To’g’rilikni baholashda gipotezani tekshiruvchi statistik usullardan foydalaniladi [masalan F(P,t,t₂); t(P,t)]. Uslubning to’g’riligini validatsiyalashda pretsizionlik, chiziqlilik va xususiylik isbotlangan bo’lsa, nazariy isbotlash orqali ham aniqlanishi mumkin. Bunda GRMR/ISN analitik tadbirlar validatsiyasi Q2B talablariga amal qilinadi.
g) Pretsizionlik
Moslik (qaytariluvchanlik). Moslik bir hil sharoitda (aynan bir xil uskuna, masalan BCCX-xromatografi, o’sha laborant yoki tadqiqotchi, o’sha kun va ayni o’sha reaktivlar) solishtirish mumkin bo’lgan natija olish imkonini isbotlashdan iborat.
Uslubning mosligi quyidagilar bo’yicha isbotlanadi:
-tekshiriluvchi eritmadagi farmatsevtik substantsiyaning kontsentratsiyasi 100% bo’lgan 6 ta namunani tahlil qilish;
- qo’llanish diapazoni doirasida kamida 9 ta probani tahlil qilish (masalan uchta kontsentratsiyada uch marta).
Olingan natijalarni xisoblash va baholash o’rtacha qiymat, standart chetlanish, variatsiya koeffitsienti va ishonchlilik intervali bo’yicha bajariladi.
Variatsiya koeffitsienti uchun qabul qilish mumkin bo’lgan mezon olingan qiymatlarga qarab belgilanadi (spetsifikatsiyadagi dastlabki modda meyorining chegaralari bo’yicha).
Aniqlangan variatsiya koeffitsienti va spetsifikatsiyadagi me’yor chegaralariga qarab xar bir probani atroflicha nazorat qilish uchun bajarilishi lozim bo’lgan tahlil soni belgilanadi. Chetlanishning berilgan qiymat doirasida bo’lishini aniqlash uchun tahlil soni bilan variatsiya koeffitsienti orasidagi bog’liqlik. R=95% jadvaldan topiladi.