2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri

 
 
 
4-Dialektikanın kateqoriyaları: səbəb və nəticə, 
zərurət və təsadüf, imkan və gerçəklik kateqoriyaları 
 
Praktiki təcrübə, müşahidə, daha sonra isə elmi tətqiqatlar göstərdi ki, bir çox hallarda dünyada 
baş verən dəyişikliklərin, hadisələrin mənbəyini müəyyən etmək mümkündür - bu özü də başqa 
hadisəyə səbəb olur. Onlardan birincisini 
səbəb
, ikincisini isə 
nəticə
 adlandırdılar. Dediklərimizi 
qrafik sxemdə ifadə etmək olar.  
 
 
S - N  
S
1 
S
2 
S
3 
S
n 
N
 

---

 
78 
S - səbəb N - nəticə 
Sxemdə göstərilir ki, səbəb - nəticə əlaqəsi səbəbdən törəyən nəticəyə doğru istiqamətdə gedir. 
Deməli, səbəb və nəticə - assimetrikdir (uyğunsuzdur), onlar arasında münasibət geri qayıtmazdır 
- o, nəzərdə  tutulur ki, səbəb heç də  hər şeyi deyil,  yalnız  müəyyən, ona  müvafiq olan nəticəni 
doğurur. Deyək ki, üzüm çiyidindən üzüm tənəyi yetişir, qanqal toxumundan isə qanqal. Bu sxem 
– bunu sadə səbiyyətin sxemi adlandıraq - praktiki olaraq, eyni vaxtda fəaliyyət göstərən çoxlu 
səbəbi  əhatə  edən  daha  mürəkkəb  səbəb  münasibətlərinin  əsasına  xidmət  edir.  Bu  cür  qarşılıqlı 
münasibətin qrafik modeli aşağıdakı kimidir.  
Bir  sıra  səbəblər  çoxsaylı,  uzun  inkişaf  edən  nəticə  törədir;  məsələn,  fəlakətli  kor  -  təbii 
bəlalar: tufan, zəlzələ, 1945-ci ildə baş vermiş Xirosimadaki atom bombasının partlaması və s.  
 
 
“Domino təsiri” adlanan səbəb - nəticə əlaqəsi tipi genış yayılıb - burda bir səbəb bütöv bir 
nəticələr zənciri törədir;  bu uzun sıraya düzülmüş dominonun  birinin düşməsi  ilə hamısı ardıcıl 
olaraq düşür: