2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR
Yüklə 7,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həmçinin
395
Abdulla b. Məsud – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, doğru sözlü və doğru sözü təsdiq olunan... və s. Qədər barəsində olan hədislər kimi" 1601 . İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Bir çox insanlar başa düşmək və haqqı tapmaq üçün bu məsələni müxtəlif istiqamətlərdən araşdırmışlar. Müxtəlif millətlər keçmişdə də, hal- hazırda da bu məsələnin mahiyyətini başa düşmək üçün çalışmışlar. Bir çox məzhəblər bu məsələni müxtəlif şəkildə başa salmağa çalışmış və bu barədə bir çox əsərlərdə yazmışlar. Lakin kim ki, bu məslədə dərinliyə varamış və məsələni kökündən öyrənməyə çalışmışsa şübhələrə düşmüş və (insanlarla) ixtilaf etmişdir. Hər bir kəs də öz yolunu (fikirlərini) doğru və ən səhih hesab etmişdir. Lakin haqqa tabe olanlardan başqa onların hamısı xəta etmiş və haqdan uzaq düşmüşlər..." 1602 . Kim ki, öz ağlı ilə bu məsələdə dərinliyə varmağa çalışmışsa zəlalətə uğramış və məhv olmuşlar. Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – in yolundan yayınaraq insanın seçim etməsini inkar etmiş (Cəbərilər), Digərləri isə: Allah yalnız xeyir yaradır, pisliyi istəyə bilməz (Qədərilər) deyərək qədəri inkar etmişlər. İbn Əbil İzz əl-Hənəfi – rahmətullahi aleyhi
Şəri İradənin arasını ayır edə bilməmələrinə görədir. O, deyir ki: "Allah sevmədiyi və xoşlamadığı bir şeyi necə iradə (istəyə) bilər? Allah necə belə bir şeyi istəyə və yarada bilər? Allahın iradəsini sevmədiyi və nifrət etdiyi bir şeylə necə uyğunlaşdırmaq olar? Bu o, suallardır ki, bunların səsəbilə insanlar qruplara ayrılmış, fikirləri və yolları da bir-birindən ayrılmışdır. Bir şeyi bilmək lazımdır ki, bir şeyi iradə (istəmək) etmək o, (istənilən) şeyin özünə görə də ola bilər və ya başqasına görə də (onu) istəmək olar. O, (istənilən) şeyin özünə görə olanlar, özünə görə və onda olan xeyirə görə də sevilir. Bu da istəyənin (iradə) edənin niyət və qəsdini (məqsədini) müəyyən edir. Başqasına görə istənilən (arzu edilən) özü-özlüyündə sevilən (istənilən) deyildir və xeyir də gətirmir. Lakin başqa bir istənilənə çatmaq üçün hədəfdir (və ya həyata keçirmək üçün hədəfdir). Belə şeylər özü-özlüyündə istəkli deyildir, lakin istəklidir başqa məqsədə çatmaq üçün. Bax buna görə də sevəməmək (xoşlamaq) və iradə (istək) uyğunlaşır və bir-birinə zidd də deyildir. Məs: İnsanlar acı dərmanı içirlər, onların müalicəvi olduğunu bildikləri üçün, hər hansısa bir cərrahiyə əməliyyatına girirlər, həyatlarını qorumaq üçün və ya uzun, ağır səfərlərə çıxırlar bütün bunların onları öz məqsədlərinə çatdıqlarını bildikləri üçün. Dərrakəli insan elə bir xoşa gəlməz şeylərə girir ki, hətta sonunun nə ilə nəticələndiyinə arxayın olmadığı halda (yalnız və yalnız) müəyyən ehtimallarla ki, bu ona sonda xeyir gətirəcəkdir. Bəs onda hər bir şeydən xəbərdar olan (hər bir şeyin içini və zahirini də bilən) Allah barəsində nə demək olar? Ona – hansısa bir iradə edilən, böyük bir xeyirin həyata keçməsi üçün, hansısa bir şey istəkli olmaya bilir. Məs: İblisin xəlq edilməsi. Onun səbəbindən dinlər dağıdılmış, bir çox qullar bədbəxt olmuş və öz əməlləri ilə Uca və Böyük olan Allahı qəzəbləndirmişlər. İblis səylə Allahın sevmədiyi və nifrət etdiyi əməlləri edir. Lakin məxluqlar onun mövcudluğundan bir çox Allahın sevdiyi ibrətlər (faydalar) alırlar. Bu xeyirin çıxarılması Onun üçün sevimlidir, nəinki onun yoxluğu. Məs: İblisin mövcuduluğu onun əksinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Allah iblisi ən xəbis, çirkin, hər bir şərrin səbəbi olaraq yaratmışdır. Digər tərəfdən Allah Cəbrail - əeyhissəalm – ı ən gözəl bir biçimdə xəlq etmiş, bütün xeyirin səbəbi etmişdir. Hər ikisini də xəlq edən Uca və Böyük olan Allah hər bir həmd və tərif layiqdir. Onun qüdrətinin nişanələrindən gecə
1601
Lələkai 3/157. 1602
"Şifaul Alil" s. 14. 396
və gündüzün, xəstəlik və dərmanın, həyat və ölümün, xeyir və şərrin yaradılmasıdır. Bu Allahın qüdrətinin, qüvvətinin və mülkünün ən baris nümunəsidir. Allah bu zidd olan şeyləri yaratmış və onları bir-birinə qarşı qoymuşdur. O, onları əmr və idarə edir. Əgər bunlardan biri olmasaydı Onun hikmətinə və mülkünün kamilliyinə inanmaq mümkün olmazdı. İblisin mövcudluğu Allahın İsimlərinin: əl-Qahhar, əl-Muntəqim,
olmasına səbəbdir. Bu İsimlər və onlara uyğun (müvafiq) olan əməllər – bu (İsimlərin) sahibinin kamilliyinin təzahürüdür. Əgər cin və insanların (yaradılış) təbiəti mələklərin (yaradılış) təbiətindən fərqlənməsəydi bu zaman bu İsimlər də izhar olmazdı. Həmçinin - İblisin mövcudluğu Allahın İsimlərindən: əs-Səbur, Yumşaqlıq (mərhəmət), Bağışlamaq və günahları örtmək, güzəştə getmək və qullarından istədiyini cəzadan qurtarmaq – kimi sifətlərinin olmasına səbəbdir. Əgər Allah sevmədiyi səbəbləri yaratmış olmasaydı bu İsimlərə uyğun olan hikmət tələb olunmamış qalardı. Peyğəmbər buyurdu: "Əgər siz günah etməsəniz Allah sizin yerinizə elə bir qrup (insanlar) gətirər ki, onlar günah edər və Allahdan bağışlanma diləyərlər. Allah da onları bağışlayar" 1603
. Həmçinin - İblisin mövcudluğu Allahın elm və hikmətlə bağlı olan İsimlərindən: əl-Həkim, əl-Xabir. O, istənilən şeyi uyğun və layiq olan şəkildə öz yerinə qoyan. O, öz eliminin və hikmətinin kamiyyiyi ilə rəhbərlik edir. Risaləti kimə endirdiyini O, daha gözəl bilir, O, daha gözəl bilir kim bunları qəbul etməyə daha layiqdir və buna görə Ona şükr (və həmd) edəcəkdir və kimdə buna layiq deyildir. Əgər Onun sevmədiyi səbəblər olmasaydı bir çox xeyirlər də olmazdı. Əgər şərə gətirən səbəblər olmasaydı, onda bu səbəblərdən əmələ gələn və o, şərdən daha çox olan xeyir də olmazdı. Günəş, yağış, külək verdikləri ziyandan daha çox xeyir də gətirirlər. Həmçinin - İblisin mövcudluğu bir çox ibadətlərin olmasına da səbəbdir. Əksi təqdirdə bu ibadətlər də olmazdı. Cihad Allah üçün olunan ən gözəl ibadət növlərindəndir. Əgər bütün insanlar mömin olsaydılar onda nə Cihada, nə də onunla bağlı olan dost və düşmən məsələlrinə ehtiyac olardı. Həmçinin - Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirməyə, səbrə və nəfsələ cihada, Allahın razı olduğu bir şeyi etməyə, Tövbəyə və günahlardan məğfirət diləməyə, düşmənin hiylə və şərindən qorunmaq üçün edilən duaya ehtiyac olmazdı" 1604
. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Hər bir xeyirin başı – Allahın iradə (istədiyi) ilə hər bir şeyin olmasını qulun biməsidir. Onun iradə etmədiyi isə heç vaxt baş verməyəcəkdir. Onda sənə aydın olacaq ki, hər bir xeyir – Allahdan bir rəhmətdir və buna görə Ona həmd edəcək və Onun qarşısında boyun əyərək bu nemərlərin bitməyəcəyinə ümüd edəcəkdir. Lakin hər bir Şərrin səbəbi - Allahın öz qulunu köməksiz buraxaraq onu cəzalandırmasıdır və buna görə də sən Ona yalvarırsan ki, səni bundan qorusun və səni yaxşı işləri görməkdə və pis işlərdən çəkinməkdə öz öhdəliyinə buraxmasın. Elm əhli həmfikirdilər ki, hər bir xeyirin əsasında Allahın quluna etdiyi kömək (dayaq) vardır. Lakin hər bir şərrin əsasında isə - Allahın qulunu köməksiz buraxması vardır. Həmçinin - Onlar həmfikirdilər ki, Allahdan kömək o, zaman gəlir ki, O səni öz-özünə həvalə etmirsə. Onun köməyindən məhrum olmaq isə - O səni yalnız buraxmasıdır" 1605 .
1603
Müslim, əl-Albani "Səhih Hədislər" 2/655,659. 1604
"Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s.252-254. 1605
"Favaid" s. 141. Yüklə 7,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|